ප්‍රාරම්භ පාඨ 1 පද

1. ක්‍රියාපද

ඉඳී, නිදයි, කයි. මේ වචනවලින් කිමෙක් හැඟෙයි ද? “ඉඳී” යන්නෙන් ඉඳීම නැමැති ක්‍රියාව කරන බව හැඟෙයි. නිදයි යන්නෙන් නිදාගැන්ම කරන බව ද, කයි යන්නෙන් කෑම කරන බව ද හැඟෙයි. මෙසේ ක්‍රියාවක් (කිරීමක්) හඟවන පද ක්‍රියාපද නම් වේ.

2. නාමපද

මිනිහා, ගොනා, බල්ලා, ගස. මේ පදවලිනුත් කිරීමෙක් හැඟේ ද? නැත. මේවා ඒ ඒ අයට බැවහර කරන නම් ය. මිනිහා යනු නමෙක් ය. ගොනා යනු ද නමෙක් ය. බල්ලා, ගස යනු ද නම් ය. මෙසේ කෙනකුට හෝ දැයකට බැවහර කරන නම නාමපද නමි.

3. කර්‍තෘ

මිනිහා ඉඳී, ළමයා නිදයි, බල්ලා කයි. මේ වාක්‍ය තුනෙකි. “මිනිහා ඉඳී” යි කී තැන ඉඳී යනු ක්‍රියාවෙකි. මිනිහා යනු ඒ ඉඳීම කරන්නා යි. ඉඳී යන ක්‍රියාවේ කර්‍තෘ ය. “ළමයා නිදයි” යන තැන නිදයි යනු ක්‍රියාව යි. ළමයා යනු එහි කර්‍තෘ යි. බල්ලා කයි. කන්නේ කවරෙක් ද? බල්ලා ය. බල්ලා යනු කයි යන ක්‍රියාවේ කර්‍තෘ යි. ක්‍රියාවක් කරන්නා කර්‍තෘ නම් වේ යැ යි සිතට ගත යුතු. කර්‍තෘහු හඟවන පද කර්‍තෘවාචක පද නමි. උඩ දුන් වාක්‍ය තුනේ ම මිනිහා, ළමයා, බල්ලා යනු කර්‍තෘවාචක පද හ.

ඇබෑසිය

මේ වාක්‍යවල කර්‍තෘවාචක පදත් ක්‍රියාපදත් වෙන වෙන ම දක්වන්න :

1. ළමයා යයි 4. මිනිහා දකී

2. ගොනා දුවයි 5. ගොවියා සායි

3. බල්ලා බුරයි 6. ශිෂ්‍යයා ලියයි

ප්‍රාරම්භ පාඨ 2 කර්‍මය

4. “මිනිහා ගස කපයි.”

මේ වාක්‍යයේ කපයි යනු ක්‍රියාව යි. මිනිහා යනු එහි කර්‍තෘ යි. ගස යනු කිමෙක් ද? ඔහු කපන දැය යි. ඔහු ගේ කැපීමට හසු වුන දැය යි. කෙනකු කරන ක්‍රියාවට හසු වන, යටත් වන දැය කර්‍ම නමි. “ගස කපයි” කී තැන, ගස යනු කර්‍මය වෙයි. කර්‍මය අඟවන පද කර්‍මවාචක පද නම් වේ.

දරුවා කිරි බොයි.

ළමයා අකුරු ලියයි.

බළලා මීයා මරයි.

බමරා රොන් ගනියි.

බල්ලා හාවා ලුහුබඳී.

මේ වාක්‍යවල පෙනෙන බොයි, ලියයි, මරයි, ගනී, ලුහුබඳී යනු ක්‍රියා පද යි. දරුවා, ළමයා, බළලා, බඹරා, බල්ලා යනු පිළිවෙළින් ඒ ක්‍රියාවල කර්‍තෘහු යි. කිරි, අකුරු, මීයා, රොන්, හාවා යනු පිළිවෙළින් ඒ ක්‍රියාවල කර්‍මයෝ යි. ඔහු ඒ වාක්‍යයන්හි කර්‍මවාචක පදයෝ ය.

ඇබෑසිය

පහත සඳහන් වන වාක්‍යවල කර්‍තෘවාචක පද ද කර්‍මවාචක පද ද ක්‍රියාවාචක පද ද වෙන් කොට දක්වන්න.

1. බුදුරජ දහම් දෙසයි 6. ළමයා මුහුණ සෝදයි

2. මව දරුවා නලවයි 7. ගවයා තණ කයි

3. පියා පුතු සොයයි 8. උපාසකයා බුදුරජුහු වඳී

4. සිංහයා මුවා මරයි 9. ගොවියා කුඹුර වපුරයි

5. රජ සිරකරු මුදයි 10. කොළුවා ගොනාට තළයි

ප්‍රාරම්භ පාඨ 3 කරණය

5. “හේ ඇසින් බලයි.”

හේ කිමෙකින් බලයි ද? හේ ඇසින් බලයි. ඔහු බලනුයේ ඇසිනි (ඇසේ උපකාරයෙනි).

හේ කනින් අසයි.

හේ කිමෙකින් (කිමෙක උපකාරයෙන්) අසා ද? කනින් (කනේ උපකාරයෙන්) අසයි.

හේ පොරොවෙන් ගස කපයි

හේ කිමෙකින් (කිමෙක උපකාරයෙන්, කුමක් උපකරණය කොට ගෙන) ගස කපා ද? පොරොවෙන් (පොරොවේ උපකාරයෙන්, පොරොව උපකරණ කොට ගෙන) ගස කපයි.

ළමයා දම්වැලින් බල්ලා බඳී.

ළමයා කිමෙකින් බල්ලා බඳී ද? දම්වැලින් බල්ලා බඳී.

මේ හැම තැන ම “කිමෙකින් ද” යන ප්‍ර‍ශ්නයට උත්තර වශයෙන් ඇසින්, කනින්, පොරොවෙන්, දම්වැලින් යන වචන ලැබී ඇත. ක්‍රියාවක් කිරීමට උපකරණ වන දැය කරණ නමි. කරණය හඟවන පදය කරණවාචක පද නමි. උඩ සඳහන් “ඇසින්, කනින්, පොරොවෙන්, දම්වැලින්” යනු කරණවාචක පදයෝ ය.

ඇබෑසිය

කර්‍තෘවාචක, කර්‍මවාචක, කරණවාචක පද පෙන්වන්න :

1. ගොවියා දෑකැත්තෙන් ගොයම් කපයි.

2. මිනිහා පොල්ලෙන් හොරාට ගසයි.

3. වඳුරා දත්වලින් ගෙඩිය සපයි.

4. දිවියා නියෙන් ගොනා ඉරාලයි.

5. වැද්දා ඊයෙන් මුවා විදී.

6. පොළොව වැස්සෙන් තෙමෙයි.

7. ශිෂ්‍යයා පෑනෙන් අකුරු ලියයි.

8. අරක්කැමියා ගින්නෙන් බත පිසයි.

9. ළමයා පැනින් පිපාසාව නිවාලයි.

10. මම දිවෙන් රස විඳිමි.

11. කොළුවා කෙක්කෙන් ගෙඩිය කඩයි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 4 සම්ප්‍ර‍දානය

6. “මව දරුවාට කිරි දෙයි”

මවු කිරි දෙනුයේ කාට ද? දරුවාට ය. දෙයි යන්නෙන් දැක්වෙන ක්‍රියාවේ කර්‍තෘ මව ය. කිරි යනු කර්‍මය ය. දරුවාට යනු කිමෙක් ද? ඒ දෙන දැය ලබන්නා හඟවන පදය ය. මෙය සම්ප්‍ර‍දාන නමි. ඒ සම්ප්‍ර‍දානය හඟවන පදය සම්ප්‍ර‍දාන වාචක පද නමි.

අරක්කැමියා අමුත්තාට බත් පිසයි.

මෙ තැන අරක්කැමියා බත පිසනුයේ කාට ද? කවරකු සඳහා ද? කවරකු පිණිස ද? අමුත්තාට ය. අමුත්තා සඳහා ය. අමුත්තා පිණිස ය. මෙහි අමුත්තාට යනු ද සම්ප්‍ර‍දාන වාචක පද යි.

දෙනුයේ කාටද? ක්‍රියාව කරනුයේ කාටද? (කවුරු පිණිස ද? කවුරු සඳහා ද?) යන ප්‍ර‍ශ්නවලට උත්තරය සම්ප්‍ර‍දානවාචක පදයෙන් ලැබේ.

ඇබෑසිය

පහත දැක්වෙන වාක්‍යවල කර්‍තෘවාචක කර්‍මවාචක කරණවාචක සම්ප්‍ර‍දානවාචක පද වෙන් කොට ලියන්න.

1. මෙහෙකරුවා සිඟන්නාට බත් දෙයි.

2. රජ සෙනෙවියාට තෑගි දෙයි.

3. ගුරුවරයා ශිෂ්‍යයාට පොතක් දෙයි.

4. කොළුවා ගොනාට අතින් ගසයි.

5. දිවියා ගොදුරු පිණිස ඇවිදී.

6. ගොවියා වැඩට යයි.

7. වඩුවා ගෙයක් තනයි.

8. හෙ තෙම ගිරවාට කූඩුවක් සාදයි.

9. මෙහෙකරුවා කැත්තෙන් කැලෑව කපයි.

10. ගුරුවරයා ළමයාට වේවැලින් තළයි.

11. මිනිසා ගොනාට තණකොළ දෙයි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 5 අපාදානය (අවධිය)

7. “හේ ගමෙන් නික්මෙයි”

ඔහු නික්මෙන්නේ කිමෙකින් ද? (කුමක් කෙරෙන් ද?) “ගමෙන් ය. ගම කෙරෙන් ය”

ගසෙන් ගෙඩිය වැටේ.

ගෙඩිය වැටෙන්නේ කිමෙකින් (කුමක් කෙරෙන්) ද? ගසෙන් ය, ගස කෙරෙන් ය.

යමෙකින් ඉවත් වෙය නම්, වෙන් වෙයි නම් එය අපාදානය (අවධිය) නමි. එය අඟවන පදය අපාදානවාචක පද නමි. ඉහත දුන් වාක්‍යවල ගමෙන්, ගසෙන් යනු අපාදානවාචක පද යි.

ඇබෑසිය

පහත දැක්වෙන වාක්‍යවල පෙනෙන කර්‍තෘවාචක කර්‍මවාචක කරණවාචක සම්ප්‍ර‍දානවාචක අපාදානවාචක පද වෙන් කොට ලියන්න.

1. කුරුල්ලා කැදැල්ලෙන් ඉගිල්ලෙයි.

2. හොරා ගමෙන් පලායයි.

3. ගොනා ගාලෙන් නික්මෙයි.

4. පෑන අතෙන් වැටෙයි.

5. කන්දෙන් ගල පෙරැළෙයි.

6. මිනිහා කඩයෙන් බඩු මිළයට ගනී.

7. ළමයා අතින් පහන ගෙනෙයි.

8. ගුරුහු ශිෂ්‍යයනයට ආහාර දෙති.

9. ගින්නෙන් කැලෑව දැවෙයි.

10. මිනිහා රියෙන් නුවරට යයි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 6 සම්බන්ධය

8. ළමයා ගේ පොත.

කාගේ (කා අයත්) පොත ද? ළමයා ගේ (ළමයා අයත්) පොත ය.

ගහේ අත්ත

කිමෙක (කුමක ගේ) අත්ත ද? ගහේ (ගහ අයත්) අත්ත ය.

යමකට අයත් බව, යමකට බැඳී ඇති බව සම්බන්‍ධය නම් වේ. ළමයා ගේ යනු ද ගහේ යනු ද සම්බන්‍ධය අඟවන පද යි. ඒ සම්බන්‍ධවාචක පද නමි.

ඇබෑසිය

පහත දැක්වෙන වාක්‍යවල ඇති කර්‍තෘ කර්‍ම කරණ සම්ප්‍ර‍දාන අපාදාන සම්බන්‍ධ යන මොවුන් හඟවන පද වෙන් කොට ලියන්න.

1. ගොවියා ගේ පුතා දෑකැත්තෙන් ගොයම් කපයි.

2. සතුරා ගේ සේනාව යුදයට එයි.

3. මිනිසා සතුරාට තමා ගේ කඩුවෙන් ගසයි.

4. සොරා මඟියා ගේ බඩු පැහැරගනී.

5. ගසේ අත්තෙන් වඳුරා වැටෙයි.

6. රජුගේ කුමරුවෝ ප්‍රාසාදයෙන් බසිත්.

7. ඇමැතියා සෙනෙවියා ගේ රියෙන් නුවරින් නික්මෙයි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 7 ආධාරය

9. “කුරුල්ලා ගසෙහි ලගී.

කුරුල්ලා ලගින්නේ කොහි ද? ගසෙහි ය.

“මිනිසා කුඹුරේ වැඩ කරයි.”

මිනිසා වැඩ කරනුයේ කොහි ද? කුඹුරේ ය.

“සැන්දෑවේ කුරුල්ලෝ ලැග්මට යෙත්.”

මේ උඩ සඳහන් වාක්‍ය අනුව කොහි ද? කොතන්හි ද? කොයි වේලේ ද? (කොයි කාලයේ ද?) යන ප්‍ර‍ශ්නවලට උත්තර ගසෙහි, කුඹුරේ (කුඹුරෙහි), සැන්දෑවේ යන වචනවලින් ලැබේ.

යමක් කිරීමට ආධාර වන තැන ආධාරය යි. ඒ ආධාරය අඟවන පද ආධාරවාචක පද නමි.

යමක් කරන කාලය හෝ වේලාව අඟවන පද ද ආධාරවාචක පද කොටසට ම ඇතුළත් ය.

අතීත කාලයෙහි මහෞෂධ නම් පඬිවරයෙක් විය

අනාගතයෙහි මෛත්‍රෙය නම් බුදු රජෙක් පහළ වන්නේ ය.

අද හැන්දෑවේ අපි මෙහෙන් පිටත් වන්නමු.

මේ වාක්‍ය තුනෙහි ම අතීතකාලයෙහි, අනාගතයෙහි, හැන්දෑවේ යනු ආධාරවාචක පදයෝ යි.

ඇබෑසිය

පහත දැක්වෙන වාක්‍යවල ඇති පද මොන මොන කොටසට අයත් වාචක පද දැ? යි දක්වන්න.

1. ළමයා පුටුවේ ඉඳී.

2. ගමේ වෙහෙරෙහි උළෙලෙක් වෙයි.

3. ළමෝ පිට්ටනියේ සෙල්ලම් කරති.

4. අරක්කැමියා රසවතියෙහි බත් පිසයි.

5. අද මෙහි අමුත්තනට සංග්‍ර‍හයෙක් වෙයි.

6. යුදෙහි රාම තෙම රාවණයා නැසී ය.

7. සිවලා කටින් කුකුළා ඩැහැගනී.

8. මිනිහා නෑමට ගඟට බසී.

9. මෙහෙකරුවා සොරා ගේ හිසට පොල්ලෙන් ගසයි.

10. ළමයා ගේ පසුම්බියෙන් මුදල් වැටෙයි.

11. වළවේ ගඟ සමනොළ කන්දෙන් ගලාබසී.

12. මූදේ නැවෙක් යෙයි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 8 ආලපනය (ආමන්ත්‍ර‍ණය)

10. “පුත, මෙහි එන්න.

පියේ, මම් ගමට යෙමි.

දරුවනි, මේ ගොනා ලිහා දමවු.”

මේ වාක්‍ය තුනේම “පුත, පියේ, දරුවනි” යන පද යොදා ඇත්තේ, කෙනකුට ඇමැතීම් අඬගැසීම් වශයෙනි. මෙසේ කෙනකු අමතා කතා කිරීම පිණිස යෙදෙන පද ආලපනාර්‍ථවාචක හෙවත් ආමන්ත්‍ර‍ණාර්‍ථවාචක පද නමි.

ආලපනය, ආමන්ත්‍ර‍ණය යනු කතා කොට කැඳවීම යි, අඬගැහීම යි.

ඇබෑසිය

පහත සඳහන් වාක්‍යවලැ වාචක පද කොයි කොටසට අයත් දැ? යි වෙන වෙන ම දක්වන්න.

1. මෙහෙකරුව, දරකොටය පොරොවෙන් පළව.

2. අරක්කැමියනි, සිසුවනට දැන් බත් පිසවු.

3. දරුව, වැසි වසී. වී ගෙට ගනුව.

4. කොළුව, එළදෙන ගාලට ගෙන යව.

5. දුවේ, කළයෙන් දිය ගෙනෙව.

6. ශිෂ්‍යයිනි, බලවු. මේසයෙහි දූවිලි ඇත. සියල්ල පිසදමවු.

7. දරුව, හුණුකැටයෙන් කලු ලෑල්ලෙහි අකුරු ලියව.

8. යහලුව, බලන්න, ගස සුළඟින් සැලෙයි.

9. දරුවනි, ගසෙන් ගෙඩි වැටෙයි, සියල්ල අවුලවු.

10. මෑණියනි, ගමට යෑමට මට අවසර දෙන්න.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 9 සංඛ්‍යා (නාමපද)

11. එක් කෙනකු අඟවන වචන ඒකවචන යි. දෙදෙනකු හෝ තුන් දෙනකු හෝ වැඩි දෙනකු අඟවන (බොහෝ දෙනකු අඟවන) වචන බහුවචන යි.

මිනිසා යනු ඒකවචන යි. මිනිස්සු යනු බහු වචන යි. ගමෙහි යනු ඒකවචන යි. ගම්හි යනු බහුවචන යි.

වාචකපද වරනැගීම

‍ මේ තාක් ඉගෙන ගත් වාචක පද අට වගය ඒකවචන බහුවචන දෙක්හි සිටින සැටි දැක්වේ.

මිනිස් ශබ්දය

ඒකවචන බහුවචන

කර්‍තෘවාචක මිනිසා මිනිස්සු

කර්‍මවාචක මිනිසා, මිනිසාට මිනිසුන්, මිනිසුනට

කරණවාචක මිනිසා කරණකොට මිනිසුන් කරණකොට

සම්ප්‍ර‍දානවාචක මිනිසාට, මිනිසා පිණිස මිනිසුනට,මිනිසුන් පිණිස

අපාදානවාචක මිනිසා ගෙන්, මිනිසුන් ගෙන්,

මිනිසා කෙරෙන් මිනිසුන් කෙරෙන්

සම්බන්‍ධවාචක මිනිසා ගේ මිනිසුන් ගේ

ආධාරවාචක මිනිසා කෙරෙහි මිනිසුන් කෙරෙහි

ආලපන මිනිස මිනිසුනි

අත් ශබ්දය

ඒකවචන බහුවචන

කර්‍තෘවාචක අත අත්

කර්‍මවාචක අත අත්

කරණවාචක අතින් අත්වලින්

සම්ප්‍ර‍දානවාචක අතට අත්වලට

අපාදානවාචක අතෙන්, අත කෙරෙන් අත්වලින්, අත් කෙරෙන්

සම්බන්‍ධවාචක අතේ අත්වල

ආධාරවාචක අතේ, අතෙහි අත්හි, අත්වල

ආලපන අත අත්හි

වරනැගීම : කර්‍තෘ කර්‍ම කරණාදි පිළිවෙළින් නාමයෙක වාචක පද ලිවීම හෝ කීම නාම වරනැගීම නමි. ඉහත මිනිස් ශබ්දයේත් අත් ශබ්දයේත් වරනැගිලි සඳහන් කරන ලදී.

ඇබෑසිය

බලු, බළල්, ගස්, ගොන්, මුගටි යන ශබ්ද වරනගන්න.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 10 සංඛ්‍යා (ක්‍රියා පද)

“මිනිසා වැඩ කරයි

මිනිස්සු වැඩ කරත් (කරති).”

“මිනිහා වැඩ කරයි” කී තැන වැඩ කරනුයේ එක් මිනිසෙකැ යි “කරයි” යන්නෙන් හැඟැවේ. “කරත්” යන්නෙන් බොහෝ දෙනකු වැඩ කරන බව හැඟැවේ. කරයි යනු ඒකවචන ක්‍රියා පදය යි. කරත් යනු බහුවචන ක්‍රියා පදයි.

ක්‍රියාව ඒක වචන වී නම්, එයින් හැඟෙන කර්‍තෘ ද ඒක වචනයෙන් සිටී. ක්‍රියාව බහුවචන වී නම්, එයින් හැඟෙන කර්‍තෘ ද බහුවචනයෙන් සිටී.

ඒ මෙසේ ය:

ළමයි දුවයි. ළමෝ දුවත්.

බල්ලා බුරයි. බල්ලෝ බුරත්.

ඌරා හාරයි. ඌරෝ හාරත්.

මීයා කපයි. මීයෝ කපත්.

ඇබෑසිය

වැරැදි හරිගස්සා ලියන්න.

1. ළමෝ ගෙඩි කඩයි.

2. බළල්ලු මීයන් අල්ලයි.

3. ගොවියා සී සාති.

4. ගිරවා පියාඹති.

5. බල්ලා පිදුරුගොඩේ ලගිති.

6. ගොන්නු තණ කයි.

7. ගස්හු සුළඟින් වැටෙයි.

8. වඩුවා ගෙයක් තනත්.

9. වඩුවෝ ගෙයක් සාදයි.

10. ගසෙන් ගෙඩිය වැටෙති.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 11 පුරුෂ තුන

12. කථා ව්‍යවහාරයෙහිදී ලොවැ සියලු දෙනා තුන් කොටසකට බෙදෙති.

හේ, ඔහු යි අන් කෙනකු හැඳින්වෙන පක්‍ෂය.

තෝ, තෙපි යි කියනු ලබන (ඉදිරි පිට සිටින) පක්‍ෂය.

මම, අපි යැ යි කියාගන්නා පක්‍ෂය.

මෙයින් “හේ ඔහු” යි හැඳින්වෙන පක්‍ෂය (පිට අය) ප්‍ර‍ථම පුරුෂ නමි. “තෝ තෙපි” යි කියනු ලබන පක්‍ෂය (ඉදිරිපිට ඉන්නා) මධ්‍යම පුරුෂ නමි. “මම් අපි” යි කියන (තමන් හඟවන) පක්‍ෂය උත්තම පුරුෂ නමි.

වාක්‍යයෙක ක්‍රියාපද ද මේ කොටස් තුන අනුව වෙනස් වේ. ඒ මෙසේ ය:

ඒකවචන බහුවචන

ප්‍ර‍ථම පුරුෂ හේ දුවයි ඔහු දුවත්

මධ්‍යම පුරුෂ තෝ දුවහි තෙපි දුවහු

උත්තම පුරුෂ මම් දුවමි අපි දුවමු

ඇබෑසිය

අඩු තැන් පුරවන්න

1. ----- අඬමි. 6. තෝ -----.

2. ----- වැටෙයි. 7. ----- නිදමි.

3. මම ----. 8. ඔහු ----.

4. ---- කපහි. 9. අපි ----.

5. තෙපි ----. 10. ---- යමි.

(අ) වැරැදි තැන් හරිගස්සා ලියන්න.

1. මම් ලියමු. 6. හේ දුවහි.

2. තෙපි හඬති. 7. තෙපි තළයි.

3. ඔහු කියයි. 8. අපි නාති.

4. අපි වසමි. 9. ඔහු බොයි.

5. තෝ ලියමි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 12 කාල තුන

13. හෙ තෙමේ යයි. ඔහු යත්.

මේ වාක්‍ය දෙකින් කියැවෙන්නේ පෙර සිදු වූ ගමනෙක් ද? දැන් සිදු වන ගමනෙක් ද? නැතහොත් මත්තට සිදුවන ගමනෙක් ද?

දැන් සිදුවන ගමනෙකි. මෙසේ දැන් කැරෙන ක්‍රියාව වර්‍තමානකාලික ක්‍රියා නමි. වර්‍තමාන කාල යනු දැන් පවත්නා කාලය යි.

හේ ගියේ ය. ඔහු ගියහ.

මෙහි ගියේ ය, ගියහ යනු ගමන කැරැ නිම කළ බව අඟවන ක්‍රියාවෝ ය. නිම කළ ක්‍රියාව, අවසන් කළ ක්‍රියාව අතීතකාලික ක්‍රියා නම් වේ.

හේ යන්නේ ය (මතු යයි). ඔහු යන්නාහ (මතු යත්).

යන්නේය, යන්නාහ යනු මත්තට කරන, තව ම පටන් නොගත් ක්‍රියාවක් අඟවන පදයෝ ය. මොහු අනාගත කාලික ක්‍රියා යි. අනාගත යනු තව ම නො ආ, මත්තට එන්නට ඇති කාලය යි.

මෙසේ පුරුෂ තුනට ම අයත් ක්‍රියාවෝ කාල තුනෙහි ද ඒකවචන බහුවචන දෙක්හි ද වර නැගෙති.

මෙසේ යි :

වර්‍තමානකාලික ක්‍රියා

ඒකවචන බහුවචන

ප්‍ර‍ථම පුරුෂ හේ දුවයි. ඔහු දුවත්

මධ්‍යම පුරුෂ තෝ දුවහි තෙපි දුවහු

උත්තම පුරුෂ මම් දුවමි අපි දුවමු.

අතීතකාලික ක්‍රියා

ඒකවචන බහුවචන

ප්‍ර‍ථම පුරුෂ හේ දිව්වේය ඔහු දිව්වාහ

මධ්‍යම පුරුෂ තෝ දිව්වෙහි තෙපි දිව්වහු

උත්තම පුරුෂ මම් දිව්වෙමි අපි දිව්වමු

අනාගත කාලික ක්‍රියා

ඒකවචන බහුවචන

ප්‍ර‍ථම පුරුෂ හේ දුවන්නේ ය ඔහු දුවන්නාහ

මධ්‍යම පුරුෂ තෝ දුවන්නෙහි තෙපි දුවන්නහු

උත්තම පුරුෂ මම් දුවන්නෙමි අපි දුවන්නෙමු

ඇබෑසිය

අඩුතැන් පුරවා ලියන්න.

1. මම් ඊයේ ------. 8. තෝ සෙට ------.

2. තෙපි හෙට ------. 9. හේ පළමු දා ------.

3. දැන් ------. 10. ------ ------ ලියන්නෙහි.

4. අපි අනිද්දා ------. 11. ------ ------ කියහි.

5. ඔහු ------. 12. ------ ------ ආයෙමි.

6. තෝ ඊයේ ------. 13. ------ ------ කැපූහ.

7. මම් අනිද්දා ------. 14. ------ ------ සාදන්නහු.

15. ------ ------ නෑවමු.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 13 උක්ත අනුක්ත

ඒකවචන බහුවචන

ප්‍ර‍ථම පුරුෂ හේ දුවයි ඔහු දුවත්

(ළමයා දුවයි) (ළමෝ දුවත්)

මධ්‍යම පුරුෂ තෝ දුවහි තෙපි දුවහු

උත්තම පුරුෂ මම් දුවමි අපි දුවමු.

14. “දුවයි” කී කල කවරෙක් දුවා යැ යි හැඟේ ද? මා දුවන බව හැඟේ ද? නැත. තොප දුවන බව හැඟේ ද? නැත. මම, අපි යන කොටසට ද තෝ තෙපි යන කොටසට ද යන දෙකොටසට ම අයත් නො වූ, ඒ දෙකොටසින් ම පිටත්, එක් කෙනකු (ප්‍ර‍ථම පුරුෂයට අයත් එක් කෙනකු) දුවන බව හැඟේ. “හේ දුවයි, ළමයෙක් දුවයි, මිනිසෙක් දුවයි” යන ආදි වශයෙන් හැඟවිය යුතු “අන් එකෙක් දුවයි” කියා ම හැඟේ. දුවත් යි කී කල, “ඔහු දුවත්, ළමෝ දුවත්, මිනිස්සු දුවත්” යන ආදීන් කිය යුතු පරිදි අන් බොහෝ දෙනකු දුවනු හැඟේ.

“දුවහි” කී කල “තෝ දුවහි” කියා ම හැඟේ. දුවහු යි කී කල එහි කර්‍තෘ තෙපි යී කියා ම හැඟේ. “දුවහු” යන්න “මම, අපි, තෝ, හේ, ඔහු” යන කර්‍තෘ පද සමග නො යෙදෙන බැවිනි.

දුවමි යි කී කල මම් යනු එහි කර්‍තෘ බව හැඟේ. “මම් දුවමි” යන්න ම ශිෂ්ට ව්‍යවහාරය බැවිනි. දුවමු යි කී කල අපි යනු ම එහි කර්‍තෘ බව හැඟේ.

මෙසේ ක්‍රියායෙන් එහි කර්‍තෘ මොන පුරුෂයට අයත් ද? එක් කෙනෙක් ද? බොහෝ දෙනෙක් ද? යි නිශ්චිත වේ නම් එය ක්‍රියායෙන් කර්‍තෘ උක්ත වීම නමි.

හේ දුවයි යන තැන “හේ” යන්න නො තුබුණත් දුවන්නා “හේ” ම යැ යි හැඟේ. දුවයි යන්නෙන් හේ යනු උක්ත කර්‍තෘ යි. දුවත් යන්නෙන් ඔහු යනු උක්ත කර්‍තෘ යි. දුවහි යන්නෙන් තෝ යනු උක්ත කර්‍තෘ යි. දුවහු යන්නෙන් තෙපි යනු උක්ත කර්‍තෘ යි. දුවමි යන ක්‍රියායෙන් මම් යනු උක්ත කර්‍තෘ යි. දුවමු යන ක්‍රියායෙන් අපි යනු උක්ත කර්‍තෘ යි.

හෙ තෙම ගොනා බඳී.

හෙ තෙම ගොනුන් බඳී.

හෙ තෙම තා බඳී.

හෙ තෙම තොප බඳී.

හෙ තෙම මා බඳී.

හෙ තෙම අප බඳී.

මේ වාක්‍යවල බඳී යන ප්‍ර‍ථම පුරුෂ ඒකවචනයට අයත් ක්‍රියාපදයෙන් එහි කර්‍තෘ ද ප්‍ර‍ථම පුරුෂ ඒක වචන වූ හේ යැ යි නම් කළ හැක්කෙකැ යි හැඟේ හෙවත් උක්ත වේ. එහෙත් ඔහු බඳිනුයේ අසුවල් පුරුෂයට අයත් තැනැත්තකු යැ යි හැඟේ ද? ඒ ක්‍රියායෙන් එවැන්නක් නො හැඟේ. හැම පුරුෂයකට ම අයත් ඒක වචන වූ හෝ බහුවචන වූ හෝ කවර ම කර්‍ම පදයක් එහි යෙදිය හැකි බැවිනි. එ බැවින් කර්‍තෘහු ක්‍රියායෙන් උක්ත වන වාක්‍යයෙක කර්‍මය උක්ත නො වේ, අනුක්ත වේ. එසේ වූ කර්‍මය අනුක්ත කර්‍ම නමි. උඩ සඳහන් වාක්‍යවල ගොනා, ගොනුන්, තා, තොප, මා, අප යනු අනුක්ත කර්‍මවාචක යි. (කර්‍මය පමණක් නො ව අනිත් කරණ සම්ප්‍ර‍දානාදි වාචකපද ද ක්‍රියායෙන් අනුක්ත ය.)

ඇබෑසිය

උක්ත අනුක්ත පද දක්වන්න.

1. මිනිස්සු ගස කපත්. 7. උපාසකයෝ සිල් ගත්හ.

2. අපි නැව් දැක්කමු. 8. මම් මුහුණ සෝදමි.

3. බළලා මීයන් මරයි. 9. ඔහු මා පෙලූහ.

4. බල්ලෝ සාවුන් අල්ලති. 10. අපි ඔවුන් දුටුමු.

5. මඟියා බර ගෙනයයි. 11. ඔහු අපට ගැසූහු.

6. හොරු ගෙය බින්දාහ. 12. හේ අප පැසැසී ය.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 14 ලිංගභේදය

15. බළලා, බැළැලී, මල.

බළලා යී කී විට පිරිමි සතෙකැ යි හැඟෙයි. බැළැලී යී කී විට ගැහැනු සතෙකැ යි හැඟෙයි. මල යැ යි කී විට පිරිමින් නො වූ ගැහැනුන් නො වූ දැයෙකැ යි හැඟේ. පිරිමි සතුන් හඳුන්වන ශබ්ද පුරුෂ ලිංගික (පුංලිංගික) නාමයෝ ය. ගැහැනු සතුන් හඳුන්වන ශබ්ද ස්ත්‍රීලිංගික නාමයෝ ය. පිරිමි ගැහැනු දෙකොටසට ම අයත් නො වූ දෑ හඳුන්වන ශබ්ද නපුංසක ලිංගික නාමයෝ ය.

පුරුෂයා, බල්ලා, ගොනා, වලහා, රජා, බමුණා යනු පුංලිංගික නාම පද යි. ස්ත්‍රී, බැල්ල, දෙන, වැලැහින්න, රැජින, බැමිණි යනු ස්ත්‍රීලිංගික නාම පද යි. ගස, ගල, සුළඟ, ගින්න යන ආදීහු නපුංසකලිංගික නාම පද යි. මෙසේ සිංහලයෙහි නාමයෝ ලිඞ්ග තුනකට අයත් වෙත්.

සමහර පඬිවරු පාලි සංස්කෘත භාෂාවල එන පුංලිංගික නපුංසක ලිංගික ශබ්දවලින් සිංහල ව්‍යවහාරයට ආ ශබ්ද සියල්ල පුංලිංගික ශබ්ද හැටියට ද ඒ භාෂාවල ස්ත්‍රීලිංගික ශබ්දවලින් සිංහලයට ආ ශබ්ද ස්ත්‍රීලිංගිකයන් හැටියට ද සලකත්.

ලිංග තුනට අයත් ශබ්දයන් ගේ වරනැගීම සැකෙවින් දැක්වේ.

පුංලිංගික

ගොන්

ඒකවචන බහුවචන

(උක්ත) කර්‍තෘවාචක ගොනා ගොන්, ගොන්නු

(අනුක්ත) කර්‍මවාචක ගොනා ගොන්, ගොනුන්

කරණවාචක ගොනා කරණකොට ගොනුන් කරණකොට

සම්ප්‍ර‍දානවාචක ගොනාට ගොනුනට

අපාදානවාචක ගොනා ගෙන් ගොනුන් ගෙන්

සම්බන්‍ධවාචක ගොනා ගේ ගොනුන් ගේ

ආධාරවාචක ගොනා කෙරෙහි ගොනුන් කෙරෙහි

ආලපන ගොනෝ ගොනුනි

ස්ත්‍රීලිංගික

දෙන්

ඒකවචන බහුවචන

(උක්ත) කර්‍තෘවාචක දෙන දෙන්නු

(අනුක්ත) කර්‍මවාචක දෙන දෙනුන්

කරණවාචක දෙන කරණකොට දෙනුන් කරණකොට

සම්ප්‍ර‍දානවාචක දෙනට දෙනුනට

අපාදානවාචක දෙන ගෙන් දෙනුන් ගෙන්

සම්බන්‍ධවාචක දෙන ගේ දෙනුන් ගේ

ආධාරවාචක දෙන කෙරෙහි දෙනුන් කෙරෙහි

ආලපන දෙන දෙනුනි

නපුංසකලිංගික

මල්

ඒකවචන බහුවචන

(උක්ත) කර්‍තෘවාචක මල මල්

(අනුක්ත) කර්‍මවාචක මල මල්

කරණවාචක මලින් මල්වලින්

සම්ප්‍ර‍දානවාචක මලට මල්වලට

අපාදානවාචක මලෙන්, මල කෙරෙන් මල්කෙරෙන්, මල්වලින්

සම්බන්‍ධවාචක මලේ, මලෙහි මල්හි, මල්වල

ආලපන මල මල්නි

ඇබෑසිය

මිනිස්, මහලු, මැහැලි, බමුණු, බැමිණි, ගස්, ගල්, වැව් යන ශබ්ද වර නගන්න.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 15 විශේෂණ විශේෂ්‍ය

“සුදු මල, රතු මල.”

16. සුදු මල යැ යි කී කල රතු හෝ නිල් මලක් නො ව සුදු පැහැති ම මලෙකැ යි හැඟේ. අන් පැහැති මල්වලින් එය වෙන් කැරුණේ සුදු යන වචනයෙනි. රතු මල කී කල වෙන පැහැති මල්වලින් වෙන් කොට රතුපැහැ ඇති මල ම යැ යි හැඟැවුණේ රතු යන වචනයෙනි. මෙසේ දැයක් හෝ කෙනකු අන් අය ගෙන් වෙන් කොට දක්වන ගුණවාචක ශබ්ද විශේෂණ නමි. ඒ ශබ්ද මගින් වෙන් කරනු ලබනුයේ විශේෂ්‍ය නමි.

සුදු මල, රතු මල යන තන්හි සුදු, රතු යනු විශේෂණ ශබ්ද යි. මල යනු විශේෂ්‍ය ශබ්ද යි.

හොඳ මිනිහා, නරක ළමයා යන තන්හි ද හොඳ, නරක යනු විශේෂණ යි. මිනිහා, ළමයා යනු විශේෂ්‍ය යි.

ඇබෑසිය

(අ) විශේෂණ විශේෂ්‍ය පද වෙන් කොට දක්වන්න.

1. උස් ගස සැඬ සුළඟින් ඇද වැටෙයි.

2. කුඩා ළමයා හීලෑ ගොනා දික් ලණුවෙන් බැඳ ගෙනෙයි.

3. නපුරු මිනිස්සු දුබල අයට පීඩා කරත්.

4. අන්‍ධ මිනිහා ගැඹුරු වළෙහි වැටුණේ ය.

5. සියලු ගෙවල් මහවතුරට යට වූහ.

6. බොහෝ සිරකරුවෝ අඳුරු හිරගෙහි උන්හ.

7. දක්‍ෂ ශිෂ්‍යයෝ නිර්‍ලෝභ අධිපතියා ගෙන් වටිනා තෑගි ලැබූහ.

8. දුෂ්ට ධනවතා දිළිඳු මිනිසා ගෙයින් පලවා හැරියේ ය.

9. ගිලන් මිනිසා දයාවත් වෙදමහතාගෙන් අත්දුටු බෙහෙතක් ලබාගති.

10. මේ ගමේ පැරැණි විහාරයෙහි මහා පින්කම් උළෙලක් දැන් පවතී.

(ආ) අඩු තැන් විශේෂණ පදවලින් පුරවන්න.

1. ------ මිනිසා ------ ගොනාට ------ ලීයෙන් තැළී ය.

2. ------ වෙළෙන්දා ------ බඩු ------ මිනිසුනට ------- මිලට වික්කේ ය.

3. ------ උපාසකවරු ------ විහාරයට ගොස් ------ පොහෝ දිනවලැ බණ අසත්.

4. ------ අසු ගේ පිටින් ------ මිනිසා වැටෙයි.

5. ------ මුවා ------ වැද්දා දැක පැනදිවුයේ ය.

6. ------ සතුන් ගෙන් වැඩ ගැනීම ------ මිනිසුනට නො වටී.

7. ------ සිතින් කළ පිනෙහි ------ අනුසස් ඇත.

8. ------ ළමයාගේ අතෙන් ------ කෝප්පය වැටුණේ ය.

9. ------ සිවුපාවෝ ------ අඳුරෙහි ගොදුරු සොයා ඇවිදිති.

10. ------ ශිෂ්‍යයා දඬුවමින් නො කිපෙයි.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 16 අව්‍යය (නිපාත උපසර්‍ග)

17. (1) ගොවියා කුඹුරට අද නො යයි.

(2) මෙහෙකරුවාත් ඔහුගේ පුතාත් කුඹුරට නො යෙති.

(3) එහෙත් මම නම් එහි යෙමි.

මේ වාක්‍ය තුනෙන් පළමු වැන්නෙහි “නො යයි” කී තැන නො යනු ද, දෙවෙනි වැකියෙහි මෙහෙකරුවාත් පුතාත් යන තැන්හි ත් යනු ද, තුන්වැනි වාක්‍යයෙහි එහෙත් යනු ද, “මම නම්” යන තැන “නම්” යනු ද දක්නා ලැබෙත්. මොහු නාමපදයෝ ද? “මිනිසා මිනිස්සු” යන ආදි වශයෙන් මොහු කර්‍තෘවාචකාදි අර්‍ථයන්හි වරනැඟෙත් ද? නැත. එසේ නම් කිරීමක් අඟවන ක්‍රියාපද ද? නැත. නාම ක්‍රියා යන දෙ වගට ම අයත් නොවූ මොහු කවුරු ද? මොහු “අව්‍යය” නම් කොටහට ඇතුළත් නිපාත නමින් හැඳින්වෙන්නෝ ය. සුදුසු පරිදි වාක්‍යයෙක මුලට, මැදට හෝ අගට නොයෙක් අර්‍ථ අනුව යෙදෙත්.

අව්‍යයනට ඇතුළත් වූ උපසර්‍ග පද පාලි පාඩම් කොටසේදී ඉගැන්වෙයි.

ඇබෑසිය

පහත දැක්වෙන වාක්‍යයන්හි නාම ද ක්‍රියා ද යන දෙකොටසට අයත් නොවන පද ඇත් දැ? යි සොයා වෙන ම ලියන්න. ඔවුනට නිපාත යන නම බැවහර කරන්න.

1. පියා පුතු හා ගෙන් නික්මෙයි.

2. පියා ද පුතු ද නාන පිණිස යෙති.

3. අද මිනිස්සු පුරාතනයෙහි සේ නො වෙත්.

4. අද වූකලි දහමින් පිටතට යන්නෝ බොහෝ වෙත්.

5. එහෙත් ගුණදහම් රක්නාහු නැත්තාහු ද නො වෙත්.

6. කථාවෙන් ම ආගම වඩන්නට සැරසෙත් මුත් ක්‍රියායෙන් ආදර්‍ශ දෙන්නෝ ස්වල්ප දෙනෙක් ය.

7. අද දවසැ වනාහි අපරාධ නම් ඉතා බහුල ය.

8. මෙය වළක්වා ලන උපාය කිමෙක් ද?

9. බොරු ඝෝෂණ කෙරෙන් තොර වැ මේ ප්‍ර‍ශ්නය විසඳන්නට තැත් කරත් නම් කොතරම් යහපතෙක් ද?

10. මේ තාක් මේ පැණය නිසි පරිදි විසඳන්නට ඉදිරිපත් වූවක්හු ගැන මට මතක නැත.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 17 පූර්‍වක්‍රියා

18. ළමයා ඇඳෙන් නැඟිට එළියට යයි.

ළමයා එළියට ගොස් මුහුණ සෝදයි.

ළමයා මුහුණ සෝදා කෑම කයි.

ළමයා කෑම කා අත කට සෝදයි.

ළමයා අත කට සෝදා කාමරයට යයි.

මේ උඩ සඳහන් වාක්‍යවල පිළිවෙළින් යයි, සෝදයි, කයි, සෝදයි යයි කියා අවසානයෙහි ක්‍රියාපද දක්නට ඇත. ඒ අවසාන ක්‍රියා හෝ අපර ක්‍රියාවෝ ය. ඒ ක්‍රියාවන් කරන්නට පූර්‍වයෙන් ළමයා කළ ක්‍රියා වගයක් ද පිළිවෙළින් “නැගිට, ගොස්, සෝදා, කා, සෝදා” යැ යි දක්නට ඇත. වාසගමක් ඒ ක්‍රියාවලින් අවසන් කරන්නට නො හැක්ක. “ළමයා නැගිට” කියා වාක්‍යයක් අවසන් කළ හැකි ද? නො හැක්ක. “ළමයා නැගිට කුමක් කරයි ද?” යි ප්‍ර‍ශ්නයෙක් හැඟේ. “ළමයා නැඟිට” යැ යි කී පමණින් අදහසක් සම්පූර්ණයෙන් නො ලැබෙන බැවිනි. “ළමයා නැගිට ය යි” කී විට සම්පූර්‍ණ අදහසෙක් ලැබේ. “නැගිට, යයි” යන ක්‍රියා දෙකෙන් “යයි” යනු අවසාන ක්‍රියාව හෝ අපර ක්‍රියාව යි. එයට පූර්‍වයෙන් කළ දැය අඟවන “නැඟිට” යන්න පූර්‍වක්‍රියාව යි. අනිත් වාක්‍යවලත් සෝදයි, කයි, යයි යනු අපර ක්‍රියා යි. “ගොස්, සෝදා, කා” යනු පූර්‍වක්‍රියා යි.

ඇබෑසිය

(අ) පහත සඳහන් වන වාක්‍යවල පූර්‍වක්‍රියා අපරක්‍රියා වෙන වෙන ම දක්වන්න.

1. ළමෝ පාසලට ගොස් උගනිති.

2. ශිෂ්‍යයෝ පාසැලෙන් නික්ම පිට්ටනියට යෙත්.

3. සොරු රෑ ගේ බිඳ ගෙට වැද බඩු හැරගෙන යති.

4. බල්ලා පිදුරුගොඩට වැද වක ගසාගෙන නිදයි.

5. ගොවියෝ උදලු ගෙන කුඹුරට බැස එය කොටති.

6. කුකුළෝ අලුයමැ අවදි වැ හඬ ලති.

7. බල්ලා අමුත්තා දැක ගොරවා ඉදිරියට පනී.

8. මිනිහා කඹය ගෙන ගොනා ලුහුබැඳ අල්ලා ගනී.

9. කොටියා වස්සා දැක වහා පැන අල්ලාගෙන පලා යයි.

10. බේබද්දෝ තැබෑරුමට ගොස් රා බී මත් වී කලහ කරති.

(ආ) අඩුතැන් පූර්‍වක්‍රියා පදවලින් පුරවන්න.

1. අපි අද ගඟට ------ නාමු.

2. සොරා ගෙහිමියා ------ ගසෙන් ------ පලායෙයි.

3. හරක් වැට ------ වත්තට ------ බෝග කාදමති.

4. වෙළෙන්දා ගමට ------ එලවලු මිලයට ------ කඩපොලට ------ වැඩි මිලට විකුණයි.

5. මෙහෙකරු හැන්දෑවේ වැඩපොලෙන් ------ ගෙදොරට ------ ඇඟ ------ කෑම ------- නින්දට යයි.

6. වඩුවෝ පොරෝ ද කියත් ද ------ කැලෑවට ------ ගස් ------ මැසි ------ ඉරත්.

7. උපාසකවරු වෙහෙරට ------ බුදුරදුන් ------ තෙරුන් ගෙන් බණ ------- පෙරළා ගෙවලට එත්.

8. ළමෝ හැන්දෑවේ කෑම ------ පාඩම් ------ නින්දට යත්.

9. හරකා කඹය ------ වත්තට ------ ------ එළවලු කාදමයි.

10. කොළුවා ගසට ------ පොල් ------ එක් අතෙකින් කුරුම්බාවක් ද ------- සෙමෙන් බිමට බසී.

ප්‍රාරම්භ පාඨ 18 අර්‍ථක්‍රියා, මිශ්‍ර‍ක්‍රියා

19. අර්‍ථක්‍රියාව

“මිනිසා ගමට යන්නේ රුක්සෙවණකට ගොස් ගිමන් හැරියේ ය.”

මේ වාක්‍යයෙහි හැරියේ ය යන්න අවසාන (අපර) ක්‍රියා යි කී තැන යන්නේ යනු කවර ක්‍රියාවෙක් ද? මෙය පැරැණි සිංහල ඇදුරෝ අරුත් කිරියැ (අර්‍ථ ක්‍රියා) යි නම් දුන්හ. මෙය ක්‍රියායෙන් හැදෙන නාමයෙකි. එහි කර්‍තෘහට ලිංග විභක්ති සංඛ්‍යා යන තුනින් ම සමාන ව සිටී.

ස්ත්‍රී ගමට යන්නී ළිඳක් දැක එය වෙත ගියා ය. මෙ තැන ස්ත්‍රී යන කර්‍තෘ පදයට සමානව යන්නී යි අර්‍ථක්‍රියාව ස්ත්‍රීලිංගික ඒකවචනයෙන් සිටී.

20. මිශ්‍ර‍්‍ර‍ක්‍රියාව

ළමයා අඬමින් යෙයි.

මෙහි “යයි” යන්නෙන් අඟවන ක්‍රියාව කරන සමග ම ඇඬීම කරන බව දැක්වේ. ප්‍ර‍ධාන ක්‍රියාව යයි යනුවෙන් දැක්වෙන එක ය. එයට මිශ්‍ර‍ ව කරන අනිත් ක්‍රියාව “අඬමින්” යන්නෙන් දැක්වේ. මෙය සිංහල ඇදුරෝ මුසුකිරිය (මිශ්‍ර‍ක්‍රියා) නමින් හැඳින්වූහ.

* * *

දැන් ඉගැන්වුණු මේ මූලික සිංහල ව්‍යාකරණ

පාඩම් ටික හොඳට පුහුණු කොට ගෙන

පාලිභාෂාව ඉගැනීම පටන්ගන්න.

________

1 පාළි හෝඩිය

පාළි භාෂායෙහි අකුරු හතලිස් එකෙකි. එයින් පළමු වන අට ස්වරයෝ ය. ඉතිරි අකුරු ව්‍යංජනයෝ ය.

ස්වර අට

අ ආ ඉ ඊ උ ඌ එ ඔ

ව්‍යංජන තෙතිස

ක් ඛ් ග් ඝ් ඩ් ක-වර්‍ගය

ච් ඡ් ජ් ඣ් ඤ් ච-වර්‍ගය‍

ට් ඨ් ඩ් ඪ් ණ් ට-වර්‍ගය

ත් ථ් ද් ධ් න් ත-වර්‍ගය

ප් ඵ් බ් භ් ම් ප-වර්‍ගය

ය් ර් ල් ව් ස් හ් ළ් (අං) අවර්‍ගය

හ්‍ර‍ස්ව දීර්‍ඝ

නො ඇදී කියැවෙන ස්වරයෝ හ්‍ර‍ස්ව නම්හ. ඇදී කියැවෙන්නෝ දීර්‍ඝ නම්හ. අ, ඉ, උ යන තිදෙන හ්‍ර‍ස්වයෝ ය. ආ, ඊ, ඌ යන තිදෙන දීර්‍ඝයහ.

ඒ - ඔ දෙදෙනා නො බැඳුණු අකුරුවලට මුලින් සිටැ දීර්‍ඝ වැ (ඇදී) කියැවෙත්. බැඳි අකුරුවලට මුලින් සිටැ බොහෝ තැන හ්‍ර‍ස්ව වැ (නො ඇදී) කියැවෙත්.

එත්‍ථ, ඔට්ඨො යන මෙහි ත්‍ථ-යන්නට මුලින් සිටි තනි එ යන්න ද, ට්ඨො යන්නට මුලින් සිටි තනි ඔ යන්න ද නො ඇදී කියැවෙත්.

සෙය්‍යො, සොත්‍ථි යන තන්හි ව්‍යංජනයන් හා එක් වැ සිටි එ - ඔ දෙදෙන බැඳි අකුරින් පෙරටු වැ සිට නො ඇදී (හ්‍ර‍ස්ව වැ) කියැවෙත්.

සිථිල ධනිත

ක - ච - ට - ත - ප යන වර්‍ග පසේ දෙවෙනි සතරවන අකුරු ධනිත නම්හ. (සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයෙහි මහාප්‍රාණ යැ යි මොවුනට නම් කරනු ලැබේ.) සෙස්සෝ සිථිල නම්හ. (අල්ප අකුරු යැ යි පොදු වහරෙහි නම් කැරෙනුයේ මොවුනට ය.)

ඝෝෂ අඝෝෂ

කවර්‍ග, චවර්‍ග ආදි වර්‍ගයන් ගේ පළමුවන දෙවෙනි අකුරු ද ස යන්න ද අඝෝෂ නම්හ. සෙස්සෝ ඝෝෂ නම් වෙති.

වර්‍ගාන්ත

වර්‍ග පසේ කෙළවරැ වූ ඩ් ඤ් ණ් න් ම් යන පස වර්‍ගාන්ත නම් හ.

ඇබෑසිය

1. පාලි භාෂාවේ අකුරු කොතෙක් ද? ඒ කවුරුහු ද? ස්වරයෝ කවුරු ද? ව්‍යංජනයෝ කවුරු ද?

2. හ්‍ර‍ස්වයෝ කවුරු ද? දීර්‍ඝයෝ කවුරු ද?

3. පූජෙමි, කුසුමෙන, හොතු, මොක්ඛො, කායො, මෙත්තං, කරොථ, යොබ්බතං යන මේ පදවල එ - ඔ දෙක හ්‍ර‍ස්ව ව ද දීර්‍ඝ ව ද කියැවෙන තැන් දක්වන්න.

4. නමො තස්ස භගවතො. මෙහි ස්වර ව්‍යංජන වෙන් කරනු. ඝෝෂ අඝෝෂ ද වෙන් කරන්න.

5. නමො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. මෙහි ඒ ඒ අකුරු කවර කවර වර්‍ගවලට අයත්හු දැ? යි දක්වන්න.

6. බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමි. මෙහි සිථිල ධනිත වෙන් වෙන් කොට ලියන්න.

2 විභත්ති

1. පදයන් ගේ මුල ප්‍ර‍කෘති නමි.

බුද්ධ, ධම්ම, සඞ්ඝ, මග්ග, කාය යනු පාලිභාෂාවේ ශබ්ද ප්‍ර‍කෘති (මුල් ශබ්ද) කිහිපයෙකි. වාක්‍යයෙක යෙදෙන විට අදහසට ගැළැපෙන සැටියෙන් මේ ශබ්ද වෙනස් වේ.

බුද්ධො විහරති (බුදුරජ වෙසෙයි)

බුද්ධං වන්‍දාමි (බුදුරජු වඳිමි)

බුද්ධෙන ජනො සුඛීජාතො (බුදුරජු කරණ කොට ගෙන ජනයා සුව පත් විය.)

මේ වාක්‍ය තුනේ “බුද්ධො බුද්ධං බුද්ධෙන” යැ යි එක ම බුද්ධ ශබ්දය තුන් අතකට වෙනස් වී ඇත. ඒ වෙනස ද වන්නේ ඒ ශබ්දයේ අගට යි.

2. බුද්ධ යනු මුල් ශබ්දය යි. (ප්‍ර‍කෘතිය යි). එහි අග ධ යන්නේ ඇත්තේ “ධ් + අ” යන අකුරු දෙක ය. එහි අග අයන්න නැති වී එ තැනට ඔ යන්නෙක් එයි. එවිට (බුද්ධ් ඔ = බුද්ධො යි පදය හැදේ. බුද්ධං යැ යි කී තැන බුද්ධ ශබ්දයේ අග “අං” වී තිබේ. “බුද්ධෙන” කී තැන බුද්ධ ශබ්දයේ අග “එන” වී තිබේ.

මෙසේ ශබ්දයෙක අගට එකතු වී එය කිහිප අතකට බෙදන ඒ අකුරුවලට විභක්ති යැ යි කියත්.

පාලි භාෂායෙහි එසේ වූ විභක්ති අට වගයෙක් ඇත. ඒවාට පාලියෙන් කියන නම් සහ එහි සිංහල තේරුම පහත දැක්වේ.[1]

පාලි සිංහල තේරුම

පඨමා විභත්ති (පළමු විබත)

ආලපනෙ පඨමා (අලප් අරුතැ පළමු විබත[2]*)

දුතියා විභත්ති (දෙවෙනි විබත)

තතියා විභත්ති (තෙවෙනි විබත)

චතුත්‍ථි විභත්ති (සතර වැනි විබත)

පඤ්චමී විභත්ති (පස් වැනි විබත)

ඡට්ඨි විභත්ති (ස වැනි විබත)

සත්තමී විභත්ති (සත් වැනි විබත)

3. දැන් විභක්ති අට ම එක් වී හැදුණු පද වැලෙක් දැක්වේ. ඒවායේ අගට එක් වී තිබෙන විභක්ති සොයා බලන්න.

ප්‍ර‍කෘතිය - බුද්ධ

ඒකවචන බහුවචන

පඨමා විභත්ති බුද්ධො බුද්ධා

ආලපනෙ පඨමා බුද්ධ බුද්ධා

දුතියා විභත්ති බුද්ධං බුද්ධෙ

තතියා විභත්ති බුද්ධෙන බුද්ධෙභි, බුද්ධෙහි

චතුත්‍ථි විභත්ති බුද්ධාය, බුද්ධස්ස බුද්ධානං

පඤ්චමී විභත්ති බුද්ධා, බුද්ධම්හා, බුද්ධස්මා බුද්ධෙභි, බුද්ධෙහි

ඡට්ඨි විභත්ති බුද්ධස්ස බුද්ධානං

සත්තමී විභත්ති බුද්ධෙ, බුද්ධම්හි, බුද්ධස්මිං බුද්ධෙසු

ඇබෑසිය

1. උඩ සඳහන් පදවැලෙහි බුද්ධ ශබ්දයේ අගට එක්ව ඇති විභක්තීන් සොයා ගෙන වෙන ම විභත්ති පිළිවෙළ අනුව ලියන්න.

2. ශබ්ද ප්‍ර‍කෘති නම් කවරේ ද?

3. පාලි භාෂාවේ නාමවිභක්ති කීයෙක් ඇද්ද?

3-1 පඨමාවිභත්‍යන්ත

පළමු කොටස - ඒකවචන

4. ක්‍රියාවෙන් උක්ත වන පදය පඨමා විභත්තිය එක්ව හැදුණු (පඨමා විභත්ත්‍යන්ත) එකෙකි. (මේ පොතේ ප්‍රාරම්භයේ පළමු වන පාඩමේ අංක 3 කියවා සිතට ගන්න.)

ශබ්ද ප්‍ර‍කෘතිය පඨමාවිභත්තික ඒක වචනය

අස්ස (අශ්ව) අස්සො (අශ්වයා)

ගජ (ඇත්) ගජො (ඇතා)

සුනඛ (බලු) සුනඛො (බල්ලා)

වානර (වඳුරු) වානරො (වඳුරා))

5. ක්‍රියාපද

“ගච්ඡති” මෙය වර්‍තමානකාලික (දැන් කරන ක්‍රියාවක් අඟවන) ක්‍රියාපදයෙකි.

“යයි” යනු එහි තේරුම යි. එයින් එක් කෙනකු යන බව ම හැඟෙයි. එබැවින් එය ඒකවචන ක්‍රියාපදයෙකි.

පුරිසො ගච්ඡති (පුරුෂයා යයි)

අස්සො ධාවති (අශ්වයා දුවයි)

මෙහි ගච්ඡති (යයි) යනු ඒකවචන ක්‍රියාපදයෙකි. එයින් උක්ත වූ කර්‍තෘ පදය පුරිසො (පුරුෂයා) යන්න යි. එය පඨමා විභත්ත්‍යන්ත ඒකවචන පදයෙකි. ධාවති යනු ඒකවචන ක්‍රියාපද යි. අස්සො යනු එහි උක්තකර්‍තෘ පදය යි. එය ද පඨමා විභක්තිකව සිටී.

උක්තකර්‍තෘ ගැන ප්‍රාරම්භ කාණ්ඩයේ 13 වැනි පාඩම යලිත් කියවා බලන්න.

ඇබෑසිය

1. අස්ස (අශ්ව), ගජ (ඇත්), සුනඛ (බලු), වානර (වඳුරු), ගොන (ගොන්), මූසික (මී), බිළාල (බළල්) යන ප්‍ර‍කෘතිශබ්දවලින් පඨමාවිභත්තික ඒකවචන රූප සාදන්න. තේරුම් ද දෙන්න.

2. සිංහලයට නගන්න.

1. මූසිකො ධාවති. 4. ගොනො ධාවති.

2. ගජො ධාවති. 5. බිළාලො ගච්ඡති.

3. සුනඛො ගච්ඡති. 6. වානරො ධාවති.

3. පහත දැක්වෙන ශබ්දප්‍ර‍කෘතිවලින් පඨමාවිභත්තික ඒකවචන සාදන්න. පහත දැක්වෙන ක්‍රියාපද හා එකට ගළපා වාක්‍ය සාදන්න. තේරුම් ද ලියන්න.

පුරිස (පුරුෂ) තිට්ඨති (සිටී)

කුක්කුර (බලු) නිසීදති (හිඳී)

බාලක (ළමා) සයති (වැදහෙයි)

පුත්ත (පුත්) උට්ඨහති (නැඟීසිටී)

භාතික (සහෝදර) ආගච්ඡති (එයි)

රුක්ඛ (ගස්) කීළති (සෙල්ලම් කරයි)

වාත (සුළං) පතති (වැටෙයි)

වායති (හමයි)

3-2 පඨමාවිභත්‍යන්ත

දෙවෙනි කොටස - බහුවචන

අස්ස (අශ්ව) යනු ප්‍ර‍කෘතිය යි. එයින් හැඟෙන පඨමා විභත්තික බහුවචනය අස්සා යනු යි. “අශ්වයෝ” යනු එහි තේරුම යි.

ගච්ඡති යනු ඒකවචන ක්‍රියාපදයෙකි. එහි බහුවචනය ගච්ඡන්ති (යත්) යනු යි.

ක්‍රියාව බහුවචන වූ කල එයින් උක්ත වූ කර්‍තෘ පඨමා විභත්තික බහුවචනයෙන් සිටී. අස්සා ගච්ඡන්ති (අශ්වයෝ යත්) යනු නිදර්‍ශන යි.

මතු දැක්වෙන වාක්‍ය හැදී ඇති සැටි සලකන්න.

පුරිසා ගච්ඡන්ති (පුරුෂයෝ යත්)

අස්සා ධාවන්ති (අශ්වයෝ දුවත්)

කුක්කුරා සයන්ති (බල්ලෝ වැදහෙත්)

බාලකා තිට්ඨන්ති (ළමෝ සිටිත්)

ක්‍රියාව බහුවචන වූ කල එයින් උක්ත කර්‍තෘ ද පඨමාවිභත්තික බහුවචනයෙන් සිටිය යුතු යි.

ඇබෑසිය

1. නිසීදති, උට්ඨහන්ති, ආගච්ඡති, කීළති, පතති, වායති යන ක්‍රියාවල බහුවචන රූප දෙන්න. තේරුම් ද ලියන්න.

2. බාලක, පුත්ත, භාතික, රුක්ඛ, වාත, කුක්කුර යන ශබ්දවල පඨමාවිභත්තික බහුවචන රූප දී තේරුම් ද ලියන්න.

3. සිංහලයට නඟන්න.

කුක්කුරා ධාවන්ති, බාලකා කීළන්ති, අස්සා සයන්ති, පුරිසා ආගච්ඡන්ති, රුක්ඛා පතන්ති, ගජා උට්ඨහන්ති, වාතා වායන්ති.

4. පාලියට නඟන්න.

බල්ලා දුවයි, වඳුරෝ වැටෙත්, ළමෝ හිඳිත්, ගස වැටෙයි, සුළඟ හමයි, පුරුෂයෝ නැගිටිත්.

4 දුතියාවිභත්තික පද

ක්‍රියාවෙන් උක්ත නොවූ කර්‍මය (අනුක්ත කර්‍මය) දුතියා විභත්තික පදයෙන් ද විභත්තික පදයෙන් දැක්වෙයි. (අනුක්ත පද යන්න ආරම්භයේ 13 පාඩම බලා දැනගන්න.)

දුතියාවිභත්තික ඒකවචන හා බහුවචන පහත දැක්වේ.

ඒකවචන බහුවචන

අස්සං (අශ්වයා) අස්සෙ (අශ්වයන්)

ගජං (ඇතා) ගජෙ (ඇතුන්)

සුනඛං (බල්ලා) සුනඛෙ (බල්ලන්)

වානරං (වඳුරා) වානරෙ (වඳුරන්)

රුක්ඛං (ගස) රුක්ඛෙ (ගස්)

අනුක්ත කර්‍මවාචකය දුතියාවිභක්තික පදයෙන් සිටී.

පුරිසො රුක්ඛං ඡින්‍දති පුරිසො රුක්ඛෙ ඡින්‍දති

(මිනිසා ගස කපයි) (මිනිසා ගස් කපයි)

ගජො පුරිසං පහරති ගජා පුරිසං පහරන්ති

(ඇතා මිනිසාට ගසයි) (ඇත්තු මිනිසුනට ගසත්)

කස්සකො ගොනං බන්‍ධති කස්සකා ගොනෙ බන්‍ධන්ති

(ගොවියා ගොනා බඳී) (ගොවියෝ ගොනුන් බඳිත්)

බාලකො බිළාලං පොසෙති බාලකා බිළාලෙ පොසෙන්ති

(ළමයා බළලා පෝෂිත කරයි) (ළමෝ බළලුන් පෝෂණය කරත්)

මේ වාක්‍යවල රුක්ඛං රුක්ඛෙ, පුරිසං පුරිසෙ යන ආදීන් ඡින්‍දති ඡින්‍දන්ති ආදි ක්‍රියාවන් ගෙන් අනුක්ත වූ කර්‍මපදයෝ ය. ඔහු දුතියාවිභත්තික ව සිටිත්.

6. යම් තැනකට යෙයි ද, වදී ද, නඟී ද, බසී ද ඒ හැම දුතියාවිභත්ත්‍යන්ත පදයෙන් සිටී. බාලකො විජ්ජාලයං ගච්ඡති (ළමයා විදුහලට යෙයි). වානරො රුක්ඛං ආරුහති (වඳුරා ගස නඟී). ගජො කාසාරං ඔතරති (ඇතා විලට බසී). ගොනා වජං පවිසන්ති (ගොන්නු ගාලට වදිත්).

ඇබෑසිය

(අ) පහත දැක්වෙන නාමයන්ගේ පඨමාවිභත්තික, දුතියාවිභත්තික, ඒකවචන, බහුවචන දෙනු. අර්‍ථ ද ලියනු.

සාටක (සළු), අජ (එළු),

රථ (රිය), ව්‍යග්ඝ (ව්‍යාඝ්‍ර‍),

ලුද්දක (වැදි), මිග (මුව),

අජගර (පිඹුරු) සප්ප (සර්‍ප),

කලන්‍දක (ලෙහෙන) සිලුත්ත (ගරඬි),

චොර (සොර), සූද (අරක්කැමි).

(ඉ) මෙහි දැක්වෙන ක්‍රියාවන්ගේ බහුවචනරූප දෙන්න.

ඛාදති (කයි) අනුඛන්‍ධති (ලුහුබඳී)

භුඤ්ජති (වළඳයි) විජ්ඣති (විදී)

වහති (උසුලයි, උසුලාගෙන යයි) ඡින්‍දති (කපයි)

හරති (ගෙන යයි) කම්පති (සැලෙයි)

ආහරති (ගෙනෙයි) මාරෙති (මරයි)

වෙඨෙති (වෙළයි) බන්‍ධති (බඳී)

පාතෙති (හෙළයි) මාපෙති (මවයි, සාදයි)

ඩසති (ඩැහැගනී, සපයි)

(ඊ) සිංහලයට නඟන්න

1. අජගරො අජං වෙඨෙති. 4. ලුද්දකා මිගෙ විජ්ඣන්ති.

2. ව්‍යග්ඝො ගොනං මාරෙති. 5. වාතො රුක්ඛෙ පාතෙති.

3. අස්සා රථං වහන්ති. 6. සප්පො මූසිකං ඛාදති.

7. බිළාලො කලන්‍දකං අනුබන්‍ධති.

(උ) පාලියට නඟන්න.

1. බල්ලා ගොනා සපයි. 5. පිඹුරා බල්ලා වෙළයි.

2. බළල්ලු මීයන් කත්. 6. මිනිස්සු විලට බසිත්.

3. පුරුෂයෝ ඇතා බඳිත්. 7. වඳුරෝ ගස නඟිත්.

4. වැද්දා මුවා ලුහුබඳී. 8. ළමෝ ගමට යත්.

9. සොරු ගමට වදිත්.

5 තතියාවිභත්ත්‍යන්ත පද

7. කරණාර්‍ථය තතියා විභත්තික පදයෙන් දැක්වෙයි.

(මෙහි ආරම්භයේ තුන්වැනි පාඩම කියවා කරණාර්‍ථය තේරුම් ගන්න.)

තතියා ඒකවචන පුරිසෙන (පුරුෂයා කරණ කොට ගෙන)

තතියා බහුවචන පුරිසෙභි, පුරිසෙහි (පුරුෂයන් කරණ කොටගෙන)

තතියා ඒකවචන හත්‍ථෙන (අතින්, අත කරණ කොට ගෙන)

තතියා බහුවචන හත්‍ථෙහි, හත්‍ථෙභි (අත්වලින්, අත් කරණ

කොට ගෙන)

ශබ්ද මාලාව

ප්‍රකෘතිය පඨමා ඒකවචනය

රොග රොගො (ලෙඩ)

කස්සක කස්සකො (ගොවියා)

ලගුළ ලගුළො (පොල්ල)

දණ්ඩ දණ්ඩො (දංඩ, ලීය)

ඛග්ග ඛග්ගො (කඩුව)

ගෙණ්ඩුක ගෙණ්ඩුකො (පන්දුව)

පාසාද පාසාදො (ප්‍රාසාදය)

භාර භාරො (බර)

භොග භොගො (සර්‍පයාගේ කඳ, දරණ වැල)

අජගර අජගරො (පිඹුරා)

පොත පොතො (නැව)

නඛ නඛො (නිය)

අගද අගදො (බේත)

කොධ කොධො (ක්‍රෝධය)

අක්කොධ අක්කොධො (අක්‍රෝධය)

ඛන්‍ධ ඛන්‍ධො (උරහිස)

මිග මිගො (මුවා)

ක්‍රියාපද

පහරති (ගසයි)

කීළති (සෙල්ලම් කරයි)

දාළෙති (ඉරාලයි, පළයි)

තරති (ඉක්ම යයි. එ තෙරට යයි)

ජිනාති (දිනයි)

වූපසම්මති (සංසිඳෙයි, සුව වෙයි, නිවෙයි)

වූපසමෙති (සංසිඳුවයි)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. පුරිසො අගදෙන රොගං වූපසමෙති.

2. කස්සකො දණ්ඩෙන ගොනං පහරති.

3. බාලකා ගෙණ්ඩුකෙහි කීළන්ති.

4. ව්‍යග්ඝො නඛෙහි අජං දාළෙති.

5. පුරිසා පොතෙන සමුද්දං තරන්ති.

6. පණ්ඩිතො අක්කොධෙන කොධං ජිනන්ති.

7. රොගා අගදෙහි වූපසම්මන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ළමයා අතින් ගොනාට ගසයි.

2. පිඹුරා භෝගයෙන් (දරණවැලින්) මුවා වෙළයි.

3. මිනිසා කඩුවෙන් සොරාට ගසයි.

4. ගොවියෝ පොළුවලින් සොරුනට ගසත්.

5. බළලා නියවලින් සර්‍පයාට ගසයි.

6. අක්‍රෝධයෙන් ක්‍රෝධය නිවෙයි.

7. දාසයා උරහිසින් බර උසුලා ගෙන යයි.

6 චතුත්ථිවිභත්ත්‍යන්ත පද

8. සම්ප්‍ර‍දානාර්‍ථය චතුත්‍ථිවිභත්තික පදයෙන් දැක්වෙයි.

(මෙහි ප්‍රාරම්භයේ සතරවන පාඩම නැවැතත් කියවන්න.)

චතුත්‍ථ එකවචන පුරිසාය, පුරිසස්ස (පුරුෂයාට, පුරුෂයා පිණිස,

පුරුෂයා සඳහා)

චතුත්‍ථි බහුවචන පුරිසානං (පුරුෂයනට, පුරුෂයන් පිණිස,

පුරුෂයන් සඳහා)

චතුත්‍ථි එකවචන හත්‍ථාය, හත්‍ථස්ස (අතට, අත පිණිස)

චතුත්‍ථි බහුවචන හත්‍ථානං (අත්වලට)

9. දෙන්නේ යමකුට ද හේ චතුත්‍ථිවිභත්තික පදයෙන් දැක්වෙයි.

කුටුම්බිකො යාචකාය ආහාරං දෙති.

(කෙළෙඹියා සිඟන්නාට අහර දෙයි.)

කුටුම්බිකො යාචකානං ආහාරං දෙති.

(කෙළෙඹියා සිඟන්නනට අහර දෙයි.)

10. කිසිවක් කරනුයේ යමකු පිණිස ද යමකු සඳහා ද හේ චතුත්‍ථි විභත්ත්‍යන්ත පදයෙන් සිටී.

සූදො ආගන්තුකස්ස ආහාරං පටියාදෙති.

(අරක්කැමියා අමුත්තා පිණිස - අමුත්තා සඳහා - අහර පිළියෙල කරයි.)

11.කිපෙන්නේ හෝ ඊර්‍ෂ්‍යා කරන්නේ යමකුට ද හේ ද චතුත්‍ථි විභත්ත්‍යන්ත පදයෙන් සිටී.

භූපො අමච්චස්ස කුජ්ඣති.

(රජ තෙමේ ඇමැත්තාට කිපේ.)

භූපො අමච්චානං කුජ්ඣති.

(රජ තෙමේ ඇමැත්තනට කිපේ.)

කුටුම්බිකො වාණිජස්ස උසූයති.

(කෙළෙඹියා වෙළෙඳාට ඊර්‍ෂ්‍යා කෙරෙයි.)

12.කැමැති වන්නේ යමකට ද එයත් චතුත්‍ථිවිභත්ත්‍යන්ත පදයෙන් සිටී.

බාලකො මොදකාය පිහයති.

(ළමයා රසකැවිල්ලට කැමැති වෙයි.)

ශබ්ද මාලාව

පඨමා විභත්ත්‍යන්ත ඒකවචනය

පිණ්ඩ (පිඩු) පිණ්ඩො (පිඩුව)

තච්ඡක (වඩු) තච්ඡකො (වඩුවා)

යොධ (සෙබළ) යොධො (සෙබළා)

ගොචර (ගොදුරු) ගොචරො (ගොදුර)

නිගළ (හැකිලි) නිගළො (හැකිල්ල)

කකච (කියත්) කකචො (කියත)

නිවාස (නවාතැන්) නිවාසො (නවාතැන)

උපහාර (තෑගි) උපහාරො (තෑග්ග)

විචරති (ඇවිදී) හත්‍ථිගොපකො (ඇත්ගොව්වා)

පටියාදෙති (පිළියෙල කරයි) උපනාමෙති (පිරිනමයි)

ජිනාති (දිනයි) ඔවදති (අවවාද කරයි)

පටිජග්ගති (රැකගනී, සකස් කරයි, පෝෂිත කරයි)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. කුටුම්බිකො යාචකස්ස ආහාරං දෙති.

2. තච්ඡකා භූපස්ස පාසාදං මාපෙන්ති.

3. අමච්චො කුමාරස්ස උසූයති.

4. භූපො යොධානං කුජ්ඣති.

5. සිගාලො ගොචරාය විචරති.

6. වාණිජො තච්ඡකස්ස කකචං දෙති.

7. අමච්චා ආගන්තුකානාං නිවාසෙ පටියාදෙන්ති.

8. උපාසකා ථෙරස්ස ආවාසං පටිජග්ගන්ති.

9. හත්‍ථිගොපකා නිගළෙන ගජං බන්‍ධන්ති.

10. සජ්ජනා චාගෙන ලොභං ජිනන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ගොවියෝ ගොනනුට ආහාර දෙත්.

2. ළමයා බළලාට එළකිරි දෙයි.

3. අරක්කැමියෝ මඟීනට ආහාර පිළියෙල කරත්.

4. ඇමැතියා ශිෂ්‍යයනට තෑගි පිරිනමයි.

5. ගුරුවරයා සිසුනට අවවාද කරයි.

6. කෙළෙඹියා වෙළෙන්දාට ඊර්‍ෂ්‍යා කෙරෙයි.

7. තෙපි අක්‍රෝධයෙන් ක්‍රෝධය දිනවු.

8. මහණ තෙම පිඬු පිණිස හැසිරෙයි.

9. සිංහයා ගොදුරු පිණිස හැවිදී.

10. වඩුවෝ කියතින් ගස ඉරත්.

7 පංචමීවිභත්ත්‍යන්ත

13. අපාදාන (අවධි) අර්‍ථය පඤ්චමීවිභත්තික පදයෙන් දැක්වේ. (ප්‍රාරම්භයේ 5 වැනි පාඩම කියවන්න.)

ඒකවචන පුරිසා, පුරිසම්හා, පුරිසස්මා

(පුරුෂයා ගෙන්, පුරුෂයා කෙරෙන්)

බහුවචන පුරිසෙහි, පුරිසෙහි

(පුරුෂයන් ගෙන්, පුරුෂයන් කෙරෙන්)

ඒකවචන හත්‍ථා, හත්‍ථම්හා, හත්‍ථස්මා

(අතෙන්, අත කෙරෙන්)

බහුවචන හත්‍ථෙභි, හත්‍ථෙහි

(අත්වලින්, අත් කෙරෙන්)

ඉවත් වන්නේ යමෙකින් ද, යමක් කෙරෙන් ද, යමකුගෙන් ද එය හෝ ඔහු පඤ්චමීවිභත්තික පදයෙන් දැක්වේ.

ඒකවචන පුරිසො ගාමා නික්ඛමති

පුරිසො ගාමස්මා නික්ඛමති

පුරිසො ගාමම්හා නික්ඛමති

(පුරුෂයා ගමෙන් නික්මෙයි.)

බහුවචන පුරිසා ගාමෙභි (ගාමෙහි) නික්ඛමන්ති

(මිනිස්සු ගම් කෙරෙන් (ගම්වලින්) නික්මෙත්.)

14. බිය වන්න් යමකුගෙන් ද එයත් පංචමීවිභත්තික පදයෙන් දැක්වෙයි.

පුරිසො සප්පම්හා භායති (මිනිසා සර්‍පයා ගෙන් බිය ගනී.)

ශබ්ද මාලාව

ප්‍ර‍කෘතිය පඨමාවිභත්ත්‍යන්ත (ඒකවචන)

වජ වජො (ගාල)

චොර චොරො (සොරා)

ගාම ගාමො (ගම)

පාසාද පාසාදො (පහය)

ගෙහ ගෙහො (ගෙය)

විහාර විහාරො (වෙහෙර)

උපාසක උපාසකො (උපාසකයා)

තාපස තාපසො (තවුසා)

රොග රොගො (ලෙඩ)

සත්ත සත්තො (සත්ත්‍වයා)

සංසාර සංසාරො (සසර)

මහිස මහිසො (මියුවා)

සද්ද සද්දො (ශබ්දය)

නික්ඛමති (නික්මෙයි)

චරති (හැසිරෙයි)

උත්තරති (ගොඩ නැඟේ)

උත්තාරෙති (ගොඩ නඟයි)

උත්තසති (තැති ගනී)

මුච්චති (මිදෙයි)

පතති (වැටෙයි)

තිච්ඡරති (නිකුත් වේ)

නීහරති (මෑත් කෙරෙයි, බැහැරැ කෙරෙයි)

නික්කඩ්ඪති (පිටමං කරයි, මෑත් කරයි)

භායති (බිය ගනී)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. ගොනා වජම්හා නික්ඛමන්ති.

2. වානරො රුක්ඛම්හා පතති.

3. චොරා ගාමම්හා පලායන්ති.

4. භපො පාසාදා ඔරුහති.

5. මූසිකො බිළාලම්හා මුච්චති.

6. බාලකා සිලුත්තම්හා කලන්‍දකං මුඤ්චන්ති.

7. දාසො දණ්ඩෙන සප්පං ගෙහා නික්කඩ්ඪති.

8. දාරකො ගජම්හා භායති.

9. චොරා ගෙහස්මා පලායන්ති.

10. ගජා පබ්බතම්හා ඔරුහන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. උපාසකවරු විහාරයෙන් නික්මෙත්.

2. තවුසෝ පිඬු පිණිස හැසිරෙත්.

3. බුදුවරු සත්ත්‍වයන් සසරින් ගොඩනඟත්.

4. ගොනා ව්‍යාඝ්‍ර‍යා ගෙන් තැති ගනී.

5. මීයා ගරඬියා ගෙන් මිදෙයි.

6. සොරා ගසෙන් වැටෙයි.

7. මිනිස්සු බෙහෙත් කරණ කොට ගෙන ලෙඩවලින් මිදෙත්.

8. ගොවියා ගමෙන් මියුවකු ගෙනෙයි.

9. ගොන්නු ගාලෙන් පිට ව යෙත්.

10. ගසෙන් හඬෙක් නිකුත් වෙයි.

8 ඡට්ඨිවිභත්‍යන්ත පද

15. ඡට්ඨිවිභත්ත්‍යන්ත පදයෙන් සම්බන්‍ධය දැක්වේ. (ප්‍රාරම්භයේ 6 වන පාඩම යලිත් කියවන්න.)

ඒකවචන පුරිසස්ස (පුරුෂයා ගේ)

බහුවචන පුරිසානං (පුරුෂයන් ගේ)

ඒකවචන හත්‍ථස්ස (අතේ, අතට අයත්)

බහුවචන හත්‍ථානං (අත්වල, අත්වලට අයත්

ශබ්ද මාලාව

ප්‍ර‍කෘතිය පඨමාවිභත්ත්‍යන්ත (ඒකවචනය)

අන්තෙවාසික අන්තෙවාසිකො (අතැවැස්සා, ශිෂ්‍යයා)

විවාද විවාදො (විවාදය, ආරාවුල)

පරිබ්බාජක පරිබ්බාජකො (පිරිවැජියා)

වණ්ණ වණ්ණො (පැහැය, ගුණය)

මිත්ත මිත්තො (මිතුරා)

හෙට්ඨාභාග හෙට්ඨාභාගො (යට කොටස)

කාසාර කාසාරො (විල)

සමණ, පබ්බජිත සමණො, පබ්බජිතො (පැවිද්දා)

භාතික භාතිකො (සොහොයුරා)

ථෙර ථෙරො (ස්ථවිරයන් වහන්සේ)

සෙවක සෙවකො (සේවකයා, මෙහෙකරුවා)

ඛග්ග ඛග්ගො (කඩුව)

පාණඝාත පාණඝාතො (ප්‍රාණවධය)

ආචරිය ආචරියො (ඇදුරා)

දාරක දාරකො (දරුවා)

විහාර විහාරො (වෙහෙර)

සාකටික සාකටිකො (ගැල්පදුවා)

උම්මග්ග උම්මග්ගො (උමඟ)

නිවාස නිවාසො (ගෙය, නවාතැන)

රාජපුරිස රාජපුරිසො (රාජපුරුෂයා)

ක්‍රියා පද

පවිසති (ඇතුල් වෙයි) භාසති (කියයි)

කන්තති, ඡින්‍දති (කපයි සොධෙති (ශුද්ධ කරයි)

තාළෙති (තළයි) පලාපෙති (පලවා හරී)

විරමති (වළකී) ඔවදති (අවවාද කරයි)

අක්කොසති (පරුෂ වචනයෙන් බණී)

පරිභාසති (පරිභව කරයි, බැණවදී)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. කුටුම්බිකස්ස රොගො වෙජ්ජස්ස අගදෙන වූපසම්මති.

2. ආචරියො අන්තෙවාසිකානං විවාදං වූපසමෙති.

3. පරිබ්බාජකස්ස අන්තෙවාසිකා බුද්ධස්ස වණ්ණං භාසන්ති.

4. පථිකස්ස පුත්තො වානරම්හා භායති.

5. සූදස්ස මිත්තා ආගන්තුකානං ආහාරං පටියාදෙන්ති.

6. බුද්ධස්ස ඔවාදෙන භූපස්ස කොපො වූපසම්මති.

7. කුටුම්බිකස්ස දාසා රුක්ඛස්ස හෙට්ඨාභාගං සොධෙන්ති.

8. චොරා අමච්චස්ස රථං හරන්ති.

9. බාලකා වජම්භා සොනෙ පලාපෙන්ති.

10. රාජපුරිසො ඛග්ගෙන චොරස්ස හත්‍ථෙ කනත්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න

1. පැවිද්දා කෙළෙඹියා ගේ සොහොයුරාට අවවාද කරයි.

2. තෙරුන් වහන්සේගේ අවවාදයෙන් වැද්දා ප්‍රාණවධයෙන් වළකී.

3. ඇදුරා ගේ දරුවෝ තෙරුන් වහන්සේ ගේ වෙහෙරට යෙත්.

4. ගැල්පදුවා ගේ පුත්තු අමුත්තනට බණිත්.

5. ගොවියා ගේ පුතා වඩුවා ගේ පුතුනට ඊර්‍ෂ්‍යා කරයි.

6. රජු ගේ සොහොයුරා ඇමැතියා ගේ පුතුට කිපෙයි.

7. සොරු උමඟින් ඇමැත්තා ගේ ගෙට වදිත්. (ඇතුල් වෙත්).

8. සොරු කෙළෙඹියා ගේ ගෙයින් පලායෙත්.

9. ඇමැත්තා ගේ සේවකයෝ අමුත්තනට නවාතැන් පිළියෙල

කරත්.

10. සොරාගේ පහරින් රාජපුරුෂයා ගේ අතෙන් කඩුව වැටෙයි.

9 සත්තමීවිභත්ත්‍යන්ත පද

16. ආධාරවාචක පද සත්තමීවිභත්ත්‍යන්ත ව සිටී. (ප්‍රාරම්භයේ හත්වැනි පාඩම බලා සිතට ගන්න.)

ඒකවචන පුරිසෙ, පුරිසම්හි, පුරිසස්මි (පුරුෂයා කෙරෙහි)

බහුවචන පුරිසෙසු (පුරුෂයන් කෙරෙහි)

ඒකවචන හත්‍ථෙ, හත්‍ථම්හි, හත්‍ථස්මිං (අතෙහි)

බහුවචන හත්‍ථෙසු (අත්හි, අත්වල)

පුරිසො මඤ්චෙ සයති (පුරුෂයා ඇඳෙහි සැතපෙයි)

පුරිසා මඤ්චෙසු සයන්ති (පුරුෂයෝ ඇඳන්හි සැතපෙත්)

කුටුම්බිකො ථෙරෙ පසීදති (කෙළෙඹි තෙම තෙරහු කෙරෙහි පහදී)

කුටුම්බිකො ථෙරෙසු පසීදන්ති (කෙළෙඹියෝ තෙරුන් කෙරෙහි පහදිත්)

පුරිසො සායණ්හෙ නික්ඛමති (පුරුෂයා සවස් වේලේ නික්මෙයි.)

ශබ්ද මාලාව

ප්‍ර‍කෘතිය පඨමාවිභත්ත්‍යන්ත (ඒකවචන)

අනාථපිණ්ඩික අනාථපිණ්ඩිකො (අනේපිඬු සිටු තෙම)

ආරාම ආරාමො (අරම, වත්ත)

සන්නිපාත සන්නිපාතො (රැස්වීම)

ගහට්ඨ ගහට්ඨො (ගිහියා)

ගුණ ගුණො (ගුණය)

කුලාවක කුලාවකො (කැදැල්ල)

නාග නාගො (නයා)

වම්මික වම්මිකො (සුඹස)

සංගාම සඞ්ගාමො (රණබිම)

සපත්ත සපත්තො (සතුරා)

ධම්ම ධම්මො (දහම්, බණ)

ඡණ ඡණො (සැණකෙළිය)

කලහ කලහො (කලහය)

ක්‍රියා පද

විහරති (වෙසෙයි) නහායති (නායි)

වත්තති (පවතී) පසිදති (පැහැදේ)

කරොති (කරයි, තනයි) උග්ගණ්හාති, සික්ඛති (උගනී)

සුණාති (අසයි) උත්තසති (බිය ගනී, තැති ගනී)

නිලීයති (සැඟවෙයි) සන්නිපතති (රැස් වෙයි)

පලායති (පලායෙයි) පලාපෙති (පලවා හරී)

හොති, භවති (වෙයි) නිමුජ්ජති (ගිලෙයි)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. බුද්ධො අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ විහරති.

2. කුටුම්බිකස්ස මිත්තා කාසාරෙ නහායන්ති.

3. විහාරෙ පබ්බජිතානං සන්නිපාතො වත්තති.

4. ථෙරානං අන්තෙවාසිකා ගාමෙ පිණ්ඩාය විචරන්ති.

5. පාසාදස්ස හෙට්ඨාභාගෙ සෙවකානං විවාදො වත්තති.

6. ගහට්ඨා පබ්බජිතානං ගුණෙසු පසීදන්ති.

7. සකුණා රුක්ඛෙසු කුලාවකෙ කරොන්ති.

8. නාගො වම්මිකම්හි වසති.

9. ගජා පබ්බජිතෙ විචරන්ති.

10. භූපස්ස යොධා සංගාමෙ සපත්තෙ පහරන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න

1. ළමෝ පාසැලෙහි දහම් උගනිත්.

2. උපාසකයෝ විහාරයෙහි බණ අසත්.

3. පිරිවැජියා ගේ අතැවැස්සෝ බුදුරජු ගේ දහමෙහි පහදිත්.

4. ගමෙහි සැණකෙළියෙක් පවතී.

5. මිනිස්සු රෝගයට බිය වෙත් (රෝගයෙන් බිය ගනිත්).

6. ගසෙහි වඳුරා සැඟෙවෙයි.

7. පැවිද්දෝ වෙහෙරෙහි රැස්වෙත්.

8. සතුරෝ රණබිමෙන් පලායෙත්.

9. මාර්‍ගයේ මඟීන් ගේ කලහයෙක් වෙයි.

10. පුරුෂයා විලෙහි ගිලෙයි.

10 ආලපනවිභත්ත්‍යන්ත

17. කෙනකු ඇමැතීමෙහි ආලපනාර්‍ථයෙහි පඨමාවිභත්තික පද යෙදේ. “ආලපනෙ පඨමා” (ආලපන අරුත්හි පඨමා) නමින් මෙය හැඳින්වේ. (ප්‍රාරම්භයේ අටවැනි පාඩම කියවන්න.)

ඒකවචන (භො) පුරිස (භවත් පුරුෂය)

බහුවචන (භවන්තො) පුරිසා (භවත් පුරුෂයිනි)

ඒකවචන (හෙ) පුරිස (එම්බා පුරුෂය)

බහුවචන (හෙ) පුරිසා (එම්බා පුරුෂයිනි)

ප්‍ර‍ශ්න ඇසීම

ප්‍ර‍ශ්නයක් ඇසීමෙහිදී ක්‍රියාවට මුලින් හෝ අගින් “කිං” යන්න යෙදේ. “කවර හෙයින්, කුමට” යන අර්‍ථයන්හි ද “කිං” යන්න යෙදේ.

කිං පුරිසො ගච්ඡති ?

පුරිසො කිං ගච්ඡති ?

පුරිසො ගච්ඡති කිං ?

(පුරුෂයා යෙයි ද, පුරුෂයා කවරහෙයින් යෙයි ද?)

“අපි, අපි නු” යන නිපාතයෝ ද ප්‍ර‍ශ්න ඇසීමෙහි ක්‍රියාවට මුලින් යෙදෙත්.

අපි පුරිසො ගච්ඡති ?

අපි නු පුරිසො ගච්ඡති ?

(පුරුෂයා යෙයි ද?)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. කිං ථෙරො විහාරෙ වසති ?

2. භො පුත්ත, අපි නු සිස්සා විජ්ජාලයම්හා නික්ඛමන්ති ?

3. හෙ පුරිස, කිං චොරා කුටුම්බිකස්ස සෙවකෙ පහරන්ති ?

4. හෙ පුරිසා, අපි ගාමෙ මනුස්සානං කලහො වත්තති ?

5. අපි නු සංගාමෙ භූපස්ස කුමාරා සපත්තෙ ජිනන්ති ?

6. භවන්තො උපාසකා, කිං පබ්බජිතා විහාරම්හා නික්ඛමන්ති ?

7. භො කුමාර, අපි නු රාජපුරිසො කුටුම්බිකං ගෙහා නික්කඩ්ඪති ?

8. හෙ උපාසක, අපි නු විහාරෙ ථෙරො ධම්මං දෙසෙති ?

9. භවන්තො පුත්තා, කිං ආචරියා විජ්ජාලයං න ආගච්ඡන්ති ?

10. භො පුරිස, කිං විහාරෙ පබ්බජිතානං සන්නිපාතො හොති ?

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. දරුවනි, වෙහෙරෙහි උපාසකයෝ බණ අසත් ද?

2. භවත් පුරුෂය, මිනිස්සු ගමෙන් සොරුන් පලවාහරිත් ද?

3. රාජපුරුෂයිනි, රණබිමෙහි සතුරෝ රජුගේ යෝධයන් පෙළෙත්

ද?

4. මෙහෙකරුව, ගසෙන් මිහිනා වැටෙයි ද?

5. දරුව, සහෝදරයා විලෙහි නායි ද?

6. භවත් රාජපුරුෂයිනි, ගමෙහි මිනිසුන්ගේ රෝගයෝ සංසිඳෙත්

ද?

7. භවත් දාසය, කෙළෙඹියා ගෙහි වෙසේ ද?

8. හෙම්බා සේවකය, රජ ඇමැතියාට කිපෙයි ද?

9. හෙම්බා වඩුව, ගස වැටෙයි ද?

11 නාම වරනැගීම

විභක්ති පිළිවෙළ අනුව නාමයෙක පදමාලාව කීම නාම වරනැඟීම නමි.

දැන් මෙතෙක් දුර ඉගෙන ගත් පරිදි පුරිස - හත්‍ථ යන ශබ්දයන් ගේ වර නැඟීම දක්වනු ලැබේ.

පුරිස

ඒකවචන බහුවචන

පඨමා විභත්ති පුරිසො පුරිසා

දුතියා විභත්ති පුරිසං පුරිසෙ

තතියා විභත්ති පුරිසෙන පුරිසෙභි, පුරිසෙහි

චතුත්‍ථි විභත්ති පුරිසාය, පුරිසස්ස පුරිසානං

පඤ්චමී විභත්ති පුරිසා,පුරිසම්හා,පුරිසස්මා පුරිසෙභි, පුරිසෙහි

ඡට්ඨි විභත්ති පුරිසස්ස පුරිසානං

සත්තමී විභත්ති පුරිසෙ, පුරිසම්හි, පුරිසස්මිං පුරිසෙසු

ආලපන විභත්ති (හෙ) පුරිස, පුරිසා (භවන්තො) පුරිසා

අර්‍ථ

ප්‍ර‍.වි. පුරුෂයා පුරුෂයෝ

ද්වි.වි. පුරුෂයා පුරුෂයන්

තෘ.වි. පුරුෂයා කරණකොට පුරුෂයන් කරණකොට

ච.වි. පුරුෂයාට, පුරුෂයා පිණිස පුරුෂයනට,පුරුෂයන්පිණිස

ප.වි. පුරුෂයා ගෙන් පුරුෂයන් ගෙන්

ෂ.වි. පුරුෂයා ගේ පුරුෂයන් ගේ

ස.වි. පුරුෂයා කෙරෙහි පුරුෂයන් කෙරෙහි

ආ.වි. පින්වත් පුරුෂය පින්වත් පුරුෂයෙනි

18. පුරිසෙන, පුරිසෙභි, පුරිසෙහි යන තතියා විභත්තික රූප අනුක්ත කර්‍තෘ හැඟවීමෙහි ද යෙදේ. එවිට ඒවායේ අර්‍ථ මෙසේ යි: පුරිසෙන (පුරුෂයා විසින්), පුරිසෙභි, පුරිසෙහි (පුරුෂයන් විසින්) මේවා එක්කොට වාක්‍ය හැදීම දැන් ම නො ඉගැන්වෙයි. එය පසුව එයට සුදුසු තැනදී ඉගැන්වේ. දැන් වාක්‍යයෙහි යෙදෙනුයේ කරණවාචක තතියාවිභත්තික පද පමණ ය.

හත්‍ථ

ඒකවචන බහුවචන

පඨමා විභත්ති හත්‍ථො හත්‍ථා

දුතියා විභත්ති හත්‍ථං හත්‍ථෙ

තතියා විභත්ති හත්‍ථෙන හත්‍ථෙභි, හත්‍ථෙහි

චතුත්‍ථි විභත්ති හත්‍ථාය, හත්‍ථස්ස හත්‍ථානං

පඤ්චමී විභත්ති හත්‍ථා,හත්‍ථම්හා,හත්‍ථස්මා හත්‍ථෙභි, හත්‍ථෙහි

ඡට්ඨි විභත්ති හත්‍ථස්ස හත්‍ථානං

සත්තමී විභත්ති හත්‍ථෙ,හත්‍ථම්හි,හත්‍ථස්මිං හත්‍ථෙසු

ආලපන විභත්ති හෙ හත්‍ථ හෙ හත්‍ථා

අර්‍ථ

ප්‍ර‍.වි. අත අත්

ද්වි.වි. අත අත්

තෘ.වි. අතින් අත්වලින්

ච.වි. අතට, අත පිණිස අත්තට, අත් පිණිස

ප.වි. අතෙන්, අත කෙරෙන් අත්වලින්, අත්කෙරෙන්

ෂ.වි. අතේ (අතට අයත්) අත්වල (අත්තට අයත්)

ස.වි. අතේ, අතෙහි අත්හි, අත්වල

ආ.වි. එම්බා අත! එම්බා අත්නි!

19. සහ, සද්ධිං (හා, සහ, සමග, කැටුව). මේ නිපාත පද තතියා විභත්ත්‍යන්ත පද සමග යෙදේ.

පුත්තෙන සහ, පුත්තෙන සද්ධිං.

(පුතා හා, පුතා සහ, පුතා සමග, පුතා කැටුව, පුතා එක්ක.)

පුත්තෙහි සහ, පුත්තෙභි සද්ධිං.

(පුතුන් හා පුතුන් සහ, පුතුන් සමග, පුතුන් කැටුව, පුතුන් එක්ක.)

විනා. (නැති ව, වෙන් ව, තොර ව.)

20. විනා යනු නිපාත පදයෙකි. එය හා දුතියා විභත්‍යන්ත, තතියා විභත්‍යන්ත, පංචමී විභත්‍යන්ත පද යෙදේ. විනා ධම්මං, විනා ධම්මෙන, විනා ධම්මා = ධර්‍මය හැර, ධර්‍මයෙන් වෙන් ව, ධර්‍මයෙන් තොර වැ, ධර්‍මය නැති වැ).

ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

වත්තමානා විභත්ති

(වර්‍තමානකාලික ක්‍රියා)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො ධාවති තෙ ධාවන්ති

(හේ දුවයි) (ඔහු දුවත්)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ධාවසි තුම්හෙ ධාවථ

(තෝ දුවහි) (තෙපි දුවහු)

උත්තම පුරිස අහං ධාවාමි මයං ධාවාම

(මම් දුවමි) (අපි දුවමු)

21. මෙහි ධාවති යන ක්‍රියාපදයේ ධාව යන්න ඉවත් කරන්න. එවිට ති යන්න ඉතිරි වේ. මෙය විභත්ති පච්චය (විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යය) නම් වේ. ඒ ක්‍රියාපද හයේ ම අගට ඇති විභත්ති පච්චයයන් (විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන්) දැන් වෙන් කැරැ ගනිමු.

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස ති (අ)න්ති

මජ්ඣිම පුරිස සි ථ

උත්තම පුරිස මි ම

22. “ධාවාමි, ධාවාම” යන දෙතැන මි, ම යන ප්‍ර‍ත්‍යය දෙකට මුලින් සිටි ධාව යන්නෙහි අග ව-යන්න වා-යන්න වී තිබේ. අගට අ-යන්නක් ඇසෙන හැම ක්‍රියා අංගයකට ම (මි - ම යන ප්‍ර‍ත්‍යයයන් පර ව සිටි කල්හි) ඒ අයන්න දීර්‍ඝ වේ. “ගච්ඡාමි, ගච්ඡාම, හරාමි, හරාම” යනාදි වශයෙනි.

23. ගච්ඡ යනු ක්‍රියා අංගයෙකි. එයට උඩ සඳහන් ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් කොට ක්‍රියාපද සාදමු. තේරුම් ද ලියමු.

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස ගච්ඡති ගච්ඡන්ති

(යෙයි) (යෙත්)

මජ්ඣිම පුරිස ගච්ඡසි ගච්ඡථ

(යෙහි) (යෙවු)

උත්තම පුරිස ගච්ඡාමි ගච්ඡාම

(යෙමි) (යෙමු)

මේ ක්‍රියාපදවලට මුලින් සුදුසු පරිදි කර්‍තෘපද යොදන්න.

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො ගච්ඡති තෙ ගච්ඡන්ති

(හේ යෙයි) (ඔහු යෙත්)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ගච්ඡසි තුම්හෙ ගච්ඡථ

(තෝ යෙහි) (තෙපි යෙවු)

උත්තම පුරිස අහං ගච්ඡාමි මයං ගච්ඡාම

(මම් යෙමි) (අපි යෙමු)

මෙහි පුරුෂ තුනට මේ ක්‍රියාපදත් ඒවායේ කර්‍තෘනාම පදත් බෙදී ඇති බව පෙනේ. මේ පුරුෂ තුන මෙයට පෙර ඔබ ඉගෙන ඇත. මේ පොතේ ප්‍රාරම්භ කොටසේ 11 වැනි පාඩම නැවත කියවන්න.

24. න (නො), න ගච්ඡති (නො යයි), න ගච්ඡාමි (නො යමි).

ඇබෑසිය

(අ) මතු දැක්වෙන ක්‍රියාපදවල අංගයන් වෙන් කරන්න. ඉන්පසු ති අන්ති ආදි විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක්කොට පුරුෂ තුනට ම අයත් ක්‍රියාපද සම්පූර්‍ණ කොට තේරුම් සමග ලියන්න. තිට්ඨති, නිසීදති, සයති, උට්ඨහති, ආගච්ඡති, කීළති, පතති, වායති.

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. බාලකො මිත්තෙහි සද්ධිං ගෙණ්ඩුකෙන කීළති.

2. සිස්සා ආචරියෙන විනා විජ්ජාලයම්හා න නික්ඛමන්ති.

3. මයං දණ්ඩෙහි චොරෙ පහරාම.

4. දාසො ඛන්‍ධෙන භාරං වහති.

5. වෙජ්ජස්ස අගදෙහි බාලකස්ස රොගො වූපසම්මති.

6. මයං රථෙන ගාමෙ විචරාම.

7. කිං ත්‍වං ආගන්තුකස්ස ආහාරං න දෙසි ?

8. කිං තුම්හෙ කුටුම්බිකානං දාරකෙ පහරථ ?

9. මයං වාණිජම්හා කකචෙ කිණාම.

10. තෙ තච්ඡකස්ස උසූයන්ති.

11. කුටුම්බිකා සමණස්මිං පසීදන්ති.

12. අහං පරිබ්බාජකෙසු න පසීදාමි.

(ඉ) පාලියට නඟන්න.

1. මම ආහාරයෙන් බල්ලා පෝෂිත කරමි.

2. සිවලා ගොදුරු පිණිස ඒ ඒ තැන හැවිදී.

3. ඇමැතියා ගේ පුතා ගොවියා ගේ දරුවනට ඊර්‍ෂ්‍යා කරයි.

4. සොරා වෙළෙන්දා ගෙන් කියතක් මිලයට ගනී.

5. අනාථපිණ්ඩික සිටුහු ගේ ආරාමයෙහි මහණහු වෙසෙත්.

6. මම ආගන්තුකයනට නවාතැන් දෙමි.

7. සත්පුරුෂයෝ බුදුරජු කෙරෙහි පහදිත්.

8. තෙපි ශිෂ්‍යයනට තෑගි දෙවු ද?

9. අපි අලෝභයෙන් ලෝභය දිනමු.

10. ගමේ වෙළෙන්දෝ ආගන්තුකයනට ආහාර දෙත්.

11. ගරඬියා දරණවැලින් සොරාගේ පය වෙළයි.

12. අපි කියත්වලින් ගස ඉරමු.

12 අම්හ, තුම්හ

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා අහං (මම) මයං, අම්හෙ, නො (අපි)

දුතියා මං, මමං (මා) අම්හෙ, නො (අප)

තතියා මයා, මෙ (මා විසින් අම්හෙභි, අම්හෙහි (අප

මා කරණ කොට) විසින්, අප කරණ කොට

චතුත්‍ථි මම, මය්හං, මෙ (මට) අම්හාකං, නො (අපට)

පඤ්චමී මයා (මගෙන්) අම්හෙභි,අම්හෙහි(අපගෙන්)

ඡට්ඨි මම, මය්හං, මෙ (මගේ) අම්හාකං, නො (අප ගේ)

සත්තමී මයි (මා කෙරෙහි) අම්හෙසු (අප කෙරෙහි)

තුම්හ

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා ත්‍වං (තෝ, නුඹ) තුම්හෙ, වො (තෙපි)

දුතියා ත්‍වං, තං (තා, නුඹ) තුම්හෙ, වො (තොප)

තතියා ත්‍වයා, තයා, තෙ (තා විසින් තුම්හෙභි, තුම්හෙහි, වො

තා කරණකොට, තොප විසින්,

නුඹ කරණකොට) තොප කරණකොට)

චතුත්‍ථි තව, තුය්හං, තෙ තුම්හාකං, වො (තොපට)

(තට, නුඹට)

පඤ්චමී ත්‍වයා, තයා තුම්හෙභි, තුම්හෙහි

(තගෙන්, නුඹෙන්) (තොප ගෙන්)

ඡට්ඨි තව, තුය්හං, තෙ (තාගේ) තුම්හාකං, වො(තොප ගේ)

සත්තමී ත්‍වයි, තයි (තා කෙරෙහි) තුම්හෙසු (තොප කෙරෙහි)

25. තෙ, මෙ, වො, නො යන පද වාක්‍යයෙක මුලින් නො සිටී. පදයකට පසුව ම සිටී. ගාමො මෙ (මගේ ගම), ගාමො තෙ (තගේ ගම).

ධාව

භවිස්සන්තී විභත්ති

(අනාගතකාලික ක්‍රියා)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො ධාවිස්සති තෙ ධාවිස්සන්ති

(හේ දුවන්නේය) (ඔහු දුවන්නාහ)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ධාවිස්සසි තුම්හෙ ධාවිස්සථ

(තො දුවන්නෙහි) (තෙපි දුවන්නහු)

උත්තම පුරිස අහං ධාවිස්සාමි මයං ධාවිස්සාම

(මම් දුවන්නෙමි) (අපි දුවන්නමු)

26. මෙහි අංගයෙන් විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් වෙන් කළ විට සිටිනුයේ මෙසේය:

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස (ඉ) ස්සති (ඉ) ස්සන්ති

මජ්ඣිම පුරිස (ඉ) ස්සසි (ඉ) ස්සථ

උත්තම පුරිස (ඉ) ස්සාමි (ඉ) ස්සාම

මේවායේ මුලට තිබෙන ඉ-යන්න එකාරාන්ත අංගයනට පර ව නො ලැබෙයි.

දෙසෙ

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස දෙසෙස්සති දෙසෙස්සන්ති

මජ්ඣිම පුරිස දෙසෙස්සසි දෙසෙස්සථ

උත්තම පුරිස දෙසෙස්සාමි දෙසෙස්සාම

විශේෂ රූප :

දස්සති (දෙන්නේය), ගමිස්සති (යන්නේය)

සෙව, නි. (සෙට)

පාතො, නි. (උදේ)

ථොකං, නි. (ටිකක්).

ඇබෑසිය

(අ) පහත දැක්වෙන ක්‍රියාවල අංග සොයා ඒවා භවිස්සන්තී විභත්තියෙහි වරනඟන්න. අර්‍ථ ද දෙන්න :

පහරති, කිණාති, නෙති, කරොති.

(ආ) සිංහලයට නඟන්න.

1. යොධො අස්සං ආරුහිස්සති.

2. කුමාරා රථෙන නගරෙ විචරිස්සන්ති.

3. මයං අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමං ගච්ඡිස්සාම.

4. ත්‍වං තව ආචරියෙන විනා අනුරාධපුරං ගච්ඡිස්සසි කිං?

5. මයං අම්හාකං පුත්තෙහි විනා විහාරං න ගමිස්සාම.

6. තුම්හෙහි විනා අහං න ගච්ඡිස්සාමි.

7. කිං චොරා ගොනෙ වො හරිස්සන්ති?

8. කිං කුටුම්බිකො තුම්හාකං ආහාරං දස්සති.

9. මයං ගෙහම්හා නික්ඛමිස්සාම.

10. චොරා ගාමම්හා වො පලායිස්සන්ති.

11. තෙ අම්හාකං පුත්තෙහි සද්ධිං භාතිකස්ස ගාමං ගමිස්සන්ති.

12. ආචරියො වො සමණම්හි නො පසීදිස්සති.

(ඉ) පාලියට නඟන්න.

1. අපේ බල්ලා තො ගේ බළලා සමග සෙල්ලම් කරයි.

2. තොප ගේ පුත්තු අපේ සොහොයුරන් සමග පන්දුවලින් (හෙට) සෙල්ලම් කරන්නාහ.

3. හෙට අපි අපේ කියත්වලින් ගස ඉරන්නමු.

4. හෙට උදේ අපි අපේ මිතුරන් සමග නැවෙන් මූදෙහි යන්නමු.

5. කිමෙක් ද? මගේ බේත්වලින් තොපගේ ලෙඩවල් නො සංසිඳෙන්නාහු ද?

6. බළලා නියවිල්න මීයා ඉරාලන්නේ ය.

7. ඔබේ අවවාදයෙන් මගේ ක්‍රෝධය සංසිඳෙන්නේ ය.

8. කිම, පිඹුරා දරණයෙන් ගොනා වෙළයි ද?

9. තෙපි අප ගේ රසකැවිලිවලට නො කැමැති වන්නහු ද?

10. මගේ ආචාර්‍ය්‍යා මට කිපෙන්නේ ද?

11. සෙට තෙපි මගෙන් ගොනා මිලයට ගන්නහු ද?

12. අපි තොප ගේ දරුවන් රැක ගන්නමු. (පෝෂිත කරන්නෙමු).

13 පූර්‍වක්‍රියා + තුමන්ත

27. පූර්‍වක්‍රියා

සො නහායිත්‍වා ගෙහං ආගච්ඡති (හේ නා ගෙට එයි)

සො ගෙහං ආගන්ත්‍වා මඤ්චෙ සයති (හේ ගෙට අවුත් ඇඳේ සැතපෙයි)

සො ථොකං සයිත්‍වා මඤ්චා ඔරුහති (හේ ටිකක් සැතපී ඇඳෙන්

බසී).

මේ වාක්‍යවල ආගච්ඡති, සයති, ඔරුහති යනු අවසාන ක්‍රියාපද යි. ඒවායින් ඇඟැවෙන ක්‍රියාවන් කරන්නට පූර්‍වයෙන් කළ ක්‍රියා අඟවන නහායිත්‍වා, ආගන්ත්‍වා, සයිත්‍වා යන පද පූර්‍වක්‍රියා පද නමි. (පූර්‍වක්‍රියා හැඳින ගන්නට තව දුරටත් මේ පොතේ ප්‍රාරම්භයේ 17 වැනි පාඩම කියවා සිතට ගන්න.)

පාලි භාෂාවේ පූර්‍වක්‍රියා පද හැදෙන්නේ බොහෝ සෙයින් ත්‍වා-ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වීමෙනි. එය එක් වන්නේ ධාතුවට හෝ ක්‍රියා අංගයට ය. එසේ වූ සමහර තැන ත්‍වා යන්නට මුලින් ඉ-යන්නෙක් ද එක් වේ. ධාතු ගැන පසුව උගන්වනු ලැබේ. දැනට ඉගෙන ගන්නා හැම ක්‍රියාවක් සමග ම එහි පූර්‍වක්‍රියා රූපයක් දෙනු ලැබේ.

28. තුමන්ත

සො නහායිතුං කාසාරං ගච්ඡති (හේ නාන්නට විලට යයි)

සො සයිතුං මඤ්චං ආරුහති (හේ නිදන්නට ඇඳට නඟී)

සො මඤ්චා ඔරුහිතුං න ඉච්ඡති (හේ ඇඳෙන් බසින්නට නොකැමැති යි).

මේ වාක්‍යවල නහායිතුං (නාන්නට), සයිතුං (නිදන්නට), ඔරුහිතුං (බසින්නට) යැ යි තුං-ප්‍ර‍ත්‍යයය එකතු ව හැදුණු පද දක්නා ලැබේ. යමක් කරන්නට, යමක් කරනු පිණිස යන අර්‍ථය දීම සඳහා මේ තුමන්ත පදයෝ යොදනු ලැබෙත්. මොවුන් හැදෙන්නේ ද ධාතුවට හෝ ක්‍රියාංගයට තුං-ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් වීමෙනි. බොහෝ තැන තුං-ප්‍ර‍ත්‍යයයට මුලින් ඉ-කාරයෙක් එක්වේ. ක්‍රියා සමග තුමන්ත පද ද මත්තට දෙනු ලැබේ.

ක්‍රියාව පූර්‍වක්‍රියාව තුමන්තපදය

ගච්ඡති (යයි) ගන්ත්‍වා (ගොස්) ගන්තුං (යන්නට)

පටියාදෙති (පිළියෙල කරයි) පටියාදෙත්‍වා පටියාදෙතුං

නිසීදති (හිඳී) නිසීදිත්‍වා නිසීදිතුං

භුඤ්ජති (වළඳයි) භුඤ්ජිත්‍වා භුඤ්ජිතුං

උග්ගණ්හාති (උගනී) උග්ගණ්හිත්‍වා උග්ගණ්හිතුං

උපසඞ්කමති (එළඹෙයි) උපසඞ්කමිත්‍වා උපසඞ්කමිතුං

ආහරති (ගෙනෙයි) ආහරිත්‍වා ආහරිතුං

වහති (උසුලාගෙන යයි) වහිත්‍වා වහිතුං

පස්සති (දකී) දිස්වා, පස්සිත්‍වා දට්ඨුං, පස්සිතුං

ධාරෙති (දරයි) ධාරෙත්‍වා ධාරෙතුං

චරති (කරයි, පුරයි) චරිත්‍වා චරිතුං

චරති (හැසිරෙයි, ඇවිදී) චරිත්‍වා චරිතුං

තිට්ඨති (සිටී) ඨත්‍වා ඨාතුං

පලායති (පලා යයි) පලායිත්‍වා පලායිතුං

පලාපෙති (පලවාහරී) පලාපෙත්‍වා පලාපෙතුං

ගණ්හාති (ගනී) ගණ්හිත්‍වා, ගහෙත්‍වා ගණ්හිතුං, ගහෙතුං

වූපසමෙති (සංසිඳුවයි) වූපසමෙත්‍වා වූපසමෙතුං

සුණාති (අසයි) සුණිත්‍වා, සුත්‍වා සුණිතුං, සොතුං

භායති (බිය ගනී) භායිත්‍වා භායිතුං

පතති (වැටෙයි) පතිත්‍වා පතිතුං

අනුබන්‍ධති (ලුහුබඳී) අනුබන්‍ධිත්‍වා අනුබන්‍ධිතුං

මුඤ්චති (මුදයි) මුඤ්චිත්‍වා මුඤ්චිතුං

මුච්චති (මිදෙයි) මුච්චිත්‍වා මුච්චිතුං

වායති (හමයි) වායිත්‍වා වායිතුං

පරාජෙති (පරදවයි) පරාජෙත්‍වා පරාජෙතුං

නික්ඛමති (නික්මෙයි) නික්ඛමිත්‍වා නික්ඛමිතුං

නීහරති (බැහැර කරයි) නීහරිත්‍වා නීහරිතුං

ශබ්ද මාලාව

ප්‍ර‍කෘතිය පඨමා විභක්ති ඒකවචනය

ආගන්තුක ආගන්තුකො (අමුත්තා)

මඤ්ච, මංච මඤ්චො, මංචො (ඇඳ)

ආචරිය ආචරියො (ඇදුරා)

වණ්ණ වණ්ණො (පැහැය, ගුණය)

පඤ්ජර පඤ්ජරො (මැදිරිය)

ජණ ජණො (සැණ කෙළිය, උත්සවය)

භාර භාරො (බර)

ලගුළ ලගුළො (පොල්ල)

ව්‍යාධ ව්‍යාධො (වැද්දා)

වාත වාතො (සුළඟ)

පාණවධ පාණවධො (සතුන් මැරීම)

යොධ යොධො (සෙබළා, යුද්ධ භටයා)

සිලුත්ත සිලුත්තො (ගරඬියා)

ක්‍රියා

පච්චාගච්ඡති (පෙරළා එයි, ආපසු එයි)

සක්කොති (හැකිවෙයි)

සක්ඛිස්සති (හැකි වන්නේ ය)

රුච්චති (රිසියෙයි, ප්‍රිය වෙයි)

උස්සහති (වෑයම් කරයි)

වායති (හමයි)

පතති (වැටෙයි)

පාතෙති (වට්ටයි, හෙලයි)

මීයති (මැරෙයි)

නිපාත

පාතො’ව (පාතො එව), උදාසන ම

අජ්ජ (අද)

සූවෙ (හෙට)

පරසුවෙ (අනිද්දා)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. පුරිසො ගාමං ගන්ත්‍වා කුක්කුරං ආනෙති.

2. අහං ආහාරං පටියාදෙතුං ගෙහං පවිසාමි.

3. මම පුත්තා මිත්තෙහි සද්ධිං ගන්ත්‍වා ආගන්තුකානං නිවාසං පටියාදෙස්සන්ති.

4. බාලකො ආචරියෙන සද්ධිං මංචෙ නිසීදිත්‍වා භුඤ්ජිතුං න ඉච්ඡති.

5. මම භාතිකො අජ්ජ ඡණං පස්සිතුං මයා සද්ධිං ගාමා නික්ඛමිස්සති.

6. මයං අජ්ජ පාතො එව පාඨාලයං ගන්ත්‍වා ආචරියම්හා ධම්මං

උග්ගණ්හිත්‍වා ගෙහං පච්චාගච්ඡිස්සාම.

7. ස්වෙ තුම්හෙ වෙජ්ජං උපසඞ්කමිත්‍වා අගදං ආහරිතුං සක්ඛිස්සථ කිං?

8. කිං දාසො භාරං වහිතුං සක්කොති?

9. කුටුම්බිකො වජස්ස පුරතො චොරං දිස්වා ඛග්ගං හත්‍ථෙ ධාරෙත්‍වා ගෙහා නික්ඛමති.

10. බුද්ධස්ස ඔවාදො ඨත්‍වා ධම්මං චරිත්‍වා සත්තා සංසාරම්හා මුච්චිස්සන්ති.

11. දාසා චොරං පලාපෙතුං ලගුළෙ ගහෙත්‍වා ගෙහම්හා නික්ඛමන්ති.

12. ථෙරස්ස ඔවාදො ඨත්‍වා ව්‍යාධො පාණවධා විරමිස්සති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. වෙදා කෙළෙඹියා ගේ රෝගය සංසිඳුවන්නට නො හැකි වෙයි.

2. පිරිවැජියා බුදුරජු ගේ ගුණ අසන්නට නො රිසියෙයි.

3. සොරු යෝධයන් ගෙන් බිය ගෙන පලායෙත්.

4. වඳුරා ගසින් වැටී මියයයි.

5. දාසයා සොරු ලුහුබැඳ අල්ලා ගනී.

6. මීයා ගරඬියා ගෙන් මිදෙන්නට නො හැකි වන්නේ ය.

7. සුළඟ හමා ගස් හෙළන්නේ ය.

8. තෙපි ක්‍රෝධයෙන් ක්‍රෝධය පරදවන්නට නො හැකි වන්නහු.

9. සෙට කෙළෙඹි තෙම අපට ආහාර දෙන්නේ ය.

10. උපාසකවරු බණ අසන්නට මිතුරන් කැටුව අද සවස විහාරයට යන්නාහ.

11. ගිරවා මැදිරියෙන් නික්මෙන්නට උත්සාහ කෙරෙයි.

12. මම් ඔහු ගෙයින් බැහැර කරන්නට නො හැක්කෙමි.

14 නපුංසකලිංගික ශබ්ද

මෙ තෙක් ඔබ ඉගෙන ගත්තේ පුංලිංගික ශබ්ද යි. දැන් නපුංසක ලිංගික ශබ්ද ද ඉගැන්වෙයි.

චිත්ත (සිත)

විභත්ති ඒකවචන බහුවචන

පඨම චිත්තං (සිත) චිත්තා, චිත්තානි (සිත්)

ආලපන (හෙ)චිත්ත(එම්බා සිත) (හෙ)චිත්තා,චිත්තානි(එම්බාසිත්හි)

දුතියා චිත්තං (සිත) චිත්තෙ, චිත්තානි (සිත්)

ඉතිරි සියලු විභක්තීන්හි “පුරිස” ශබ්දය මෙන් වර නැඟේ.

පඤ්චමීවිභත්ති

(ආසි කිරිය, විදි කිරිය)

ගම් (ගච්ඡ)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො ගච්ඡතු තෙ ගච්ඡන්තු

(හේ යේ වා) (ඔහු යෙත් වා)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ගච්ඡ, ගච්ඡාහි තුම්හෙ ගච්ඡථ

(තෝ යෙහි වා, තෝ යව) (තෙපි යෙහුවා,තෙපි යවු) උත්තම පුරිස අහං ගච්ඡාමි මයං ගච්ඡාම

(මම් යෙම් වා) (අපි යමෝ වා)

ජි (ජිනා)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො ජිනාතු තෙ ජිනන්තු

(හේ දිනා වා) (ඔහු දිනත් වා)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ජිනාහි තුම්හෙ ජිනාථ

(තෝ දිනව, දිනහි වා) (තෙපි දිනවු, දිනහු වා)

උත්තම පුරිස අහං ජිනාමි මයං ජිනාම

(මම් දිනම් වා) (අපි දිනමෝ වා)

දිස් (දෙසෙ)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො දෙසෙතු තෙ දෙසෙන්තු

(හේ දෙසා වා) (ඔහු දෙසත් වා)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං දෙසෙහි තුම්හෙ දෙසෙථ

(තෝ දෙසව, දෙසහි වා) (තෙපි දෙසවු,දෙසහු වා)

උත්තම පුරිස අහං දෙසෙමි මයං දෙසෙම

(මම් දෙසම් වා) (අපි දෙසමෝ වා)

කර් (කරො)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො කරොතු තෙ කරොන්තු

(හේ කෙරේ වා) (ඔහු කෙරෙත් වා)

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං කරොහි තුම්හෙ කරොථ

(තෝ කෙරෙහි වා, කරව) (තෙපි කරහු වා, කරවු)

උත්තම පුරිස අහං කරොමි මයං කරොම

(මම් කෙරෙම් වා) (අපි කරමෝ වා)

සන්‍ධි

29. එක් වර්‍ගයේ ස්වර දෙකක් එක් ව ඒ වර්‍ගයේ ම දීර්‍ඝ ස්වරය බවට පැමිණේ.

වසති ඉති = වසතීති.

බැඳි අකුරු පර කල්හි මෙය නො වේ. පූර්‍ව ස්වරය ලොප් වේ.

ලොක අග්ගො = ලොක් අ + අග්ගො

= ලොක්අග්ගො ලොකග්ගො.

30. ඇතැම් තැනෙක ස්වරයක් පර කලැ පූර්‍ව වූ ස්වරය මැකේ (ලොප් වේ). ඉතිරි හල් අකුර පර වූ ස්වරය සමග එකතු වේ.

අජ්ජ එව = අජ්ජ්අ + එව = අජ්ජ් එව = අජ්ජෙව.

31. නිග්ගහීතය (බින්දුව)ට පර වූ ස්වරයක් සිටි කල සමහර තැනෙක ඒ බින්දුවට ම් යන්න වේ. එය පසු ව සිටිනා ස්වරය හා එකතු වේ.

විහාරං ආගන්ත්‍වා = විහාරම් + ආගන්ත්‍වා = විහාරමාගන්ත්‍වා.

ශබ්ද මාලාව

චිත්තශබ්දය මෙන් වරනැගෙන නපුංසකලිංගික ශබ්ද.

ඵල (ගෙඩි) මිත්ත (මිතුරු)

උද්‍යාන (උයන්) පුප්ඵ (මල්)

දුද්ධ (කිරි) ඛීර (කිරි)

සීල (සිල්) අකුසල (අකුසල්)

කුසල (කුසල්) මුඛ (මුහුණ, කට)

භත්ත (බත්) පොත්‍ථක (පොත්)

නෙත්ත (ඇස්) රූප (රූප)

සොත (කන්) ඝාණ (නාස්)

පාප (පව්) ගගනයාන (අහස්යතුරු)

ඛෙත්ත (කුඹුරු) බීජ (වීජ, ධාන්‍ය ඇට)

අගාර (ගිහි ගේ) සෙනාසන (සෙනසුන්)

සුවණ්ණ (රන්) කුණ්ඩල (කුණ්ඩලාභරණ)

අන්න (ආහාර) වත්‍ථ (වස්ත්‍ර‍

පාන (බීම) තුසිතභවන (තුසී බවන)

පුංලිංගික ශබ්ද

මිත්ත (මිතුරු) බිළාල (බළල්)

ගන්‍ධ (ගඳ) ජම්බුදීප (දඹදිව්)

පතොද (කෙවිටි) ධම්ම (ගුණ දහම්)

පබ්බජිත (පැවිදි) පබ්බත (කඳු)

අස්සම (අසපු, පන්සල්) පච්චාමිත්ත, සපත්ත (සතුරු)

නිපාත

පරසුවෙ (අනිද්දා) අපි (ත්, ද)

ඉතො (මෙයින්) ඉහ, ඉධ (මෙහි)

ක්‍රියාපද

සුණාති (අසයි) ජායති (හටගනී)

ඔචිනාති (රැස් කෙරෙයි) දෙති (දෙයි),

දත්‍වා (දී), දාතුං (දෙන්නට)

සමාදියති(ගනී,සමාදන්කෙරෙයි) පජහති (දුරැලයි)

භාවෙති (වඩයි) ධොවති (දොවයි)

උට්ඨාති (නැගීසිටී) භුංජති (වළඳයි)

ධොවිත්‍වා (දෙවැ, සෝදා) රමති (ඇලෙයි)

භුත්‍වා, භුංජිත්‍වා (වළඳා) ඝායති (ආඝ්‍රාණය කරයි)

වපති (වපුරයි) චවිත්‍වා (ච්‍යුත වැ)

චවති (චුත වෙයි) පාතෙති (හෙලයි, කඩාදමයි)

තුදති (අනී) අලංකරිත්‍වා (සරසා)

අලංකරොති (සරසයි) පූජෙත්‍වා (පුදා)

පූජෙති (පුදයි) වසති (වෙසෙයි)

පත්‍ථෙති (පතයි) පූරෙතුං (පුරන්නට)

වසිත්‍වා (වැස) පටිජග්ගති (සකස් කරයි)

සක්කොති (හැකි වෙයි) තාළෙති (තළයි)

කොට්ටෙති (කපයි) කරොති (තනයි)

දිස්වා (දැක) කත්‍වා (තනා)

ඇබෑසිය

(අ) ඵල කුසුම ශබ්ද සියලු විභක්තීන්හි වර නඟන්න.

(ආ) වදති (කියයි). මෙහි අංගය සොයන්න. වත්තමානා විභත්ති, භවිස්සන්තීවිභත්ති, පංචමීවිභත්ති යන ආඛ්‍යාත විභක්ති තුනෙහි වර නඟන්න. අර්‍ථ ද ලියන්න.

(ඉ) සිංහලයට නඟන්න.

1. අජ්ජ උපාසකා විහාරමාගන්ත්‍වා ධම්මං සුණන්තු.

2. ඉදානි රුක්ඛෙසු ඵලානි ජායන්ති.

3. මම පුත්තො මිත්තෙන සද්ධිං උය්‍යානං ගන්ත්‍වා පුප්ඵානි ඔචිනිත්‍වා ඉධාහරතු.

4. හෙ දාරක, කිං ත්‍වං තව කලන්‍දකස්ස දුද්ධං න දෙසි?

5. මම බිළාලො ඛීරස්ස පිහයති.

6. හෙ මිත්ත, අජ්ජෙව සීලානි සමාදියාහි, අකුසලං පජහිත්‍වා කුසලං භාවෙහි.

7. භාතික, ආසු උට්ඨාහි, මුඛං ධොවිත්‍වා භත්තං භුත්‍වා පොත්‍ථකානි ගහෙත්‍වා විජ්ජාලයං ගච්ඡ.

8. මයං නෙතෙත්හි රූපානි පස්සාම, සොතෙහි සද්දෙ සුණොම, ඝාණෙන ගන්‍ධෙ ඝායාම.

9. අසප්පුරිසානං චිත්තානි පාපෙ රමන්ති.

10. මයං සුවෙ ගගනයානෙන ජම්බුදීපං ගච්ඡිස්සාම.

(ඊ) පාලියට නඟන්න.

1. තෙපි සෙට උදේ ම අවුත් මගේ කුඹුරේ වී වපුරවු.

2. දරුව, තගේ කෙවිටෙන් ඇන ගසේ ගෙඩි කඩා දමව.

3. කෙළෙඹි තෙම රුක සරසා වැඳ පුදා පුතකු පතා ගෙට එයි.

4. “ගිහිගෙයි වැස ගුණ දහම් පුරන්නට නො හැක්කෙමි, එහෙයින් පැවිදි වන්නෙමි”යි වෙළඳ තෙම කියයි.

5. මිනිස්සු පැවිද්දන් දැක පැහැද සෙනසුන් සකස් කොට දෙත්.

6. බමුණා රන් කපා තළා කුණ්ඩලාභරණ තනා පුතුට දෙයි.

7. අනින්දා අපි යාචකයනට ආහාර ද වස්ත්‍ර‍ ද දෙන්නමු.

8. සෙට තෙපිත් අපිත් කන්ද නැඟ තවුසා දක්නට අසපුවට යමෝ වා.

9. සෙට හෝ අනිද්දා හෝ මියුවකු මිලදී ගෙනෙන්නමු.

10. මේ ගෙයින් චුත ව තුසී බවනෙහි උපදිම් වා.

11. අපි මෙහි ඇමැතියාට ගෙයක් කරමෝ වා.

12. අපේ රජතුමා සතුරන් දිනා වා.

15 ඉත්ථිලිංගික(ස්ත්‍රීලිංගික) ශබ්ද

කඤ්ඤා (කන්‍යා)

විභ්තති ඒක බහු

පඨමා කඤ්ඤා කඤ්ඤා, කඤ්ඤායො

කන්‍යාව කන්‍යාවෝ

දුතියා කඤ්ඤං කඤ්ඤා, කඤ්ඤායො

කන්‍යාව කන්‍යාවන්

තතියා කඤ්ඤාය කඤ්ඤාභි, කඤ්ඤාහි

කන්‍යාව කරණ කොට කන්‍යාවන් කරණ කොට

චතුත්‍ථි කඤ්ඤාය කඤ්ඤාණං

කන්‍යාවට කන්‍යාවනට

පංචමී කඤ්ඤාය කඤ්ඤාභි, කඤ්ඤාහි

කන්‍යාව ගෙන් කන්‍යාවන් ගෙන්

ඡට්ඨි කඤ්ඤාය කඤ්ඤාණං

කන්‍යාවගේ කන්‍යාවන්ගේ

සත්තමී කඤ්ඤාය, කඤ්ඤායං කඤ්ඤාසු

කන්‍යාව කෙරෙහි කන්‍යාවන් කෙරෙහි

ආලපන (භොති) කඤ්ඤෙ (භොතියො) කඤ්ඤායො

පින්වත් කන්‍යාව පින්වත් කන්‍යාවනි

ලතා (වැල)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා ලතා ලතා, ලතායො

වැල වැල්

දුතියා ලතං ලතා, ලතායො

වැල වැල්

තතියා ලතාය ලතාභි, ලතාහි

වැලින් වැල්වලින්

චතුත්‍ථි ලතාය ලතානං

වැලට වැල්වලට

පංචමී ලතාය ලතාභි, ලතාහි

වැලෙන්, වැල කෙරෙන් වැල් කෙරෙන්, වැල්වලින්

ඡට්ඨි ලතාය ලතානං

වැලේ, වැලට අයත් වැල්වලැ, වැල්වලට අයත්

සත්තමී ලතාය, ලතායං ලතාසු

වැලෙහි වැල්හි, වැල්වලැ

32. පංචමී විභත්තියේ අර්‍ථය දීමට නාමයට තො-ප්‍ර‍ත්‍යයය ද එක් කරනු ලැබේ. පුරිසතො (පුරුෂයා ගෙන්), ගාමතො (ගමෙන්). කඤ්ඤානො (කන්‍යාව ගෙන්).

උපසග්ග (උපසර්‍ග)

33. නාමයන් ගේ ද ක්‍රියාවන් ගේ ද මුලට යෙදෙන උපසර්‍ග නම් වූ පද කෙනෙක් ඇත. ඔහු විසි දෙනෙකි.

අති, අධි, අනු, අප, අපි, අභි, අව, ආ, උ, උප, දු, නි,

නී, ප, පති (පටි), පරා, පරි, වි, සං, සු.

මොවුන් එක් වීමෙන් ක්‍රියාවේ හෝ නාමයේ අර්‍ථය දැඩි වේ. වෙනස් වේ. නැතහොත් විරුද්ධාර්‍ථයෙන් ලැබේ.

හරති (ගෙන යයි) අවහරති (සොරාගෙන යයි)

පහරති (පහරී, ගසයි) විහරති (වෙසෙයි)

එක ම හරති යන ක්‍රියාවට මුලින් උපසර්‍ග යෙදීමෙන් වෙනස් අර්‍ථ ලැබෙන හැටි මෙයින් සිතට ගත යුතු.

පූර්‍වක්‍රියා

34. උපසර්‍ග මුලට ඇති කල්හි සමහර තැන ත්‍වා යන්න වෙනුවට ය-යන්න එක්ව පූර්‍වක්‍රියා පද සෑදෙයි.

ආගන්ත්‍වා (අවුත්) යන පූර්‍වක්‍රියාව හැදුනේ ආ+ගම්+ත්‍වා යන්නෙනි. එහි ගම් යනු ධාතුවයි (ක්‍රියාවේ මුලයි). ආ යනු උපසර්‍ගයයි. ත්‍වා යන්නට මුලින් සිටි ම් යන්න න් වී ඇත.

මෙහි ත්‍වා යන්න වෙනුවට ය-යන්න ද එක් වෙයි.

ආ + ගම් + ය.

ම්ය දෙකට ම්ම වේ.

එවිට ආගම්ම යැ යි සෑදේ.

ය-ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වූ සමහර තැන එයට මුලින් ඉ-යන්නෙක් ද එක් වේ.

ආ + ගම් + ඉ + ය - ආගමිය.

ආගන්ත්‍වා, ආගම්ම, ආගමිය යන තුනේ ම අර්‍ථය “අවුත්” යනුයි. දැනට මේ පූර්‍වක්‍රියා පද පමණක් ඒ ඒ සුදුසු තැනදී දෙනු ලැබේ. මේවා සාදන හැටි පසුව ඉගැන්වේ.

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික ශබ්ද

අස්සුධාරා - කඳුළු භරියා - භාර්‍ය්‍යාව

බාහා - අත පාරමිතා - පාරමිතාව

වීණා - වීණාව නාවා - නැව

ගඞ්ගා - ගඞ්ගා නම් නදිය ගිඤ්ජකා - ගඩොළුව

සාලා - සාලාව වාලිකා -වැල්ල

නාසා - නාසය සාඛා - අත්ත

සෙනා - සේනාව ජිව්හා - දිව

සහායිකා - යෙහෙළිය මෙත්තා - මෛත්‍රිය

නිසා - රැය මාතිකා - ඇල

කුමාරිකා - කුමරිය ගීවා, ග්‍රීවාව, බෙල්ල

මාලා - මල්දම සඤ්ඣා - සැන්දෑව

කථා - කථාව ජටා - ජටාව

තණ්හා - තෘෂ්ණාව (ඉස මුදුනේ කෙස් ගුටිය)

මේවා කඤ්ඤා ශබ්දය මෙන් වරනැගෙත්.

පුංලිඞ්ගික ශබ්ද

ගිලාන - ගිලන් වෙජ්ජ - වෙද

පලගණ්ඩ - බදාමවඩු, මේසෙන් ආවාට - වළ

රස - රස කුම්භකාර - කුඹල්

දුම්මෙධ - මූඪ

නපුංසකලිංගික

මජ්ඣ - මැද නාම - නම්

ආපණ - කඩ (වෙළෙඳහල්) පාටලිපුත්ත - පැළලුප් නුවර

කුද්දාල - උදැලු යුද්ධ - යුද

කිච්ච - කටයුතු ගීත - ගී

මූල - මුල්

ක්‍රියාපද

පග්ඝරති - වැගිරෙයි ඔලොකෙති - බලයි

තිකිච්ඡාපෙති - පිළියම් කරවයි පග්ගණ්හාති - ඔසොවාගනී

වදති - කියයි පග්ගය්හ-ඔසොවාගෙන(ඉසැ බැඳගෙන)

කන්‍දති - හඬයි පුච්ඡති - විචාරයි

කිණාති - මිළයට ගනී පාපුනාති - පැමිණේ

ඔකිරති - ඉසී, විසුරුවයි ආසිඤ්චති - වක්කරයි, (දිය) ඉසියි

සායති - හටගනී සොහති - හොබී

පාපෙති - පමුණුවයි පිලන්‍ධති - පලඳී

කථෙති - කියයි වාදෙති - වයයි

ගායති - ගයයි ඛනති - සාරාදමයි, කනී

ඇබෑසිය

(අ) වීණා - ජටා යන ශබ්ද වර නඟන්න.

(ආ) සිංහලයට නඟන්න.

1. ථෙරස්ස නෙත්තෙහි අස්සුධාරායො පග්ඝරන්ති.

2. බ්‍රාම්හණස්ස භරියා පුත්තං ඔලොකෙත්‍වා “බ්‍රාහ්මණ, පුත්තො තෙ ගිලානො හොති, වෙජ්ජං ආනෙත්‍වා තිකිච්ඡාපෙහී”ති වදති.

3. “බ්‍රාම්හණ, කිං ත්‍වං වනස්ස මජ්ඣෙ බාහා පග්ගය්හ කන්‍දසී?” ති මානවකො පුච්ඡති.

4. කුටුම්බිකො පුත්තස්ස “පාලො”ති නාමං කරොති.

5. බොධිසත්තා ලොකං දුක්ඛතො මොචෙතුමෙව පාරමිතායො පූරෙන්ති.

6. භාතිකො කඤ්ඤාය දාතුං ආපණතො වීණං කිණාති.

7. භොතියො කඤ්ඤායො, මයං සුවෙ නාවාය ගඞ්ගං තරිත්‍වා පාටලීපුත්තං පාපුනිස්සාම.

8. පලගණ්ඩො ගිඤ්ජකාහි පාකාරං ඛන්‍ධතු.

9. භොති කඤ්ඤෙ, රුක්ඛස්ස මූලෙ වාලිකං ඔකිරාහි.

10. ළුද්දකො ආවාරං ඛනිතුං කුද්දාලමාදාය භරියාය සද්ධිං ගෙහතො නික්ඛමති.

11. ථෙරො නිසීදිත්‍වා’ව නාසාය තෙලං ආසිඤ්චති.

12. වාතෙන රුක්ඛානං සාඛාහි පත්තානි ච ඵලානි ච පතන්ති.

(ඉ) පාලියට නඟන්න

1. රජ තෙම සේනාව කැටුව යුද පිණිස නුවරින් නික්මෙයි.

2. අපි දිවෙන් රස විඳිමු.

3. කන්‍යාව යෙහෙළියගෙන් වෙන් ව වසන්නට නො කැමැති වෙයි.

4. දැන් කැලෑවල ගස්හි ද වැල්හි ද මල් ද ඵල ද හටගනිත්.

5. පැවිද්දෝ මෛත්‍රියෙන් වෙන් ව නො හොබිත්.

6. රෑ කුඹලා ගේ ශාලායෙහි මිනිස්සු නො සිටිත්.

7. ගොවියනි, ගඟේ ජලය ඇලවලින් කුඹුරුවලට පමුණුවවු.

8. කුමරියෝ ග්‍රීවාවන්හි මල්දම් පලඳිත් වා.

9. සෙට සැන්දෑවෙහි අපි කථාවන් කියමෝ වා.

10. පින්වත් කන්‍යාවනි, තෙපි වීණාවන් වයවු. සොහොයුර, ගී ගයව.

11. මූඪය, තාගේ ජටායෙන් ප්‍රයෝජනකයෙක් නො වේ.

12. තෘෂ්ණාව ගේ මුල සාරාදමවු.

16 විශේෂණ විශේෂණ

35. සුදු අශ්වයා. කෙබඳු අශ්වයෙක් ද? සුදු අශ්වයෙකි. කලු හෝ රතු හෝ වෙන පැහැති එකෙක් නොවැ සුදු පැහැ ඇති අශ්වයෙකැ යි මෙහි ඌ අන් පැහැ ඇති අසුන් ගෙන් වෙසෙසා (වෙන් කොට) දැක්වෙනුයේ සුදු යන පදයෙනි. එසේ වූ පද විශේෂණ නමි. එයින් වෙන් කරනු ලබන පදය විශේෂ්‍ය නමි.

(මෙහි ප්‍රාරම්භයේ 15 වැනි පාඩම නැවැතත් කියවා සිතට ගන්න.)

විශේෂණ වන පදය විශේෂ්‍ය පදයට ලිඞ්ගයෙන් විභක්තියෙන් සංඛ්‍යාවෙන් යන තුනින් ම සමාන කොට තබනු. මෙබඳු විශේෂණ සමානාධිකරණ නම් වේ.

පුංලිඞ්ගයෙහි

පඨමා ඒකවචන. සෙතො අස්සො සුදු අශ්වයා

පඨමා බහුවචන. සෙතා අස්සා සුදු අශ්වයෝ

දුතියා ඒකවචන. සෙතං අස්සං සුදු අශ්වයා

දුතියා බහුවචන. සෙතෙ අස්සෙ සුදු අශ්වයන්

ඡට්ඨී ඒකවචන. සෙතස්ස අස්සස්ස සුදු අශ්වයා ගේ

ඡට්ඨී බහුවචන. සෙතානං අස්සානං සුදු අශ්වයන් ගේ

නපුංසකලිඞ්ගයෙහි

පඨමා ඒකවචන. සෙතං කුසුමං සුදු මල‍

පඨමා බහුවචන. සෙතානි කුසුමානි සුදු මල්

තතියා ඒකවචන. සෙතෙන කුසුමෙන සුදු මලින්

තතියා බහුවචන. සෙතෙහි කුසුමෙහි සුදු මල්වලින්

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

පඨමා ඒකවචන. සෙතා වළවා සුදුවෙළෙඹ (අශ්වධෙනුව)

පඨමා බහුවචන. සෙතායො වළවායො සුදු වෙළෙඹෝ

ඡට්ඨී ඒකවචන. සෙතාය වළවාය සුදු වෙළෙඹ ගේ

ඡට්ඨී බහුවචන. සෙතානං වළවානං සුදු වෙළෙඹුන් ගේ

36. අස්සො යනු පුංලිඞ්ගික අස්ස-ශබ්දයේ පඨමාවිභත්තික ඒකවචන පදය යි. එයට විශේෂණ වූ සෙත ශබ්දය ද පුංලිංගික ව පඨමාවිභත්තික ඒකවචනයෙන් සෙතො යී සිටී. ඒ දෙක ම ලිඞ්ගයෙන් ද විභත්තියෙන් ද සංඛ්‍යාවචනයෙන් ද සමාන යි.

ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

අස්

වත්තමානාවිභත්ති

ඒක බහු

පඨම පුරිස අත්‍ථි සන්ති

ඇත, වේ ඇත්හ, වෙත්

මජ්ඣිම පුරිස අසි අත්‍ථ

වෙහි වහු

උත්තම පුරිස අසමි, අම්හි අසම, අම්හ

වෙමි වමු

37. නාම - නිපාත යෝගය

මෛත්‍රෙය නම් බුදුරජ මෙත්තෙය්‍යො නාම බුද්ධො

මෛත්‍රෙය නම් බුදුරජ ගේ මෙත්තෙය්‍යස්ස නාම බුද්ධස්ස

රාජගහ නම් නුවරෙහි රාජගහෙ නාම නගරෙ

යශොධරා නම් කුමාරිකාව යසොධරා නාම කුමාරිකා

යශොධරා නම් කුමාරිකාව ගේ යසොධරාය නාම කුමාරිකාය

මෙසේ නමත් නම අයත් තැනැත්තා අඟවන පදයත් එක ම විභක්තියෙන් එක ම සංඛ්‍යාවෙන් එක ම ලිංගයෙන් තබන්න. ඒ දෙක අතරට “නාම” යන නිපාතය යොදන්න.

ශබ්ද මාලාව

විසාල - ලොකු ඛුද්ද - කුඩා

අනාගත - මතු අපුතතක - දරුවන් නැති

අප්පක - ටික, කුඩා මජ්ඣිම - මැදුම්

අඩ්ඪ - ආඪ්‍ය, පෝසත් මහද්ධන - ධනවත්

ඛර - ක්‍රෑර, දරුණු දුබ්බිනීත - නො හික්මුණු

චණ්ඩ - නපුරු, සැඩ කණිට්ඨ - වයසින් බාල, කණිටු

අප්පිය - අප්‍රිය අමනාප - නොමනා

පිය - ප්‍රිය මනාප - මනා, මන වඩන

කිස - කෙට්ටු සදය - කරුණාව ඇති

අන්‍ධ - අඳ බධිර - බිහිරි

ඛඤ්ජ - කොර මධුර - මිහිරි

නව - අළුත් සද්ධ - සැදැහැවත්

මහල්ලක - මහලු උච්ච - උස්

නානාවිධ - නන්වැදෑරුම් දළිද්ද - දිළිඳු

ගිලාන - ගිලන්

විශේෂණ

ජෙට්ඨ - දෙටු කණිට්ඨ - කණිටු

මහග්ඝ - අගනා දීඝ - දික්

කදරිය - මසුරු පච්චාමිත්ත, පටිපක්ඛ - සතුරු

අවිදූර - නොදුරු මහල්ලක - මහලු

පුංලිඞ්ගික

පරිවාර - පිරිවර ලංකාදීප - ලක්දිව

සුමනකූට - සමනොළ සග්ග - ස්වර්‍ගය

ඔකාස - ඉඩ ඛන්‍ධාවාර - කඳවුර

සාමික - සැමියා උම්මග්ග - උමඟ

නපුංසක

ආපණ - කඩය උය්‍යාන - උයන

ආවුධ - ආයුධ ඨාන - තැන

ක්‍රියා

පහාය - හැර සල්ලපති - දොඩයි

තුදති - අනී

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. නගරස්ස සමීපෙ විසාලං උය්‍යානං අත්‍ථි.

2. කිං ත්‍වං පතොදෙන තුදිත්‍වා ඛුද්දානි ඵලානි පාතෙසි ?

3. අනාගතෙ සමයෙ මෙත්තෙය්‍යො නාම බුද්ධො ලොකෙ පාතුභවිස්සති.

4. මහාසුමනො නාම අපුත්තකො කුටුම්බිකො රුක්ඛදෙවතං පූජෙත්‍වා පුත්තං පත්‍ථෙති.

5. අජ්ජ විජයො නාම කුමාරො පරිවාරෙන සද්ධිං ලඞ්කාදීපං සම්පාපුනිස්සති.

6. අහං ඉතෙ චවිත්‍වා තුසිතෙ නාම දෙවලොකෙ උප්පජ්ජිස්සාමි.

7. ස්වෙ තෙ සුමනකූටං නාම පබ්බජිතං අභිරුහිස්සන්ති.

8. අප්පකා ජනා පාපතො විරමිත්‍වා පුඤ්ඤානි කත්‍වා සග්ගං පූරෙස්සන්ති.

9. නගරස්ස මජ්ඣිමෙ භාගෙ විසාලායො සාලායො සන්ති.

10. අඩ්ඪස්ස මහද්ධනස්ස පුරිසස්ස සරීරෙ ඛරො ආබාධො උප්පජ්ජති.

11. සාමිකො දුබ්බිනීතං භරියං ගෙහා නික්කඩ්ඪිස්සති.

12. චණ්ඩමහා සුනඛම්හා භායිත්‍වා මම කණිට්ඨො භාතිකො ගෙහං පවිසති.

13. තුම්හෙ අප්පියං වාචං පහාය පියාහි මනාපාහි වාචාහි සල්ලපථ.

14. දුබ්බිනීතස්ස දාරකස්ස පහාරෙන කිසාය කඤ්ඤාය පිට්ඨෙ රුජා උප්පජ්ජති.

15. මහද්ධනස්ස කුටුම්බිකස්ස සදයා භරියා අන්‍ධස්ස පුරිසස්ස ච බධිරාය වනිතාය ච ඛඤ්ජාය දාරිකාය ච මධුරං භොජනං ච නවානි වත්‍ථානි ච දෙති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. සැදැහැවත් උවැසියෝ වෙහෙරට ගොස් මහලු තෙරහුගේ මිහිරි ධර්‍මකථාව අසත්.

2. විශාල උයනෙහි උස් ගස්හි නන්වැදෑරුම් පක්‍ෂීහු කැදැලි තනා වෙසෙත්.

3. නො හික්මුණු සිසුනට අපේ පාසැලෙහි ඉඩ නැත.

4. ධනවත් පුරුෂයිනි, මසුරුබව මැඩ දිළිඳු ජනයනට උපකාර කරවු.

5. දරුවනි, තෙපි වහා ගොස් වෙදා කැඳවාගෙනවුත් ගිලන් සොහොයුරාට පිළියම් කරවවු.

6. අද සැඩ සුළඟින් ගස්වල කුඩා ගෙඩි පවා වැටේ.

7. දෙටු පුත් තෙමේ කණිටු පුතු සමග කඩයට ගොස් අගනා වස්ත්‍ර‍යක් මිළයට ගනී වා.

8. සොරු දික් උමගක් කැන මසුරු කෙළෙඹියාගේ ගෙට වදිති.

9. බැඳුම්කරුවනි, තෙපි නුවර වටා උස් පවුරක් බඳිවු.

10. සතුරු රජුගේ සේනාවෝ නන්වැදෑරුම් ආයුධ ගෙන දික් මගින් අවුත් අප රජු ගේ නුවරට නොදුරු තැන කඳවුරු බඳිත්.

17 පුංලිංගික ශබ්ද

ඉකාරාන්ත - උකාරාන්ත

කපි (වඳුරා)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා කපි කපී, කපයො

වඳුරා වඳුරෝ

දුතියා කපිං කපී, කපයො

වඳුරා වඳුරන්

තතියා කපිනා කපීභි, කපීහි

වඳුරා කරණ කොට වඳුරන් කරණ කොට

චතුත්‍ථි කපිනො, කපිස්ස කපීනං

වඳුරාට වඳුරනට

පංචමී කපිනා, කපිම්හා,කපිස්මා කපීභි, කපීහි

වඳුරා ගෙන් වඳුරන් ගෙන්

ඡට්ඨි කපිනො, කපිස්ස කපීනං

වඳුරා ගේ වඳුරන් ගේ

සත්තමී කපිම්හි, කපිස්මිං කපිසු, කපීසු

වඳුරා කෙරෙහි වඳුරන් කෙරෙහි

ආලපන කපි කපී, කපයො

වඳුර වඳුරනි

පුංලිඞ්ගික ඉකාරාන්ත නාමයෝ මේ කපි ශබ්දය මෙන් වර නැඟෙත්.

ගරු (ගුරුවරයා)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා ගරු ගරූ, ගරවො

ගුරුවරයා ගුරුවරු

දුතියා ගුරුං ගරූ, ගරවො

ගුරුවරයා ගුරුවරුන්

තතියා ගරුනා ගරූභි, ගරූහි

ගුරුවරයා කරණ කොට ගුරුවරුන් කරණ කොට

චතුත්‍ථි ගරුනො, ගරුස්ස ගරූනං

ගුරුවරයාට ගුරුවරුනට

පංචමී ගරුනා,ගරුම්හා,ගරුස්මා ගරූභි, ගරූහි

ගුරුවරයා ගෙන් ගුරුවරුන් ගෙන්

ඡට්ඨී ගරුනො, ගරුස්ස ගරූනං

ගුරුවරයා ගේ ගුරුවරුන් ගේ

සත්තමී ගරුම්හි, ගරුස්මිං ගරුසු, ගරූසු

ගුරුවරයා කෙරෙහි ගුරුවරුන් කෙරෙහි

ආලපන ගරු ගරූ, ගරවො

ගුරුවරිය ගුරුවරුනි

පුංලිඞ්ගික උකාරාන්ත නාමයෝ මේ ගරු ශබ්දය මෙන් වර නැඟෙත්.

සැලකිය යුතු : භික්ඛු ශබ්දයේ ආලපන බහුවචනයේ භික්ඛවෙ (මහණෙනි) යි ද පදයෙක් ඇත. සෙස්ස ගරු-ශබ්දයේ මෙනි.

38. ශබ්දාන්ත ඉ-කාරය පඨමා දුතියා බහුවචනවලැ ඊ අයො වේ. කපී, කපයො. ඒ තන්හි ම අන්ත උ-කාරය ඌ, අවො වේ.

ගරූ, ගරවො.

සෙසු තන්හි සමාන ව සිටිත්.

ශබ්ද මාලාව

පුංලිඞ්ගික ශබ්ද

සෙනාපති - සෙනෙවියා මුනි - බුදුරජ, තවුසා

ගහපති - ගැහැවියා ගිරි - පර්‍වතය, කන්ද

අග්ගි - ගින්න කපි - වඳුරා

පාණි - අත ඤාති - නෑයා

නිධි - නිධානය මණි - මිණ

වනප්පති - වනස්පති රුක අතිථි - අමුත්තා

අසි - කඩුව අරි - සතුරා

සාළි - හැල් කවි - කිවියා

මුට්ඨි - මිට ඉසි - සෘෂිවරයා

මසි - දැල වීහි - වී

සුසු - ළමයා ජන්තු - සත්ත්‍වයා

තරු - රුක සත්තු - සතුරා

කෙතු - කොඩිය භික්ඛු - භික්‍ෂු නම

සංකු - උල වෙළු - උනගස

උච්ඡු - උක් ගස සෙතු - හේදංඩ

මච්චු - මරු, මරණය ධජ - ධ්වජය

ආතප - අව්ව සුප්ප - කුල්ල

උදුක්ඛල - වංගෙඩිය කලහ - පොරය

ස්ත්‍රීලිංගික ශබ්ද

පතාකා - කොඩිය සක්ඛරා - ගල්කැට

සොභා - ශෝභාව ගාථා - ගාථාව

නපුංසකලිංගික ශබ්ද

සමීප - ළඟ කට්ඨ - ලීය

කිරීට - කිරුළ, වොටුන්න සීස - හිස

දූර - දුර කඨල - කැබැලිත්ත

තෙල - තෙල් පුප්ඵ - මල‍

ධන - මුදල චීවර - සිවුර

කොච්ඡ - කොස්ස, බුරුසුව සුප්ප - කුල්ල

මුසල - මොහොල මත්‍ථක - මත්ත

විශේෂණ

සුක්ඛ - වියැලි බහු - බොහෝ, හුඟක්

දීඝ - දික් නව - අළුත්

ඡෙක, සමත්‍ථ - සමත් නානාවිධ - නන්වැදෑරුම්

නීල - නිල් රත්ත - රතු

මධුර - මිහිරි කිංකර - කිකරු

ක්‍රියාපද

අභිරූහති - නඟී ඔලොකෙති - බලයි

ජාලෙති - දල්වයි සොභති - හොබී

අපෙති - ඉවත් වෙයි අපෙච්ච - ඉවත් වැ

මුච්චති - මිදෙයි සොධෙති - සෝදයි

අලඞ්කරොති - සරසයි කූජති - කෑගායි (කුරුලුහඬින්)

ඛිපති - හෙලයි, වීසිකරයි ආහිණ්ඩති - ඇවිදී

විනාසෙති - වනසයි ඉච්ඡති - කැමැති වේ

වණ්ණෙති - වණයි පලාපෙති - පලවාපියයි

වික්කිණාති - විකුණයි වික්කිණිත්‍වා - විකුණා

ලභති - ලබාගනී පුංඡති - පිසදමයි

පිහයති - කැමැති වෙයි කොට්ටෙති-කොටයි, කපාදමයි

විචරති - ගැවසෙයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න :

1. සෙනාපති යොධෙහි සද්ධිං නගරම්හා නික්ඛමති.

2. මුනි සද්ධෙහි ගහපතීහි සද්ධිං ගිරිමභිරූහති.

3. සූදො අග්ගිනා ඔදනං පචති.

4. චණ්ඩො කපි පාණිතා ඛුද්දකං සිසුං පහරති.

5. මයං පරසුවෙ අම්හාකං ඤාතීහි සද්ධිං නිධිං ඔලොකෙතුං ආවාටස්ස සමීපං ගච්ඡිස්සාම.

6. භවන්තො දාරකා, තුම්හෙ ගහපතිනො පුත්තෙහි සද්ධිං වනං ගන්ත්‍වා සුක්ඛානි කට්ඨානි ආහරිත්‍වා ඉහ අග්ගිං ජාලෙථ.

7. මණීහි කිරීටං ච කිරීටෙන භූපතිනො සීසං ච සොභති.

8. මුනයො චණ්ඩානං මනුස්සානං ගාමා අපෙච්ච වනං ගච්ඡන්ති.

9. කාරුණිකස්ස වෙජ්ජස්ස භෙසජ්ජෙහි බහවො ජන්තවො රොගතො මුච්චන්ති.

10. සුවෙ සද්ධස්ස ගහපතිනො කිංකරා දාසා වනප්පතිනො හෙට්ඨාභාගං සුද්ධෙන ජලෙන සොධෙත්‍වා සමන්තා ධජෙහි ච පතාකාහි ච අලඞ්කරිස්සන්ති.

11. අතිථිනො ඛුද්දකො සුසු මහල්ලකම්හා කපිම්හා භායිත්‍වා දූරං ධාවති.

12. විසාලෙ ආරාමෙ උච්චෙසු තරුසු බහවො සකුනා කූජන්ති.

13. දුබ්බිනීතා සුසවො කාසාරෙ මණ්ඩුකෙසු සක්ඛරායො ච කඨලෙ ච ඛිපන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ආචාර්‍යයා බොහෝ දරුවන් සමග පර්‍වතයෙහි ඇවිදී.

2. අපේ සෙනෙවියා ගේ භටයෝ දික් කඩුවලින් පැහැර බොහෝ සතුරන් වනසත්.

3. තෙපි අපේ අළුත් හැල් මිලයට ගන්නට කැමැත්තහු ද?

4. සමත් කිවියෝ වේළුවනයේ ශෝභාව නන්වැදෑරුම් ගාථායෙන් වණත්.

5. ගැහැවියාගේ නපුරු පුතා මිටින් පැහැර කෙට්ටු දැරිය පලවාපියයි.

6. අපි අද සැන්දෑවේ මලුත් තෙලුත් ගෙන සෘෂිහු දකින්නට යමෝ වා.

7. මිත්‍ර‍ය, මගේ නිල් මිණ ද රතු මිණ ද ගෙන ගොස් වෙළෙඳාට විකුණා හුඟක් මුදල් ලබාගනුව.

8. භික්‍ෂු තෙමේ සිවුරෙහි දැලි දැල කොස්සෙන් පිසදමයි.

9. වැද්දෝ උල්වලින් ඇන මුවා මරත්.

10. ඇතා උක්ගසේ මිහිරි රසයට කැමැති වෙයි.

11. ගැහැවියාගේ කීකරු දැරිය වී අව්වේ දමා වේලා කුල්ලෙන් පොළා වංගෙඩියේ ලා මොහෙලින් කොටයි.

12. බල්ලෝ දෙදෙන ඒදංඩ මත්තෙහි පොර කා (කලහ කොට) ගඟෙහි වැටෙති.

13. භික්‍ෂූහු පිඬු පිණිස නුවරැ හැසිරෙත්.

14. උනගස් අතුරෙහි බොහෝ සර්‍පයෝ ගැවසෙත්.

15. සත්ත්‍වයෝ මරහුගෙන් තැති ගනිත්.

18 නපුංසකලිංගික ශබ්ද

ඉකාරාන්ත

ඒක බහු

පඨමා විභත්ති අට්ඨි අට්ඨි, අට්ඨීනි

ඇටය ඇට

ආලපන විභත්ති අට්ඨි අට්ඨී, අට්ඨීනි

ඇටය ඇට

දුතියා විභත්ති අට්ඨිං අට්ඨී, අට්ඨීනි

ඇටය ඇට

සෙසු විභක්තීන්හි පුංලිඞ්ගික ඉකාරාන්තයන් ගේ මෙනි.

උකාරාන්ත

චක්ඛු (ඇස)

ඒක බහු

පඨමා විභත්ති චක්ඛු චක්ඛූ, චක්ඛූනි

ඇස ඇස්

ආලපන විභත්ති චක්ඛු චක්ඛූ, චක්ඛූනි

ඇස ඇස්

දුතියා විභත්ති චක්ඛුං චක්ඛූ, චක්ඛූනි

ඇස ඇස්

ඉතිරි විභක්තීන්හි පුංලිඞ්ගික උකාරාන්තයන් ගේ මෙනි.

ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

අජ්ජතනී විභත්ති

ඒක බහු

පඨම පුරිස සො ගච්ඡි තෙ ගච්ඡිංසු, ගච්ඡුං

හේ ගියේ ය ඔහු ගියාහ

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං (ගච්ඡො) ගච්ඡි තුම්හෙ ගච්ඡිත්‍ථ

තෝ ගියෙහි තෙපි ගියහු

උත්තම පුරිස අහං ගච්ඡිං මයං ගච්ඡිම්හා

මම් ගියෙමි අපි ගියමු

39. මෙහි ඇති විභක්තිප්‍ර‍ත්‍යයයන් වෙන් කොට ගන්න.

ඒක බහු

පඨම පුරිස ඊ ඉංසු, උං

මජ්ඣිම පුරිස ඔ (ඊ) (ඉ) ත්‍ථ

උත්තම පුරිස ඉං (ඉ) ම්හා

මේවා එක් ව හැදෙන ක්‍රියාපදවල මුලට සමහර විට අ-කාරයෙක් ද එක් වී සිටී.

උත්තම පුරිස බහුවචන රූපය “ම්හ” යී ද සිටී.

අගච්ඡි (ගියේය), අගච්ඡුං - අගච්ඡිංසු (ගියාහ) යන ආදි වශයෙනි.

40. ගච්ඡ යන අංගය අ-කාරාන්ත යි. එයට ඊ - උං ආදි විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් ව අතීත ක්‍රියා හැදෙන හැටි උඩ දැක්විණ. කරොති තනොති ආදියෙහි අතීත රූප අකරී අතනී ආදීන් සිටී.

41. අඞ්ගය එ-කාරාන්ත හෝ ආ-කාරාන්ත වී නම් විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයනට මුලින් ස් යන්නෙක් අමුතුවෙන් එක් ව සන්‍ධි වේ.

නිදර්‍ශන :

දෙසෙ + ඊ = දෙසෙ + ස් + ඊ = දෙසෙසි (දෙසී ය).

ඒක බහු

පඨම පුරිස සො දෙසෙසි තෙ දෙසෙසුං, දෙසෙසිංසු

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං දෙසෙසි තුම්හෙ දෙසෙසිත්‍ථ

උත්තම පුරිස අහං දෙසෙසිං මයං දෙසෙසිම්හා,දෙසෙසිම්හ

42. මුලට අ-කාරය එක් කොට අදෙසෙසි, අදෙසෙසුං යන ආදිහු ද සෑදෙති.

ආකාරාන්ත ධාතුවෙන් හෝ අංගයෙන් හැදෙන ක්‍රියා

සො අදාසි තෙ අදංසු, අදාසිංසු

ත්‍වං අදාසි තුම්හෙ අදත්‍ථ, අදාසිත්‍ථ

අහං අදාසිං මයං අදම්හා, අදාසිම්හා

(සො අදාසි (හේ දුන්නේය), තෙ අදංසු (ඔහු දුන්හ).

මෙබඳු තවත් ක්‍රියා කිහිපයෙක් :

ධාතුව වර්‍තමාන රූපය අතීත රූපය

ඨා තිට්ඨති (සිටී) අට්ඨාසි (සිටියේ ය)

කර් කරොති (කරයි) අකාසි (කෙළේ ය)

පා පිවති (බොයි) අපාසි (පූයේ ය)

හර් හරති (ගෙන යයි) අහාසි (හැර ගෙන ගියේ ය)

ආ-ඛා අක්ඛාති (කියයි) අක්ඛාසි (කීයේ ය)

ඤා ජානාති (දනී) අඤ්ඤාසි (දැන ගත්තේ ය)

43. හොති (වෙයි) යන ක්‍රියාවේ අජ්ජතනීවිභත්ති රූප දැන් දැක්වේ.

ඒක බහු

පඨම පුරිස සො අහොසි තෙ අහෙසුං

හේ වී ය ඔහු වූහ

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං අහොසි තුම්හෙ අහොසිත්‍ථ, අහුවත්‍ථ

තෝ වීහි තෙපි වූහු

උත්තම පුරිස අහං අහොසිං මයං අහොසිම්හා, අහුවම්හා

මම් වීමි අපි වූමු

අත්‍ථි (ඇත, වෙයි) යන්නෙහි අජ්ජතනී රූප

ඒක බහු

පඨම පුරිස සො ආසි තෙ ආසුං

හේ වී ය ඔහු වූහ

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ආසි තුම්හෙ ආසිත්‍ථ

තෝ වීහි තෙපි වූහු

උත්තම පුරිස අහං ආසිං මයං ආසිම්හා

මම් වීමි අපි වූමු

උපසර්‍ග මුලට සිටි ආඛ්‍යාත

44. අතීත කාලික ක්‍රියා හැදීමේදී සමහර තැන ධාතුවට මුලින් අ-යන්නක් එක් වන බව උඩ කීමු. එබඳු තැන එයට මුලින් සිටින උපසර්‍ගය හා එය සන්‍ධි විය යුතු. “පවදති” යන මෙහි ප-යනු උපසර්‍ගයි. මෙහි අතීතරූපය ප + අවදි යි වැ, සන්‍ධි වීමෙන් පසු “පාවදි” කියා සිටී.

සන්‍ධි

45. අසමාන ස්වරයට මුලින් සිටි ඉ-වර්‍ණය ය් කාරයෙක් වේ. පති+අ = පත්ය්අ = පත්‍ය. ත්‍ය යන්න ච්ච වේ. ධ්‍ය යන්න ජ්ඣ වේ. භ්‍ය යන්න බ්භ වේ.

පති + අ + භාසි = පත්‍යභාසි, පච්චභාසි කියා වේ. මෙසේ ම, අධි අභවි - අධ්‍යභවි - අජ්ඣභවි. අභි අඤ්ඤාසි = අභ්‍යඤ්ඤාසි, අබ්භඤ්ඤාසි යැ යි පදසිද්ධිය වේ.

සන්‍ධි

46. එ ඔ දෙකින් පර අ ඉ දෙක මැකීයයි (ලොප් වේ).

පුබ්බෙ + අපි - පුබ්බෙ’පි

පාලො + ඉති - පාලො’ති

පර ස්වරය ලොප් වූ සමහර තැනෙක එයින් පූර්‍ව වැ සිටි ස්වරය දීර්‍ඝ වේ.

පටිජග්ගාම ඉති = පටිජග්ගාමා’ති

කිං සු ඉධ = කිං සූ’ධ

47. පූර්‍ව ස්වරය ලොප් වූ කිසි තැනෙක පර ස්වරය දීර්‍ඝ වේ.

සද්ධා ඉධ = සද්ධීධ

තථා උපමං = තථූපමං.

48. යමක් නො කරව යි වැළැක්වීමෙහි අතීතකාලික ආඛ්‍යාත සමග ද මා-නිපාතය යෙදේ.

උදාහරණ :

මා ගච්ඡි (නො යව), මාගච්ඡිත්‍ථ (නො යවු).

ශබ්ද මාලාව

පුංලිඞ්ගික ශබ්ද

මූසික - මීයා මච්ඡ - මතස්‍යයා

සායණ්හ - සවස තළාක - විල

තරඞ්ග - රළ සිස්ස - ශිෂ්‍යයා

කාසාර - විල වස-වශය,අත්අඩංගුව,යටත්බව

වණ්ණ - වර්‍ණය භමර - බමරා

කාරු - ශිල්පියා යට්ඨි - සරයැටිය

මච්චු - මරු

නපුංසකලිඞ්ගික ශබ්ද

උය්‍යාන - උයන ජාල - දැල

ජල, උදක - දිය මුඛ - මුහුණ

පදුම - නෙලුම් උප්පල - මානෙල්

ලවණ - ලුණු සුඛ - සැපය

බල - බලය, ශක්තිය තක්ක - මෝරු

දධි - දිහි අසුචි - අශුචිය

සප්පි - ගිතෙල් තිපු - ඊයම්

ජතු - ලහකඩ වත්‍ථු - ඉඩම, වාස්තුව

වායු - සුළඟ චක්ඛු - ඇස

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික ශබ්ද

දාඨා - දළ සංඛලිකා - හැකිල්ල, මාංචුව

සාඛා - අත්ත පටිමා - පිළිමය, රූපය

පඤ්ඤා - ප්‍ර‍ඥාව ලාඛා - ලහකඩ

විශේෂණ ශබ්ද

විසාල - ලොකු උච්ච, තුංග - උස්

පක්ක - පැසුණු අපක්ක - නොපැසුණු

තිඛිණ - තියුණු, මුවහත් ගභීර - ගැඹුරු

විවිධ, නානාවිධ - නන්වැදෑරුම් මන්‍ද - මඳ

අප්ප - සුළු, කුඩා වීර - බය නැති

සෙත - සුදු සුද්ධ - ශුද්ධ වූ

සුසීල - හික්මුණු, සිල්වත් අම්බිල - ඇඹුල්

තිත්ත - තික්ත රමණීය - සිත්කලු

විකසික - පුබුදු වූ, පිපුණු පබල - බලවත්, ශක්තිමත්

භිංසණ - බිහිසුණු චණ්ඩ - නපුරු, සැඩ

සොභන - හොබනා, ලස්සන දීඝ - දික්

දළිද්ද - දිළිඳු අතීත - පෙර සිටි

අනෙකවිධ - නොයෙක් වැදෑරුම් රත්ත - රතු

ක්‍රියාපද

කන්තති - කපයි විචරති - හැසිරෙයි

උබ්භවති - මතුවේ, පහළවේ, නඟියි ආරාධෙති- (සිත) ගනී, සතුටු කරයි

ඉච්ඡති - කැමැති වෙයි පරිස්සජති - වැළඳගනී

නස්සති - නැසෙයි කරොති - තනයි

ජාලෙති - දල්වයි සක්කොති - හැකි වෙයි

අසක්ඛි - හැකි විය පහාය - හැර

වඩ්ඪති - වැඩෙයි පග්ඝරති - වැගිරෙයි

මන්‍ථෙති - මත්ගායි, පොඩිකරයි ඛිපති - බහාලයි

සංචරති - ගැවසෙයි, හැසිරෙයි ඡාදෙති - වසයි

සජ්ජෙති - සරසයි පජහති - හැර දමයි

ඇබෑසිය

(අ) පචති, මාරෙති යන ක්‍රියාවල අංගයන් වෙන් කරන්න. වත්තමානා පංචමී අජ්ජතනී යන විභක්තීන්හි වරනඟන්න.

(ආ) අක්ඛී වායු ශබ්ද වරනඟන්න.

(ඉ) සිංහලයට නඟන්න.

1. විසාලෙ උය්‍යානෙ උච්චෙහි තරූහි පක්කානි ච අපක්කානි ච ඵලානි පතිංසු.

2. මූසිකා තිඛිණාහි දාඨාහි ජාලං කන්තිංසු.

3. ජලනිධිනො ගභීරෙ ජලෙ විවිධා විසාලා මච්ඡා විචරන්ති.

4. සායණ්හෙ තළාකස්ස ජලෙ මන්‍දෙන වායුනා අප්පා තරඞ්ගා උබ්භවන්ති.

5. වීරස්ස සෙනාපතිනො වීරා පුත්තා සෙතෙ අස්සෙ ආරුය්හ යොධෙහි සද්ධිං සංගාමං පවිසංසු.

6. ඉදානියෙව ත්‍වං තළාකං ගන්ත්‍වා සුද්ධෙන උදකෙන මුඛං ච හත්‍ථෙ ච පාදෙ ච ධොවිත්‍වා ඉධාගච්ඡ.

7. සුසීලා සිස්සා සුසීලස්ස ආචරියස්ස චිත්තං ආරාධෙසුං.

8. නාහං අම්බිලානි වා තිත්තානි වා ඵලානි ඛාදිතුමිච්ඡාමි.

9. භවන්තො කුමාරා, තත්‍ර‍ රමණීයෙ විසාලෙ කාසාරෙ විකසිතානි පදුමානි ච උප්පලානි ච පස්සථ.

10. පබලා රාජපුරිසා භිංසණං වනං පවිසිත්‍වා චණ්ඩෙ චොරෙ ගහෙත්‍වා සංඛලිකාහි බන්‍ධිත්‍වා අනෙසුං.

11. සොභනා ලතා තුංගස්ස තරුනො දීඝා සාඛායො පරිස්සජන්ති.

12. භාතිකෙන විනා මා තුම්හෙ ඉතො නික්ඛමිත්‍ථ.

13. මම පුත්තො දුක්ඛං මාගමී.

(ඊ) පාලියට නඟන්න.

1. නපුරු වෙදා ගේ බෙහෙතින් දිළිඳු ස්ත්‍රියගේ ඇස් නෑසිණ.

2. තො ඊයමින් ඇතකු ගේ රූපයක් තැනූයෙහි ද?

3. බමුණා ගිතෙල් ඉස ගින්න දැල්වී ය.

4. අතීත සත්ත්‍වයෝ ද මරහු ගේ වශයට ගියාහ.

5. දිය ඉස ද ගින්න නිවන්නට නොහැකි වීමි.

6. බොජුන් දී ආයුෂයෙන් ද වර්‍ණයෙන් ද සුවයෙන් ද බලයෙන් ද ප්‍ර‍ඥායෙන් ද වැඩෙන්නාහ.

7. කයින් නොයෙක් වැදෑරුම් අශුචි වැගිරෙයි.

8. දිය සමග දිහි පොඩි කොට (මත් ගා) ලුණු බහා මෝරු සාදන්න.

9. රතු වූ ද සුදු වූ ද පියුම්හි බමරු ගැවැසුණාහ.

10. ගැඹුරු ජලයෙහි නානාවිධ මත්ස්‍යයෝ හැසිරෙත්.

11. ශිල්පී තෙම සැරයටිය ලහකඩින් වසා සරසයි.

12. ඔක්කාක නම් රජු ගේ පුතු රට හැරගොස් කපිල නම් සෘෂීහු ගේ ඉඩමෙහි නුවරක් කොට කපිලවත්‍ථු යැ යි නම් කළාහ.

13. තෙපි ගමින් බැහැර නො වසවු.

14. මගේ උත්සාහය තොපට අවැඩ පිණිස නො වේ වා.

19 පුංලිංගික ශබ්ද

ඊකාරාන්ත හත්‍ථි (ඇතා)

ඒකවචන බහුවචන

පඨමා විභත්ති හත්‍ථී හත්‍ථී, හත්‍ථිනො

ආලපන විභත්ති හත්‍ථි හත්‍ථී, හත්‍ථිනො

දුතියා විභත්ති හත්‍ථිං හත්‍ථී, හත්‍ථිනො

සෙසු විභක්තීන්හි ඉහත 17 වැනි පාඩමෙහි දුන් කපි ශබ්දය මෙන් වරනැඟේ.

ඌකාරාන්ත විදූ (පණ්ඩිතයා)

ඒකවචන බහුවචන

පඨමා විභත්ති විදූ විදූ, විදුනො

ආලපන විභත්ති විදු විදූ, විදුනො

දුතියා විභත්ති විදුං විදූ, විදුනො

ඉතිරි විභක්තීන්හි යට 17 වැනි පාඩමෙහි දුන් ගරු ශබ්දය මෙන් වර නැඟේ.

49. ඡත්තී (ඡත්‍ර‍ ඇත්තේ, අතින් ගත් කුඩයක් ඇත්තේ).

මාලී (මල්දමක් ඇත්තේ)

යොගී (යෝග වඩන්නේ)

සාමී (ස්වාමියා)

මන්තී (මන්ත්‍ර‍ දන්නේ, මන්ත්‍ර‍ණ ඇත්තේ)

චාගී (දෙන සුලු)

බලී (ශක්ති ඇත්තේ)

පාපකාරී (පව් කරන සුලු).

මේ ආදි ඊ-ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වැ හැදෙන පද හත්‍ථි ශබ්දය මෙන් වර නඟන්න.

සබ්බඤ්ඤූ (සර්‍වඥ, සියල්ල දන්නා)

මග්ගඤ්ඤූ (මඟ දන්නා)

පාරගූ (පරතෙරට යන්නා)

මේ ආදි ඌකාරාන්ත ශබ්ද විදූ ශබ්දය මෙන් වර නඟන්න. මොහු තනිව ද අන් නාමයනට විශේෂණව ද වාකයෙහි යෙදෙත්.

තනි ව යෙදීම

ඡත්තී ගාමෙ චරති (කුඩයක් අතින් ගත් තැනැත්තේ ගමේ හැවිදී)

ඡත්තී පුරිසො ගාමෙ විචරති (කුඩයක් අතින් ගත් මිනිසා ගමේ ඇවිදී)

විදූ ඔවදති (පණ්ඩිතයා අවවාද කරයි)

විදූ පුරිසො ඔවදති (පණ්ඩිත පුරුෂයා අවවාද කරයි).

ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

සත්තමීවිභත්තිය

ගම් (ගච්ඡ)

ඒකවචන බහුවචන

පඨම පුරිස සො ගච්ඡෙ තෙ ගච්ඡෙය්‍යුං

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං ගච්ඡෙය්‍යාසි තුම්හෙ ගච්ඡෙය්‍යාථ

උත්තම පුරිස අහං ගච්ඡෙය්‍යාමි මයං ගච්ඡෙය්‍යාම

මෙහි විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයෝ

පඨම පුරිස එ, එය්‍ය එය්‍යුං

මජ්ඣිම පුරිස එය්‍යාසි එය්‍යාථ

උත්තම පුරිස එය්‍යාමි එය්‍යාම

50. අනුමතිය (අනුදැනීම, අවසරදීම), පරිකල්පය, අනිශ්චයය, නියෝගය යන ආදි අර්‍ථ ප්‍ර‍කාශකිරීමෙහි මේ ක්‍රියාවෝ යෙදෙත්.

අනුමතියෙහි : සො ගච්ඡෙය්‍ය තෙ ගච්ඡෙය්‍යුං

(හේ යේ වා) (ඔහු යෙත් වා)

පරිකල්පයෙහි : සො ගච්ඡෙය්‍ය තෙ ගච්ඡෙය්‍යුං

(ඔහු යනවා ඇත) (ඔවුන් යනවා ඇත)

අනිශ්චයයෙහි :

යදි සො ගච්ඡෙය්‍ය

සචෙ සො ගච්ඡෙය්‍ය

සො ගච්ඡෙය්‍ය චෙ

(ඉදින් හේ යන්නේ නම්).

නියෝගයෙහි සො ගච්ඡෙය්‍ය

(හේ යන්නේ ය, ඔහු යෑ යුතු.)

ප්‍රාර්‍ථනායෙහි අහොවත සො ගච්ඡෙය්‍ය

අප්පෙවනාම සො ගච්ඡෙය්‍ය

යන්නූන සො ගච්ඡෙය්‍ය

හේ යන්නේ නම් ඉතා යෙහෙකි ! (ඔහු යතොත් කොච්චර හොඳ ද!)

සන්‍ධි

51. ස්වරයකට පර වූ එව ශබ්දයේ එ-කාරයට මුලින් බොහෝ තැන ය්-කාරයෙක් අමුතුවෙන් එක්ව (ආගම වී) සන්‍ධි වෙයි.

තෙ එව = තෙ ය් එව = තෙ යෙව.

ශබ්ද මාලාව

පුංලිඞ්ගික

අය්‍ය - ආර්‍යයා නිරය - නිරය

පාණාතිපාත - ප්‍රාණවධය සමණධම්ම - මහණදම

උපද්දව - උවදුර කන්තාර - කාන්තාරය

ගුණ - ගුණය සාමී - සැමියා

ඔවාද - අවවාදය දිට්ඨධම්ම - මෙ අත්බව

නපුංසකලිංගික

සරණ - බුද්ධාදි සරණය (පිහිට) සීල - සිල්

අඵාසුක - අපහසුව සීස - හිස

පාප - පව අනගාරිය - සස්න, පැවිදිබිම

අගාර - ගිහි ගෙය වට්ටදුක්ඛ - සසර දුක

බාල්‍ය - ළපැටි වයස හිත - දියුණුව, යහපත

වාණිජ්ජ - වෙළෙඳාම කසිකම්ම - ගොවිතැන

ධන - ධනය, මුදල ජීවිත - ජීවිතය

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික ශබ්ද

වාචා - වචනය භරියා - භාර්‍යාව

වසුධා - පොළොව පුඤ්ඤකිරියා - පුණ්‍යක්‍රියාව

විශේෂණ ශබ්ද

එවරූප - මෙබඳු ගිලාන - ගිලන්

අසච්ච - බොරු මග්ගඤ්ඤූ - මඟ දන්නා

දණ්ඩී - දඬුගත් අතැති ගුණඤ්ඤූ - ගුණදන්නා

ගුණී - ගුණවත් ධම්මඤ්ඤූ - දහම් දන්නා

කුට්ඨී - කුෂ්ට ඇති විදූ - නුවණැති

සබ්බඤ්ඤූ - සියල්ල දන්නා ඊදිස - මෙ බඳු

නීච, හීන - පහත් චාගී - ත්‍යාගවත්

ධම්මී - දැහැමි ගුණී - ගුණැති, ගුණවත්

මච්ඡරී - මසුරු සුසීල - සිල්වත්

ඤාණී - නුවණැති භාගී - හවුල්, කොටස් අයත්

සූර - ශූර වූ දුක්ඛී - දුක් ඇති

සුඛී - සැප ඇති සහභාගී - හවුල්

නිපාත පද

සබ්බදා - හැම කල්හි ධුවං - ඒකාන්තයෙන්

කථං - කෙසේ? සත්තධා - සත් කඩකට

සයං - තෙමේ සම්මා - මනා කොට

ඛිප්පං - වහා අහො වත - ඉතා යෙහෙක!

පූර්‍වක්‍රියා

පුරක්ඛත්‍වා - පෙරටු කොටගෙන නික්ඛම්ම - නික්ම

අසල්ලක්ඛෙත්‍වා - නො තකා පතිට්ඨාය - පිහිටා

ආගම්ම - අවුත්

ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

ගණ්හාති - ගනී කථෙති - කියයි

ජානාති - දනී ඵලති - පැලෙයි

විරමති - වැළැකෙයි පාලෙති - රකී

ජායති - උපදී සික්ඛති - උගනී

තරති - ඉක්මැ යයි පබ්බජති - පැවිදිවෙයි, සසුන් වදී

වණ්ණෙති - වණයි,පසසයි,ගුණකියයි නික්කඩ්ඪති - බැහැර කරයි

පත්‍ථෙති - පතයි නයති - ගෙන යයි

පරාජෙති - පරදවයි කම්පති - සැලෙයි

අජ්ජෙති - උපයයි පූජෙති - පුදයි

අතික්කමති - ඉක්මැ යෙයි ජිනාති - දිනයි

අනුගච්ඡති - අනුව යයි අනුකම්පති,අනුග්ගණ්හාති-

පහොති, සක්කුනාති - හැකිවෙයි අනුකම්පා කරයි

ඇබෑසිය

(අ) ඡත්තී සබ්බඤ්ඤූ ශබ්ද වරනඟන්න.

(ආ) තිට්ඨති, කරොති, කිණාති යන ක්‍රියාවල අංග වෙන් කරන්න. වත්තමානා, පංචමී, සත්තමී, අජ්ජතනී, භවිස්සන්තී යන ආඛ්‍යාත විභක්තීන්හි වරනඟන්න.

(ඉ) සිංහලයට නඟන්න.

1. භන්තෙ, සචෙ අය්‍යා ඉධ වසෙය්‍යුං, මයං සරණෙසු පතිට්ඨාය සීලානි ගණ්හෙය්‍යාම.

2. භාතික, සචෙ අඵාසුකං තෙ උප්පජ්ජෙය්‍ය අථ මය්හං කථෙය්‍යාසි.

3. කථං මයං තං ජානෙය්‍යාම ?

4. සචෙ එවරූපස්ස අය්‍යස්ස සන්තිකං න ගච්ඡෙය්‍යාමි මම සීසං සත්තධා ඵලෙය්‍ය.

5. යන්නූනාහං සයමෙව ගන්ත්‍වා වෙජ්ජමානෙස්සාමීති ගිලානස්ස ගහපතිනො පුත්තො චින්තෙසි.

6. සචෙ ත්‍වං පාපානි කරෙය්‍යාසි, මරණා පරං නිරයෙ උප්පජ්ජෙය්‍යාසි.

7. භොන්තො, ඛිප්පං තුම්හෙ පාණාතිපාතා විරමෙය්‍යාථ.

8. භවන්තො උපාසකා, හීනං ධම්මං න සෙවෙය්‍යාථ.

9. නරපතයො ධම්මෙන වසුධං පාලෙය්‍යුං.

10. අහොවතාහං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්‍යාමි, සමණධම්මං ච සම්මා පූරෙය්‍යාමි, වට්ටදුක්ඛම්හා ච මුච්චෙය්‍යාමි.

11. අසච්චාහි වාචාහි බහවො උපද්දවා ජායෙය්‍යුං.

12. යන්නූන තුම්හෙ බාල්‍යෙ’ව සිප්පං සික්ඛෙය්‍යාථ.

13. හෙ වාණිජා, තුම්හෙ මග්ගඤ්ඤුං පුරිසං පුරක්ඛත්‍වා දණ්ඩීහි සෙවකෙහි සද්ධිං නික්ඛම්ම කන්තාරං තරෙය්‍යාථ.

14. ගුණඤ්ඤුනො යෙව ගුණිනො ජනස්ස ගුණං වණ්ණෙන්ති.

15. දුට්ඨා භරියා ධම්මඤ්ඤුනො සාමිනො ඔවාදමසල්ලක්ඛෙත්‍වා කුට්ඨිනං සෙවකං ගෙහම්හා නික්කඩ්ඪි.

16. විදුනො ජනායෙව සබ්බඤ්ඤුම්හි බුද්ධෙ පසීදෙය්‍යුං.

පාලියට නඟන්න

1. ඔහු ඔබේ දියුණුව පතන්නාහු නම්, මෙබඳු පහත් මඟෙකින් ඔබ ගෙන නො යන්නාහ.

2. දැහැමි ත්‍යාගවත් පුරුෂයා දානයෙන් මසුරු ජනයන් පරදවන්නේ ය.

3. ගුණ ඇතියන් ගේ මරණයෙහි පොළොව ද සැලෙනවා ඇත.

4. තෙපි හැකියහු නම්, වෙළෙඳාමෙන් හෝ ගොවිතැනින් හෝ ධනය උපයවු.

5. නුවණැති ත්‍යාගවත් ජනයෝ ලෝකයා ගේ යහපත පිණිස ධනය ද ජීවිතය ද පුදන්නාහ.

6. සිල්වත් නුවණැති භික්‍ෂුහු සියල්ල දන්නා බුදුරජු ගේ වචනය නො ඉක්මෙන්නාහ.

7. ලොවැ ශූර ජනයෝ ම හැම කල්හි සතුරන් දිනන්නාහ යි නුවණැත්තෝ කියත්.

8. ඉදින් තෙපි ගුණවත් ආචාර්‍යයා ගේ අවවාදය අනුව යන්නහු නම් ඒකාන්තයෙන් මේ අත්බව්හි ද මරණින් මත්තෙහි ද සැප ලබන්නහු ය.

9. තෙපි මෙහි අවුත් අපගේ පුණ්‍යක්‍රියාවට හවුල් වවු.

10. සැප ඇත්තෝ දුක් ඇත්තනට අනුකම්පා කරන්නාහු නම් ඉතා යෙහෙක.

20 ස්ත්‍රීලිංගික ශබ්ද

ඉකාරාන්ත

රත්ති (රාත්‍රිය)

ඒක බහු

පඨමා විභත්ති රත්ති රත්තී, රත්තියො

දුතියා විභත්ති රත්තිං රත්තී, රත්තියො

තතියා විභත්ති රත්තියා රත්තීභි, රත්තීහි

චතුත්‍ථි විභත්ති රත්තියා රත්තීනං

පඤ්චමී විභත්ති රත්තියා රත්තීභි, රත්තීහි

ඡට්ඨි විභත්ති රත්තියා රත්තීනං

සත්තමී විභත්ති රත්තියා, රත්තියං රත්තිසු, රත්තීසු

ආලපන විභත්ති රත්ති රත්තී, රත්තියො

උකාරාන්ත

යාගු (කැඳ)

ඒක බහු

පඨමා විභත්ති යාගු යාගු, යාගුයො

දුතියා විභත්ති යාගුං යාගූ, යාගුයො

තතියා විභත්ති යාගුයා යාගූභි, යාගූහි

චතුත්‍ථි විභත්ති යාගුයා යාගූනං

පඤ්චමී විභත්ති යාගුයා යාගූභි, යාගූහි

ඡට්ඨි විභත්ති යාගුයා යාගූනං

සත්තමී විභත්ති යාගුයා, යාගුයං යාගුසු, යාගූසු

ආලපන විභත්ති යාගු යාගූ, යාගුයො

ඊකාරාන්ත

නදී (නදිය, ගඟ)

ඒක බහු

පඨමා විභත්ති නදී නදී, නදියො

දුතියා විභත්ති නදිං නදී, නදියො

තතියා විභත්ති නදියා නදීභි, නදීහි

චතුත්‍ථි විභත්ති නදියා නදීනං

පඤ්චමී විභත්ති නදියා නදීභි, නදීහි

ඡට්ඨි විභත්ති නදියා නදීනං

සත්තමී විභත්ති නදියා, නදියං නදීසු

ආලපන විභත්ති නදි නදී, නදියො

ඌකාරාන්ත

වධූ (විවාපත් ස්ත්‍රී)

ඒක බහු

පඨමා විභත්ති වධූ වධූ, වධුයො

දුතියා විභත්ති වධුං වධු, වධුයො

තතියා විභත්ති වධුයා වධූභි, වධූහි

චතුත්‍ථි විභත්ති වධුයා වධූනං

පඤ්චමී විභත්ති වධුයා වධූභි, වධූහි

ඡට්ඨි විභත්ති වධුයා වධූනං

සත්තමී විභත්ති වධුයා, වධුයං වධූසු

ආලපන විභත්ති වධු වධූ, වධුයො

ශබ්ද මාලාව

පුංලිඞ්ගික ශබ්ද

සෙට්ඨි - සිටුවරයා ගබ්භ - දරුගබ

වණ්ණ - වේශය අස්සාරොහක - අසරුවා

පොතක - පැටවා සම්බුක - රන්වන් බෙල්ලා

වත්‍ථ - රෙද්ද

නපුංසකලිඞ්ගික ශබ්ද

පාන - බීම සුවණ්ණචුණ්ණ - රන්සුණු

සීල - සිල් ලොම - ලොම්

ඛීර - කිරි මස්සු - රවුල

දූර - දුර කාසායවත්‍ථ - කසටපෙවූ වස්ත්‍ර‍ය

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික ශබ්ද

කුච්ඡි - කුසය යක්ඛිණී - යකින්න

සහායිකා, සඛී - යෙහෙළී මාතිකා - ඇල

සුනඛී - බැල්ල පත්ති - පාබල සෙනඟ

යට්ඨි - සැරයටිය කොටි - කොන

රජ්ජු - ලනුව ධෙනු - එළදෙන

දොණී - ඔරුව සස්සූ - නැන්දණියෝ

ඛුධා - බඩගින්න ජම්බූ - ජම්බූ නදිය

මිගී - මුව දෙන වාපි - වැව

ඝටී - කළය චාටි - සැළිය

බිළාලී, මජ්ජාරී - බැළැලී රත්ති - රෑ

කුක්කුටී - කිකිළී දීපිනී - දිවිදෙන

කුලකුමාරී - කුලදැරිය කුඨාරී - කෙටේරිය

වාසී - වෑය පුණ්ණමී - පසොළොස්වක

අමාවසී - අමාවක පොක්ඛරණී - පොකුණ

සිප්පී - සිප්පි බෙල්ලා අජී - එළු දෙන

විශේෂණ ශබ්ද

අච්ඡ, පසන්න - පහන්, පෑදුණු මලින, කිලිට්ඨ - කිලිටි

කිස - කෙට්ටු සුඛී - සුව පත්

නිපාත

පුරතො - ඉදිරියෙන්, පළමු කොට පච්ඡතො - පස්සෙන්

සයං - තෙමේ, තොමෝ

පූර්‍වක්‍රියා

පෙසෙත්‍වා - යවා ආරුය්හ - නැඟ

කාලංකත්‍වා - කලුරියකොට, මැරී දිස්වා - දැක

හංසෙත්‍වා - පුප්පා ඔහාරෙත්‍වා, ඔරොපෙත්‍වා -

අච්ඡාදෙත්‍වා - ඇද බහවා, ගාදමවා

උද්දිස්ස - උදෙසා පාරුපිත්‍වා - පෙරෙව

ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

පතිට්ඨාති - පිහිටයි පවිසති - පිවිසෙයි

පස්සම්හති - සංසිඳෙයි පාවිසි (ප-අවිසි) - පිවිසියේ ය

නිබ්බත්තති - උපදී සංහරති - එකතු කරයි

තච්ඡති - සසී පූරෙති - පුරාලයි

ධොවති - සෝදයි සමාදියති - ගනී

පබ්බජති - පැවිදි වෙයි විදංසෙති - නියවයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. සෙට්ඨිනො භරියාය කුච්ඡියං ගබ්භො පතිට්ඨාසි.

2. යක්ඛිණී සහායිකාය වණ්ණෙනාගන්ත්‍වා ගෙහං පාවිසි.

3. කස්සකා නදියා උදකං මාතිකාහි ඛෙත්තං නයිංසු.

4. චණ්ඩො සුනඛො සුනඛියා සද්ධිං සිගාලමනුබන්‍ධි.

5. සෙනාපති පත්තිං පුරතො පෙසෙත්‍වා සයං අස්සමාරුය්හ

අස්සාරොහකෙහි සද්ධිං පච්ඡතො ගච්ඡි.

6. සාමණෙරො යට්ඨියා කොටිං ගහෙත්‍වා ථෙරස්ස පුරතො ගච්ඡි.

7. කුමාරියො සඛීහි සද්ධිං නික්ඛම්ම රජ්ජූහි ධෙනුයො බන්‍ධිත්‍වා ආනෙසුං.

8. යාගුයා පාතෙන සස්සුයා ඛුධා පස්සම්හි.

9. බහූ වධුයො ජම්බුං නදිං ඔතරිත්‍වා සුවණ්ණචුණ්ණානි සංහරිංසු.

10. මිගී කාලංකත්‍වා යක්ඛිනී හුත්‍වා නිබ්බත්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. යෙහෙළියෙනි, තෙපි වැවට ගොස් කළවලින් දිය ගෙනවුත් සැළි පුරාලවු.

2. බැළැලී රෑ අවුත් කිකිළියගේ පැටවුන් කෑවාය.

3. දිවිදෙන මැරී සැවැත්නුවරැ කුලදැරියක් ව උපන්නී ය.

4. තෙපි ගොස් කෙටේරිවලින් ගස කපා හෙලා වෑවලින් සසිවු.

5. පසොළොස්වක්හි ද අමාවක්හි ද උපාසකයෝත් උපාසිකාවෝත් වෙහෙරෙහි රැස් ව සිල් ගනිත්.

6. මෙහි පොකුණෙහි පහන් දියෙහි සිප්පිබෙල්ලන් ද රන්වන් බෙල්ලන් ද අපි දකිමු.

7. තොප වැවට ගොස් කිලිටි රෙදි සෝදා ගත යුතු.

8. බැළැලී බැල්ල දැක බියවැ ලොම් පුප්පා දත් නියැවී ය.

9. එළු දෙනගේ කිරි බීමෙන් කෙට්ටු දරුවා සුව පත් විය.

10. හේ කෙස් ද රවුල ද බහවා කසට පෙවූ වස්ත්‍ර‍ හැඳ පෙරෙව බුදුරජුන් උදෙසා පැවිදි විය.

11. අපි ගංගා නදියෙහි බොහෝ දුර ඔරුවෙකින් ගියමු.

21 තුප්‍ර‍ත්‍යයාන්ත

නත්තු (මුනුබුරා)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා නත්තා නත්තාරො

දුතියා නත්තාරං නත්තාරෙ, නත්තාරො

තතියා නත්තාරා නත්තාරෙභි, නත්තාරෙහි

චතුත්‍ථි නත්තු,නත්තුනො,නත්තුස්ස නත්තාරානං, නත්තානං,

නත්තූනං

පඤ්චමී නත්තාරා නත්තාරෙභි, නත්තාරෙහි,

නත්තූහි

ඡට්ඨි නත්තු, නත්තුනො,නත්තුස්ස නත්තාරානං, නත්තානං,

නත්තූනං

සත්තමී නත්තරි නත්තාරෙසු, නත්තූසු

ආලපන හෙ නත්ත, නත්තා භවන්තො නත්තාරො

52. පිතු - භාතු ශබ්ද දෙක හැර ඉතිරි තුප්‍ර‍ත්‍යයාන්ත පුංලිඞ්ගික ශබ්දයෝ නත්තු ශබ්දය මෙන් වර නැඟෙත්.

පිතු - භාතු ශබ්ද දෙක මදක් වෙනස් ව වරනැඟේ.

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා පිතා පිතරො

දුතියා පිතරං පිතරෙ, පිතරො

තතියා පිතරා පිතරෙභි, පිතරෙහි

පිතූභි, පිතූහි

චතුත්‍ථි පිතු, පිතුනො, පිතුස්ස පිතරානං,පිතානං,පිතූනං

පඤ්චමී පිතරා පිතරෙභි, පිතරෙහි

පිතූභි, පිතූහි

ඡට්ඨි පිතු,පිතුනො,පිතුස්ස පිතරානං, පිතානං,පිතූනං

සත්තමී පිතරි පිතරෙසු, පිතුසු

ආලපන හෙ පිත, පිතා භවන්තො පිතරො

භාතු-ශබ්දය පිතු-ශබ්දය මෙන් වරනැගේ.

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික ශබ්ද

මාතු-ශබ්දය

මාතු (මව)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා මාතා මාතරො

දුතියා මාතරං මාතරෙ, මාතරො

තතියා මාතරා, මාතුයා මාතරෙභි, මාතරෙහි

මාතූභි, මාතූහි

චතුත්‍ථි මාතු, මාතුයා මාතරානං, මාතානං,

මාතූනං

පඤ්චමී මාතරා, මාතුයා මාතරෙභි, මාතරෙහි

මාතූභි, මාතූහි

ඡට්ඨි මාතු, මාතුයා මාතරානං, මාතානං,

මාතූනං

සත්තමී මාතරි මාතුසු, මාතරෙසු

ආලපන භොති මාත, මාතා භොතී මාතරො

දුහිතු, ධීතු (දූ)-ශබ්දයෝ ද මාත-ශබ්දය මෙන් වරනැගෙත්.

53. තුප්‍ර‍ත්‍යයාන්තයන්ගේ යෙදීම

දානං දාතා, දානස්ස දාතා (දන් දෙන තැනැත්තා)

ධම්මං දෙසෙතා, ධම්මස්ස දෙසෙතා (දහම් දෙසන්නා).

ශබ්ද මාලාව

පහිණාති - යවයි වණ්ණෙති - වණයි, පසසයි

පරිජපති - ජපකරයි, මතුරයි මිච්ඡා - නි. වරදවා, වැරැදි ලෙස

පටිපජ්ජති - පිළිපදී නිස්සංසයං - නිසැක ලෙස

මුච්චති - මිදෙයි, වැගිරෙයි පච්චාගච්ඡති-පෙරළා එයි, ආපසු එයි

සාමග්ගි - ඉ. සමගිය මුංචති - මුදයි, වගුරුවයි

පුංලිඞ්ගික

සොතු - අසන්නා ජෙතු - දිනන්නා

දාතු - දෙන තැනැත්තා කත්තු - කරන්නා

භත්තු - සැමියා භාතු - සහෝදරයා

හොතු - හෝම කරන්නා නෙතු - නායකයා

හන්තු - නසන්නා ගන්තු - යන්නා

නන්තු - මුනුබුරා සත්‍ථු - ශාස්තෘන් වහන්සේ

නික්ඛන්තු - පු. නික්මෙන්නා

ඡෙත්තු - සිඳින්නා, කපන්නා භෙත්තු - බිඳින්නා

චෙතු - රැස්කරන්නා බුජ්ඣිතු,අධිගන්තු - අවබෝධ කරන්නා

සංවාරෙතු,නිවාරෙතු-අවුරන්නා නික්ඛන්තු - නික්මෙන්නා

දෙසෙතු - දෙසන්නා වික්කෙතු - විකුණන්නා

කෙතු - මිළයට ගන්නා පචිතු - පිසන්නා

මොක්ඛ - නිවන ඔකාස - අවසර, ඉඩ

පෙම - ප්‍රේමය, ආදරය පස්ස - පැත්ත, පාර්ශ්වය

මග්ග - මඟ සග්ග - ස්වර්‍ගය

පාණී - ප්‍රාණියා සිංහලදීප - හෙළදිව

සංඝ - සංඝයා, සමූහය

නපුංසකලිඞ්ගික

මන්ත - මන්ත්‍ර‍ය අස්සු - කඳුළු

පුඤ්ඤ - පින කාරුඤ්ඤ - කරුණාව

අන්තරාපණ - කඩමංඩිය ආපණ - කඩය

හව්‍ය - හෝම ද්‍ර‍ව්‍ය භණ්ඩ - බඩු

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික

විත්ති - සතුට කිත්ති - කීර්තිය

සුතනූ - මනා සිරුර ඇත්තී පීති - ප්‍රීතිය

කරුණා - කරුණාව සාමග්ගි - සමගිය

සද්ධා - සැදැහැව

නිපාත

මිච්ඡා - වරදවා සම්මා - මනා ලෙස

එව - ම

ක්‍රියාපද

අධිගච්ඡති - අවබෝධ කරයි ලභති - ලබයි

වණ්ණෙති - වණයි පහිණාති - යවයි

පරිජපති - ජප කරයි පටිපජ්ජති - පිළිපදී, පවතී

වඩ්ඪති - වැඩෙයි මුච්චති - මිදෙයි, වැගිරෙයි

නිලීයති - සැඟෙවෙයි අච්ඡින්‍දති - පැහැර ගනී

පච්චාගච්ඡති - පෙරළා එයි මුඤ්චති - මුදයි, වගුරුවයි

උපසංකමති - වෙත එළැඹෙයි පසීදති - පහදී

පටියාදෙති - පිළියෙල කරයි නික්ඛමති - නික්ම යෙයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. ධම්මං සොතාරො මොක්ඛං අධිගච්ඡිංසු.

2. අරීනං ජෙතාරො විත්තිං ච කිත්තිං ච ලභිංසු.

3. යාචකා දාතාරානං ගුණං වණ්ණෙසුං.

4. සෙට්ඨිනො මාතා ගෙහස්ස කත්තාරං ආනෙතුං සෙවකං පහිණි.

5. වධූ භත්තාරං උපසඞ්කමිත්‍වා භාතරා සද්ධිං ගාමං ගන්තුං ඔකාසං යාචි.

6. හොතාරො මන්තං පරිජපිත්‍වා හව්‍යානි අග්ගිම්හි පක්ඛිපිංසු.

7. ගාමස්ස නෙතා මිගානං හන්තාරං දිස්වා කුජ්ඣිත්‍වා යට්ඨියා පහාරං අදාසි.

8. හෙ දුහිතා, සචෙ ත්‍වං මාතරි වා පිතරි වා මිච්ඡා පටිපජ්ජෙය්‍යාසි, ධුවං ත්‍වං මරණා පරං නිරයෙ නිබ්බත්තෙය්‍යාසි.

9. කුමාරා ධම්මඤ්ඤුනො ඔවාදං සුත්‍වා භාතර සම්මා පටිපජ්ජිංසු.

10. දුහිතරි මාතුයා ච පිතුනො ච පෙමො වඩ්ඪි.

11. මාතුයා මරණෙ පුත්තස්ස ච ධිතුයා ච අක්ඛීහි අස්සූනි මුච්චිංසු.

12. චොරා මග්ගස්ස පස්සෙ රුක්ඛානමන්තරෙ නිලීයිත්‍වා ගන්තාරානං ධනං අච්ඡින්‍දිංසු.

13. සෙට්ඨිනො නත්තා භාතරා ච ධීතුයා ච සද්ධිං විහාරං ගන්ත්‍වා සත්‍ථාරං දිස්වා වන්‍දිත්‍වා පූජෙත්‍වා ධම්මං ච සුත්‍වා පච්චාගච්ඡිංසු.

14. රුක්ඛස්ස ඡෙත්තා ච ඝටස්ස භෙත්තා ච නෙතාරා භායිත්‍වා ඝරම්හා පලායිංසු.

15. මග්ගෙන ගන්තාරානං භොජනං දාතාරො පුඤ්ඤස්ස චෙතාරො භවන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ශ්‍රාවකයෝ ශාස්තෘහු ගේ අවවාදයෙහි පිහිටා ධර්‍මය අසා දහම් දන්නෝ වූහ.

2. භාර්‍යා තොමෝ ස්වාමියා දැක ප්‍රීතියෙන් කඳුළු වැගුරුවාය (මිදුවාය).

3. සහෝදරයාගේ ද මුනුබුරාගේ ද යහලුවෝ බණ අසන්නෝ ද නිවන අවබෝධ කරන්නෝ ද වන්නාහ.

4. සංඝයා ගේ සමගිය බිඳින්නෝ ස්වර්‍ගයේ මඟ ද මෝක්‍ෂයේ මඟ ද අවුරන්නෝ වන්නාහ.

5. සැදැහැයෙන් භික්‍ෂුනට ද කරුණායෙන් දිළින්දනට ද දන් දෙන්නෝ ස්වර්‍ගයට යන්නෝ වන්නාහ.

6. මනා සිරුර ඇත්තිය ගේ සැමියා දියැණියන් ද මුනුබුරා ද කැටුව හෝම කරන්නහු වෙත එළැඹුණේ ය.

7. දඹදිවට යන්නෝ නැවට නැඟ හෙළදිවින් නික්මෙන්නෝ වූහ.

8. දහම් මනාකොට දෙසන්නන් කෙරෙහි අසන්නෝ පැහැදුණාහ.

9. කන්‍යාව ගේ යෙහෙළියෝ දහම් දෙසන්නවුනට බොජුන් පිළියෙල කළාහ.

10. සිටුහු ගේ පුතා ද දුව ද කඩමංඩියට ගොස් බඩු විකුණන්නවුන් ද මිලයට ගන්නවුන් ද වෙත එළැඹියාහ.

11. තරුණිය ගේ ස්වාමියා කඩයෙන් වස්ත්‍ර‍යක් මිලයට ගෙන බත් පිසන්නහුට දුන්නේ ය.

12. ප්‍රාණීන් නසන්නාහට මෙහි වසන්නට ඉඩ දෙන්නෙහි නම්, අද ම මම මෙ තැනින් නික්ම යන්නෙමි.

22 සබ්බනාම (සර්‍වනාම)

54. සබ්බ, කතර, කතම, උභය, ඉතර, අඤ්ඤ, අඤ්ඤතර, අඤ්ඤතම ආදිහු සර්‍වනාම නම් වෙති. ඔවුන් අතුරෙන් පළමුවෙන් ත-ශබ්දය වර නැගෙන සැටි මෙහි දැක්වේ.

ත-ශබ්දය

පුංලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා සො (හේ) තෙ, නෙ (ඔහු)

දුතියා තං, නං (ඔහු) තෙ, නෙ (ඔවුන්)

තතියා තෙන, නෙන තෙහි, නෙහි, තෙභි, නෙභි

චතුත්‍ථි තස්ස, නස්ස තෙසං, තෙසානං,

නෙසං, නෙසානං

පඤ්චමී තම්හා,තස්මා,නම්හා,නස්මා තෙභි, තෙහි, නෙභි, නෙහි

ඡට්ඨි තස්ස, නස්ස තෙසං, තෙසානං,

නෙසං, නෙසානං

සත්තමී තම්හි, තස්මිං, නම්හි, නස්මිං තෙසු, නෙසු

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා සා (ඕ) තා, නා, තායො, නායො

(ඔහු-ඒ ස්ත්‍රීහු)

දුතියා තං, නං (ඇය) තා, නා, තායො, නායො

(ඔවුන්)

තතියා තාය, නාය තාභි, තාහි, නාභි, නාහි

චතුත්‍ථි තස්සා, තිස්සා, තාය, නාය තාසං, තාසානං,

තස්සාය, තිස්සාය නාසං, නාසානං

පඤ්චමී තාය, නාය තාභි, තාහි, නාභි, නාහි

ඡට්ඨී තස්සා,තිස්සා,තාය,නාය තාසං, තාසානං

තස්සාය, තිස්සාය නාසං, නාසානං

සත්තමී තස්සං, නස්සං, තිස්සං, තාසු, නාසු

තායං, නායං, තාය, නාය

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා තං (එය) තෙ, තානි (ඒවා)

දුතියා තං (එය) නෙ, නානි (ඒවා)

සෙසු විබත්හි පුමලිඟුයෙහි මෙනි

මේ සර්‍වනාම තනිව ද අන් නාමයනට විශේෂණ ව ද වාක්‍යයෙහි යෙදේ.

එත-ශබ්දය ද ත-ශබ්දය මෙන් වර නැඟේ. එසො, එතෙ, එතං, එතෙ ආදි වශයෙනි.

අර්‍ථ

සො - හෙතෙම තෙ - ඔහු, තුමූ එසො - මේ තෙම

සා - ඕ තොම තා-ඔහු(ඒ ස්ත්‍රීහු) තුමූ එසා - මෝ තොමෝ

තං - එය තානි - ඒවා එතං - මෙය

තම්හි - එහි තෙසු - ඒවායේ

විශේෂණ වන විට

සො රුක්ඛො - ඒ ගස තෙ රුක්ඛා - ඒ ගස්

සා ලතා - ඒ වැල තා ලතායො - ඒ වැල්

තං ඵලං - ඒ ගෙඩිය තානි ඵලානි - ඒ ගෙඩි

යනාදි වශයෙනි.

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. සො රුක්ඛං ඡින්‍දති.

2. තෙ ගාමං ගච්ඡින්තු.

3. අහං තං ආනෙස්සාමි.

4. සා තෙන සද්ධිං විජ්ජාලයං ගච්ඡතු.

5. තුම්හෙ තෙහි විනා තත්‍ර‍ මා වසථ.

6. තා තස්ස කුජ්ඣන්ති.

7. මයං තෙසං න තුස්සාම.

8. තස්සා පුත්තො නගරෙ වසති.

9. තං ඵලං තම්හා රුක්ඛම්හා ඉදානි පති.

10. තා ඉත්‍ථියො සුවෙ ඉතො නික්ඛමිස්සන්ති.

11. සා මාතා තාය ධීතුයා ච තෙන පුත්තෙන ච විනා වසිතුං න ඉච්ඡති.

12. තස්සා නදියා තීරෙ තෙ තාපසා අස්සමං කරොන්ති.

13. තාසං වීණානං මධුරො සරො තෙසං පුරිසානං තාසං ඉත්‍ථීනං ච චිත්තං පීණෙති.

14. තම්හා ගාමම්හා තෙ ජනා නික්ඛමන්ති.

15. තෙසු රුක්ඛෙසු තාසු ලතාසු ච පුප්ඵානි විකසන්ති.

(ආ) 17 වන අභ්‍යාසයේ (අ) කොටසෙහි පෙනෙන වාක්‍යවල සුදුසු තැන්වලට ත-ශබ්දයෙන් නිපන් පද යොදා සකස් කොට තේරුම් ද ලියනු.

(ඉ) පාලියට නඟන්න.

1. අපි ඔහුගේ කථාව අසන්නට යන්නමු.

2. ඒ සෙනෙවියා ගේ බිරිය ඇගේ දුව ගේ ගුණ වණයි.

3. ඒ නැවෙහි බොහෝ ස්ත්‍රීහු ද පුරුෂයෝ ද වෙත්.

4. ඒ ශාලායෙහි දැන් ස්ත්‍රීන් ගේ සභාවක් පවතී.

5. අර බැළැලිය ගෙන් බිය වැ ලෙහෙනා කෑගායි.

6. බලු තෙම අර එළ දෙනගේ පැටියා සමග සෙල්ලම් කරයි.

7. අන්‍ධ පුරුෂයා අර වළෙහි වැටුණේ ය.

8. ඒ වේලායෙහි ඒ කාරණය සලසා ශාස්තෘන් වහන්සේ මෙසේ වදාරන සේක.

9. ඒ කුමරහු වෙනෙහි ඒ ඒ තැනැ ඇවිදිති.

10. ඒ එළදෙන ඇගේ පැටියා සමග ම ගෙන එවු.

(ඊ) නෙතු - ධීතු ශබ්ද වර නගනු. එත-ශබ්දය තුන් ලිඟුයෙහි ම වර නගා අර්‍ථ දෙනු.

23 සන්ධි, සර්‍වනාම

තදවර්‍ගාන්තාදේශ සන්‍ධිය

55. වර්‍ගවල අන්තිම අකුරු වර්‍ගාන්ත නමි. බින්‍දුවට පර ව වර්‍ගාක්‍ෂරයක් වුවොත් ඒ බින්‍දුව එකී අකුර අයත් වර්‍ගයේ අන්තිම අකුර බවට පෙරැළේ. (හෙවත් කවර්‍ගයේ අකුරකට මුලින් සිටි බින්දුව ඩ් යන්නක් බවට පැමිණේ, චවර්‍ගයේ අකුරකට මුලින් හිටි බින්‍දුව ඤ්-යන්නෙක් වේ, ට-වර්‍ගයේ අකුරකට මුලින් සිටි බින්‍දුව ණ්-යන්නෙක් වේ, ත-වර්‍ගයේ අකුරකට මුලින් සිටි බින්‍දුව න්-යන්නෙක් වේ, ප-වර්‍ගයේ අකුරකට මුලින් සිටි බින්‍දුව ම්-යන්නෙක් වේ).

උදාහරණ

සං ගණ්හාති = සඞ්ගණ්හාති,

සංජායති = සඤ්ජායති,

තං ඨානං = තණ්ඨානං,

සං තිට්ඨති = සන්තිට්ඨති,

තං ඵලං = තම්ඵලං.

නිග්ගහීතයෙන් පර වූ ස්වරයට ලෝපය

56. බින්‍දුවෙන් පසු ව සිටින හ්‍ර‍ස්ව ස්වරය බොහෝ තැන ලොප් වේ. එවං අපි = එවං’පි, තං ඉති = තං’ති, තං ඉව = තං’ව. පරස්වරය ලොප් ව වර්‍ගාන්තාදේශ නොවූ තැන අවග්‍රාහ ලකුන (’) උඩින් ලියනු.

සන්‍ධි වූ පසු තදවර්‍ගාන්තාදේශය විය හැකි තැනෙක නම් එය ද වේ. උඩ නිදසුනෙහි එවංපි, තංති යන දෙපොලෙහි තදවර්‍ගාන්තාදේශය වී එවම්පි, තන්ති යි සිද්ධ වේ.

සර්‍වනාම

ඉදං ශබ්දය*[3]

පුංලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා අයං ඉමෙ

දුතියා ඉමං ඉමෙ

තතියා අනෙන, ඉමිනා එහි, එභි, ඉමෙහි, ඉමෙභි

චතුත්‍ථි අස්ස, ඉමස්ස එසං, එසානං,

ඉමෙසං, ඉමෙසානං

පඤ්චමී අස්මා,අම්හා,ඉමස්මා,ඉමම්හා එහි,එභි,ඉමෙභි,ඉමෙහි

ඡට්ඨී අස්ස, ඉමස්ස එසං, එසානං,

ඉමෙසං, ඉමෙසානං

සත්තමී අස්මිං,අම්හි,ඉමස්මිං,ඉමම්හි එසු, ඉමෙසු

නපුංසකලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා ඉදං ඉමෙ, ඉමානි

දුතියා ඉදං, ඉමං ඉමෙ, ඉමානි

ඉතිරි කොටස් පුංලිඞ්ගයෙහි මෙනි.

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා අයං ඉමා, ඉමායො

දුතියා ඉමං ඉමා, ඉමායො

තතියා ඉමාය ඉමාහි, ඉමාභි

චතුත්‍ථි අස්සා, ඉමාය ඉමාසං, ආසං

ඉමිස්සා, ඉමිස්සාය ඉමාසානං, ආසානං

පංචමී ඉමාය ඉමාහි, ඉමාභි

ඡට්ඨී අස්සා, ඉමාය ඉමාසං, ආසං

ඉමිස්සා, ඉමිස්සාය ඉමාසානං, ආසානං

සත්තමී අස්සං, ඉමිස්සං, ඉමායං ඉමාසු, ආසු

57. මේ සර්‍වනාම විශේෂණ ව ද යෙදේ.

අර්‍ථ

අයං - මේ තෙමේ අයං පුරිසො - මේ පුරුෂ තෙම

අයං - මෝ තොමෝ අයං ඉත්‍ථි - මේ ස්ත්‍රී තොමෝ

ඉදං - මෙය ඉදං ඵලං - මේ ගෙඩිය

යනාදි වශයෙන් අර්‍ථ ගත යුතු.

පුංලිඞ්ගික

අය්‍ය - ආර්‍යයා අලිකවාදී - බොරු කියන්නා

අත්‍ථ - යහපත, දියුණුව උපද්දව - විපත, උවදුර

පාණාතිපාත - සතුන් මැරීම අතිථි - ආගන්තුකයා

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික

වසුධා - පොළොව පඤ්ඤා - ප්‍ර‍ඥාව

දයා - කරුණාව වඩ්ඪි, වුද්ධි - දියුණුව

නපුංසකලිඞ්ගික

නරක - නිරය අනගාරිය - මහණකම

තෙමාස - තුන් මස වට්ටදුක්ඛ - සසර දුක

සරණ-(බුද්ධ ධම්ම සංඝ යන) බාල්‍ය - බාල වයස,

තුන් පිහිට ළපැටි විය

අඵාසුක - අපහසුව ජීවිත - ජීවිතය

කදරිය - තද මසුරු බව අගාර - ගිහි ගෙය

විශෙෂණ

තදුපිය - එයට සුදුසු පමණ වූ සූර - ශූර වූ

කදරිය - තද මසුරු සාධු - හොඳ

එවරූප - මෙ බඳු හීන - පහත්

ගිලාන - ගිලන්, ලෙඩ වූ පච්චාමිත්ත - සතුරු

අසාධු - නොහොඳ

ආඛ්‍යාත‍

වඩ්ඪති (වඩ්ඪ) - වැඩෙයි

පතිට්ඨාති (පති-ඨා) - පිහිටයි

ඵලති (ඵල්) - පැළෙයි, පල දරයි

උත්තරති (උ-තර්) - ගොඩ නගී

විරමති (වි-රම්) වළකී

ජිනාති (ජි) - දිනයි

අනුගච්ඡති (අනු-ගම්) - අනුව යයි, පිළිපදී

පාපුනාති (ප-අප්) - පැමිණේ

ජායති (ජන්) - උපදී

පබ්බති (ප-වජ්) - පැවිදි වෙයි

නිප්ඵාදෙති (නි - පද්) - නිපදවයි

මුච්චති (මුච්) - මිදෙයි

පරිචච්ජති (පරි - චජ්) - පරිත්‍යාග කෙරෙයි, පුදයි

අතික්කමති (අති - කම්) - ඉක්මෙයි.

නිපාත

සත්තධා - සත් කඩකට නත්‍ථි - නැත

අථ - එබැවින්,එකල්හි,ඉක්බිති තථා - එසේ

පච්ඡා - පසු වැ සදා - හැම කල්හි

අපි - පවා, ද

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. භන්තෙ, සචෙ අය්‍යා ඉමජ තෙමාසං ඉධ වසෙය්‍යුං, මයං සරණෙසු පතිට්ඨාය සීලාති ගණ්හෙය්‍යාම.

2. භන්තෙ, සචෙ අඵාසුකං උප්පජ්ජෙය්‍ය, අථ මය්හං කථෙය්‍යාථ.

3. මයං කථං තං ජානෙය්‍යාම?

4. සචෙ එවරූපස්ස අය්‍යස්ස සන්තිකං න ගච්ඡිස්සාමි මම සීසං සත්තධා ඵලෙය්‍ය.

5. භො පුරිස, සචෙ සක්කොසි, ත්‍වං ඉමිස්සං නදියං ඉමස්මිං ඨානෙ උදකෙ නිමුජ්ජිත්‍වා අඤ්ඤෙන ඨානෙන උත්තරිත්‍වා ගච්ඡෙය්‍යාසි.

6. යන්නූනාහං සයමෙව ගන්ත්‍වා වෙජ්ජං ආනෙය්‍යාමීති තස්ස ගිලානස්ස ගහපතිනො පුත්තො චින්තෙති.

7. ගච්ඡෙය්‍යාසි ත්‍වං පුත්ත පාඨසාලං?

8. සචෙ ත්‍වං පාපානි කරෙය්‍යාසි නරකෙ උප්පජ්ජෙය්‍යාසි.

9. භොන්තො, තුම්හෙ පාණාතිපාතා විරමෙය්‍යාථ.

10. පණ්ඩිතො අක්කොධෙන කොධං ච, සාධුනා අසාධුං ච, දානෙන කදරියං ච, සච්චෙන අලිකවාදිනං ච ජිනෙය්‍ය.

11. හීනං ධම්මං න සෙවෙය්‍ය.

12. නරපතයො ඉමං වසුධං ධම්මෙන පාලෙය්‍යුං.

13. යෙ මාතුයා ච පිතුනොච ආචරියස්ස ච වචනමනුගච්ඡෙය්‍යුං තෙ සුඛං වින්‍දෙය්‍යුං.

14. යදි තුම්හෙ අසමිංයෙව බාල්‍යෙ සිප්පං සික්ඛෙය්‍යාථ අථ පච්ඡා අභිවුද්ධිං පාපුනෙය්‍යාථ.

15. අසච්චාහි වාචාහි බහවො උපද්දවා ජායෙය්‍යුං.

16. හෙ සූද, ත්‍වං ඉමිස්සා පුත්තෙන සද්ධිං ගන්ත්‍වා එතෙසං අතිථීනමත්‍ථාය භත්තං තදුපියං ච ව්‍යඤ්ජනං පචෙය්‍යාසි.

17. අහොවතාහං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්‍යාමි, සමණධම්මං ච සම්මා පූරෙය්‍යාමි, තෙන ඉමම්හා වට්ටදුක්ඛම්හා මුච්චෙය්‍යාමි.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ඔහු ඔබේ දියුණුව කැමැත්තාහු නම්, මෙබඳු පහත් මඟෙකින් ඔබ (ත්‍වං) නො ගෙන යන්නාහ.

2. “දැහැමි රජ ඒ සතුරන් පරදවා වා”යි හේ නිතර පතයි.

3. ගුණවතුන් ගේ මරණයෙහි මේ පොළොව පවා සැලෙනවා ඇත.

4. තෝ හැක්කෙහි නම් වෙළෙඳාමෙන් හෝ ගොවිතැනින් හෝ අන් දැහැමි උපායෙකින් ධනය උපයව.

5. යම් කෙනකුන් ගේ දානයෙක් ශීලයෙක් ඥානයෙක් ගුණයෙක් ධර්‍මයෙක් නැද්ද, ඔහු මිනිස් තිරිසන්නු (මනුස්සතිරච්ඡානා) ය.

6. සත්පුරුෂයෝ ධනය ද ජීවිතය ද අනුන්ගේ යහපත පිණිස පුදන්නාහ.

7. හික්මුණු ළමෝ මවගේ හෝ පියාගේ අවවාදය නො ඉක්මෙන්නාහ.

8. මේ සැඩ සුළඟින් ගෙවල් පවා වැටිය හැක්ක.

9. දයායෙන් ද ප්‍ර‍ඥායෙන් ද එසේ ම අන් බොහෝ හොඳ ගුණවලින් ද ඒ හික්මුණු ළමයා ගේ සිත වැඩෙන්නේ ය.

10. අපි අද මිතුරන් සමග නුවරින් නික්මැ නැවෙන් ගඟ තරණය කොට ඒ සෘෂිහුගේ අසපුවට යමෝ වා.

11. මේ පොළොවෙහි ශූර පුරුෂයෝ ම හැම කල්හි දිනන්නාහ යි පඬීහු කියත්.

12. ඒ වීර ස්ත්‍රීන් ගේ ශූර දරුවෝ රණ බිමට වැද දැන් සියලු සතුරන් පරදවන්නාහ.

24 සර්‍වනාම

සබ්බ - (සියලු)

පුංලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා සබ්බො සබ්බෙ

ආලපන සබ්බ සබ්බෙ

දුතියා සබ්බං සබ්බෙ

තතියා සබ්බෙන සබ්බෙහි, සබ්බෙභි

චතුත්‍ථි සබ්බස්ස සබ්බෙසං, සබ්බෙසානං

පංචමී සබ්බස්මා, සබ්බම්හා සබ්බෙහි, සබ්බෙභි

ඡට්ඨී සබ්බස්ස සබ්බෙසං, සබ්බෙසානං,

සත්තමී සබ්බස්මිං, සබ්බම්හි සබ්බෙසු

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා සබ්බා සබ්බා, සබ්බායො

ආලපන සබ්බ සබ්බා, සබ්බායො

දුතියා සබ්බං සබ්බා, සබ්බායො

තතියා සබ්බාය සබ්බාහි, සබ්බාභි

චතුත්‍ථි සබ්බස්සා, සබ්බාය සබ්බාසං, සබ්බාසානං

පංචමී සබ්බාය සබ්බාහි, සබ්බාභි

ඡට්ඨී සබ්බස්සා, සබ්බාය සබ්බාසං, සබ්බාසානං

සත්තමී සබ්බස්සං, සබ්බායං සබ්බාසු

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා සබ්බං සබ්බෙ, සබ්බානි

ආලපන සබ්බ සබ්බෙ, සබ්බානි

දුතියා සබ්බං සබ්බෙ, සබ්බානි

ඉතිරි විබත්හි පුංලිඞ්ගයෙහි මෙනි.

58. පුබ්බ, පර, අපර, දක්ඛිණ, උත්තර, අධර යන ශබ්දවල පංචමී ඒක වචනයෙහි පුබ්බා, පරා, අපරා, දක්ඛිණා, උත්තරා, අධරා යී ද සත්තමී ඒකවචනයෙහි පුබ්බෙ, පරෙ, අපරෙ, දක්ඛිණෙ, උත්තරෙ, අධරෙ යී ද පුංලිඞ්ග නපුංසකලිඞ්ග දෙක්හි ම ශබ්ද රූප ඇති වේ. සෙසු සියලු රූප සබ්බ ශබ්දයේ මෙනි.

සබ්බ ශබ්දය සේ වර නැගෙන සර්‍වනාම

කතර - (දෙදෙනකුන් ගෙන්) කොයි, කවර ?

කතම - (වැඩි දෙනකුන් ගෙන්) කොයි, කවර ?

අඤ්ඤ - අන්

අඤ්ඤතර - එක්තරා

අඤ්ඤතම - එක්තරා

උභය - දෙ දෙන

ඉතර - (දෙදෙනකුන් ගෙන්) අනෙක්

පුබ්බ - පෙර, පළමු, නැගෙන හිර

උත්තර - උතුරු

දක්ඛිණ - දකුණු

අධර - යට දෙසැ වූ

ය - යම්

කිං - කවර, කොයි?

59. කිං- ශබ්දය ක-ශබ්දය මෙන් සලකා, “කො, කෙ, කං, කෙ, කෙන, කෙහි” යන ආදි වශයෙන් වර නගනු.

පුංලිඞ්ග නපුංසකලිඞ්ග දෙක්හි ම සත්තමී ඒකවචනයෙහි කම්හි කස්මිං යන රූප දෙක සේ ම කිම්හි කිස්මිං යන රූප ද,

ඡට්ඨි ඒකවචනයෙහි කිස්ස යැ යි රූපයෙක් ද,

නපුංසක ලිඞ්ගික පඨමා ඒකවචනයෙහි කං, කිං කියා රූප දෙකක් ද ඇත.

60. චි, චන, අපි. විභක්ත්‍යන්ත වූ (හෙවත් වරනැගුණු) කිං-ශබ්දයට “චි, චන” හෝ “අපි” යන නිපාත එක් කරනු. එවිට “කිසි, කිසියම්, එක්තරා, සමහර, ඇතැම්” යන අර්‍ථ ලැබේ.

උදාහරණ :

කොචි, කෙචි, කංචි, කෙචි, කෙනචි, කෙහිචි ........

කාචි, කායචි, කාහිචි ........... කංචි, කිංචි.

කොචන, කෙචන, කාචන, කංචන ...............

කො’පි (කො අපි) .............. කාපි ...................

කම්පි, කිම්පි, කමපි, කිමපි ..................... යන ආදිය වේ.

මේ සර්‍වනාම තනි වැ ද අන් ශබ්දයකට විශේෂණ වැ ද වාක්‍යයෙහි යෙදේ.

අර්‍ථ

සබ්බො - සියල්ල සබ්බෙ - සියල්ලෝ

සබ්බා - සියලු (ස්ත්‍රී) සබ්බං - සියල්ල

පුබ්බො - පළමුවැන්නා පුබ්බා-පළමුවැන්නී,පෙරවූ තැනැත්තී

කො - කවරේ ද? කා - කවරී ද?

කොචි - කිසිවෙක් කාචි - කිසි (තැනැත්තියක්)

කෙචි-සමහරු,ඇතැම් කෙනෙක් කංචි, කිංචි - කිසිවක්

කිස්මිචි - කිසිවකු කෙරෙහි කොචන, කො’පි - කිසිවෙක්

කාචන (කා’පි)-කිසි(ස්ත්‍රියක්)

සබ්බො ජනො - සියලු දෙනා

සබ්බෙ ජනා - සියලු දනෝ

සබ්බා ඉත්‍ථි - සියලු ස්ත්‍රී

සබ්බං ධනං - සියලු ධනය

පුබ්බො පුරිසො - පළමු මිනිසා

පුබ්බා දිසා - පෙර දිශාව

කො පුරිසො ? - කවර පුරුෂයෙක් ද?

කා ඉත්‍ථි ? - කවර ස්ත්‍රී ද?

කොචි පුරිසො - කිසි පුරුෂයෙක්, එක්තරා පුරුෂයෙක්

කාචි ඉත්‍ථි - කිසි (එක්තරා) ස්ත්‍රියක්

කෙචි පුරිසා - සමහර (ඇතැම්) මිනිස්සු

කංචි ධනං, කිංචි ධනං - කිසි (කිසියම්, එක්තරා) ධනයක්

කිස්මිචි පුරිසෙ - කිසි මිනිසකු කෙරෙහි

කොචන (කොපි) පුරිසො - කිසි (එක්තරා) මිනිසෙක්

කාචන (කාපි) ඉත්‍ථී - කිසි ස්ත්‍රියක්

යන ආදි වශයෙන් අර්‍ථ ගත යුතු.

61. ය-ශබ්දය අනිශ්චයයෙන් යමක් කීමෙහි යෙදේ. එය එක් වැකියෙක යෙදෙන විට එයට සම්බන්‍ධ අනිත් වැකියෙහි ත-ශබ්දය යෙදේ.

යො ඉච්ඡති සො ගච්ඡතු - යමෙක් කැමැති වේ නම්, හේ යේ වා (කැමැති තැනැත්තේ යේ වා).

යො පුරිසො ඉච්ඡති සො (පුරිසො) ගච්ඡතු - යම් මිනිසෙක් කැමැති නම් හේ යේ වා.

සො යස්මිං වසති අහං තං ඨානං ගච්ඡාමි - හේ යම් තැනෙක වෙසේ ද මම එතැනට යෙමි (ඔහු වසන තැනට මම යමි).

62. චි, චන හෝ අපි යන නිපාත සමග යෙදුණු කිං ශබ්දය ය-ශබ්දය හා වාක්‍යයෙහි යෙදුණු විට “කවරෙක් නුමුත්, කවරෙක් හෝ, යම් කිසිවෙක්” යන අර්‍ථ ලැබේ.

උදාහරණ :

යො කොචි, යො කොචන, යො කො’පි - කවරෙක් නුමුත්, කවරෙක් හෝ, යම් කිසිවෙක්.

යො කොචි පුරිසො, යො කොචන පුරිසො, යො කොපි පුරිසො - කවර පුරුෂයෙක් නුමුත්, කවර හෝ පුරුෂයෙක්, යම් කිසි පුරුෂයෙක්.

යස්ස කස්සචි, යස්ස කස්ස චන, යස්ස කස්සාපි - කාට නුමුත්, කාට හෝ, යම් කිසිවකුට.

යස්ස කස්සචි පුරිසස්ස - කවර පුරුෂයකුට නමුත්, කවර පුරුෂයකුට හෝ, යම් කිසි පුරුෂයකුට. කිංචි ධනං - කිසි ධනයක්, වස්තුව ටිකක්. මේ ආදි වශයෙන් යෙදෙන සැටි බලා අර්‍ථ කියැ යුතු.

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. යෙ තව වඩ්ඪිමිච්ඡෙය්‍යුං න තෙ තං එවරූපෙන හීනෙන මග්ගෙන නයෙය්‍යුං.

2. අහො වත සො ධම්මිකො භපො යෙන කෙනචි ධම්මිකෙන උපායෙන පච්චාමිත්තං භූපං පරාජෙය්‍යාති අයං තෙසං සබ්බෙසං පත්‍ථනා අහොසි.

3. යන්නූනාහං ඉතො නික්ඛම්ම අඤ්ඤං රට්ඨං ගන්ත්‍වා යෙන කෙනචි උපායෙන කිංචි ධනං නිප්ඵාදෙය්‍යාමීති සො චින්තෙසි.

4. යස්ස කස්සචි දානං වා සීලං වා අඤ්ඤා වා පුඤ්ඤකිරියා නත්‍ථි සො මනුස්සතිරච්ඡානො යෙව.

5. යො ධනං වා ජීවිතං වා පරෙසං හිතාය පරිචච්ජෙය්‍ය සො සප්පුරිසො දුල්ලභො’ති පණ්ඩිතා වදන්ති.

6. යො පුත්තො විනීතො හොති සො මාතුයා වා පිතුනො වා වචනං නාකික්කමති.

7. අප්පෙව නාම මයං සබ්බෙ යෙන (යම් තැනෙක) සත්‍ථා තෙන (එ තැනට) උපසංකමෙය්‍යාම, යං කිංචි ධම්මෙපි සුණෙය්‍යාම.

8. න සබ්බෙසු ඨානෙසු පුරිසො යෙව පණ්ඩිතො හොති, කාචි ඉත්‍ථිපි කිස්මිචි’පි ඨානෙ පණ්ඩිතා භවෙය්‍ය.

9. යස්මිං ඨානෙ සංගාමො වත්තති තත්‍ර‍ ඉමිස්සා ඉත්‍ථියා පුත්තා ගන්ත්‍වා ඉදානි සබ්බෙ අරයො පරාජෙන්ති.

පුංලිඞ්ගික ශබ්ද පු. යන්නෙන් ද, ස්ත්‍රීලිඞ්ගික ශබ්ද ඉ. යන්නෙන් ද, නපුංසක ලිඞ්ගික ශබ්ද න. යන්නෙන් ද මින් පසු හැඳින්වෙයි. විශෙෂණයනට කිසිම ලකුණෙක් නො යොදනු ලැබේ.

25 උක්තාර්‍ථපූරණය (ආඛ්‍යාත පූරණය) හා

ප්‍ර‍මාණ ප්‍රමේය

63. හේ දක්‍ෂ වෙයි. “හේ වෙයි” කී විට අර්‍ථය අසම්පූර්‍ණ යි. එ බැවින් හේ කෙබඳු වේ ද? (නැත හොත්) කවරෙක් වේ ද?” යන ප්‍ර‍ශ්නය නැඟේ. හේ යන උක්ත-පදය පිළිබඳ අර්‍ථය සම්පූර්‍ණ කිරීමට පදයක් යෙදියැ යුතු ය. උඩ දුන් වැකියෙහි “දක්‍ෂ” යන්න යොදා තිබේ. හේ කවරෙක් වේ ද? හේ දක්‍ෂයෙක් වේ. හේ කෙබඳු වේ ද? හේ දක්‍ෂ වේ. මේ දෙ තැන ම පෙනෙන “දක්‍ෂයෙක්” “දක්‍ෂ” යන පද නිසා උක්ත පදයා ගේ අර්‍ථය සම්පූර්‍ණ වෙයි. එ බැවින් එසේ යෙදුණු පද උක්තාර්‍ථ පූරණ (හෝ ආඛ්‍යාත පූරණ) නම් වේ. “වේ” යන අර්‍ථ ඇති ක්‍රියාවක් තිබෙන තැන මේ උක්තාර්‍ථ-පූරණය යෙදෙයි. පාළියෙහි මෙය උක්තපදයට විභක්ති ආදියෙන් සමාන කොට තැබිය යුතුයි. උඩ දැක්වුණු වැකිය පාළියට නැගුණු කලැ “සො දක්ඛො හොති”යි සිටී. හොති (වෙයි) යනු ක්‍රියායි. “සො” යනු එහි උක්තය යි. “දක්ඛො” යනු උක්තාර්‍ථ පූරක පදය යි. මෙහි උක්ත පදය වූ “සො” යනු පුංලිඞ්ගික ප්‍ර‍ථම විභක්ති ඒකවචන යි. දක්ඛො යනුත් පුංලිඞ්ගික ප්‍ර‍ථම විභක්ති ඒකවචන යි. මෙ බඳු තන්හි වෙයි යන ක්‍රියාව නැති ව ද වැකිය යොදා ගත හැක්ක. එහෙත් ඒ ක්‍රියාවේ අර්‍ථය ඇති ලෙසට සිතා ගත යුතු. සො දක්ඛො (හේ දක්‍ෂයෙක). මෙ සේ ම “එය ශෝභන වේ” (තං සොභනං හොති) යන්න “එය ශෝභනය” (තං සොභනං) යි යෙදේ. පහත දැක්වෙන වාක්‍ය ද සලකා බලනු.

කඤ්ඤා විනීතා (කන්‍යාව හික්මුණී ය)

සාලා විසාලා (ශාලාව විශාල ය)

දිපි චණ්ඩො (දිවියා නපුරු ය)

ගරු පූජනීයො (ගුරුවරයා පිදියැ යුත්තෙක).

ප්‍ර‍මාණ ප්‍රමේය සම්බන්‍ධය

64. තෙල් කළය. තෙල් කොපමණ ද? තෙල් කළයෙකි. මෙහි කළය යන්නෙන් තෙලේ ප්‍ර‍මාණය දැක්විණි. ඒ කළය යනු ප්‍ර‍මාණවාචක (පමණ හඟවන) පදය යි. පමණ දැක්වෙනුයේ යමෙක ද එය ප්‍රමේය නමි. මෙහි ප්‍රමේයය හඟවන ප දය තෙල් යනු යි. මෙය ඡට්ඨි විභත්තියෙන් තැබිය යුතු. පාළියට නැගූ විටැ “තෙලස්ස ඝටො” යී සිටී. මෙසේ ම “පක්ඛීනං සමූහො (කුරුළු රෑන) උදකස්ස ඛන්‍ධො (දිය කඳ), වාලුකාය රාසි (වැලි ගොඩ)” යන ආදිය ද යෙදී තිබෙන සැටි සිතට ගත යුතු.

65. තු, පන. “එහෙත්” “නුමුත්” යන අර්‍ථයෙහි නාමයකට පසු වැ තු හෝ පන යන නිපාත යෙදේ.

පිතා ධම්මිකො, පුත්තො තු (පුත්තො පන) අධම්මිකො (පියා දැහැමි ය, එහෙත් පුතා නො දැහැමි ය.)

66. තො-ප්‍ර‍ත්‍යයය නාමයට එක් කිරීමෙන් “වශයෙන්” යන අර්‍ථය ඇති නිෂ්පන්න නිපාත සෑදේ.

අත්තනො (ආත්ම වශයෙන්)

නිච්චතො (නිත්‍ය වශයෙන්)

සාරතො (සාර වශයෙන්).

67. සන්‍ධි - අසමාන ස්වරයට පර වූ ස්වරය ලොප් වේ. පාතො එව - පාතො’ව. බින්‍දුවට පර වූ ස්වරය ද ඇතැම් තැන ලොප් වේ. එ තැන අවග්‍ර‍හ ලකුණ (’) යෙදේ. මයං ඉදානි - මයං’දානි.

ශබ්ද

පුංලිඞ්ගික

පභාත - පාන්දොර රද - දළ

සුත - පුතා සූත - රියැදුරා

සූද - අරක්කැමියා ඝට - කළය

කූප - ලිඳ සමූහ - රංචුව, සමූහය, රැළ

ඛන්‍ධ - රාශිය, ගොඩ රූප - රූපය

සාර - සාරය, හරය අසාර - අසාරය

දොණ - ද්‍රෝණය, නැලි හතර සූප - මැල්ලුම,හොදි නැති

ඔදන - බත ව්‍යංජනය

පුංජ - මිටිය, රැස පලාල - පිදුරු

පත්‍ථ - පත, නැළි කාල මුට්ඨි - මිට

නපුංසකලිඞ්ගික‍

දස්සන - දැක්ම, පෙනීම පාභත - පඬුරු, තෑගි

තෙල - තෙල් ථබක - පොකුර

තණ්ඩුල - සහල් ව්‍යංජන - ව්‍යංජනය, මාලුව

භත්ත - බත පුට - පොට්ටනිය, මුල

තිල - තල පුලක - යව සහල්

කහාපණ - කහවණු සත - සියය

රට්ඨ - රට

ස්ත්‍රීලිඞ්ගික

රංසි - රශ්මිය ගීවා - බෙල්ල

සුතා - දුව බොධි - බෝධිය, බුදු බව

විමුත්ති - නිවන පරම්පරා - පරම්පරාව, වැල

පාති - තලිය, පිඟාන තක්ඛසිලා - තක්සලාව

විශේෂණ

කොමල - මොළොක් රස්ස - කොට

කඨින - දැඩි සුසීල - හික්මුණු

පහූත - බොහෝ විමුත්ත - මිදුණු

තදුපිය - එයට සෑහෙන පමණ මහග්ඝ - මහඟු

චතුර - දක්‍ෂ

ආඛ්‍යාත

ගණ්හාති (ගහ්) - ගණී, පිළිගණී

සයති (සී), නිපජ්ජති (නි-පද්) - ලගී

අධිගච්ඡති (අධි+ගම්) - අවබෝධ කරයි

තො-ප්‍ර‍ත්‍යයාන්ත

අසාරතො - අසාර වශයෙන්

අත්තතො - ආත්ම වශයෙන්

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. පාඨසාලාය දස්සනං කල්‍යාණං හොති.

2. පභාතෙ සුරියස්ස රංසියො කොමලා.

3. අස්සස්ස ගීවා පාදා ච දීඝා, කණ්ණා තු රස්සා.

4. ගජස්ස රදා සෙතා කඨිනා ච.

5. පාඨසාලාය සිස්සා සුසීලා.

6. මයං’දානි යං ආරාමං දට්ඨුං ගච්ඡාම, තං විසාලං රමණීයංච.

7. එතිස්සා දීඝාය ලතාය පහූතානි පුප්ඵානි පත්තානි ච චණ්ඩෙන

වායුනා පතන්ති.

8. සො ගහපති යස්සා චතුරාය දාරිකාය පහූතානි පාභතානි දෙති, තස්සා

මාතා තස්සෙව භගිනී ති ජානාහි.

9. සුතාහි සුතෙහි ච විනා සො සූතො ච එසො සූදො ච තං සභං

ගන්තුං න ඉච්ඡන්ති.

10. නමත්‍ථු බුද්ධානං නමත්‍ථු බොධියා, නමො විමුත්තානං නමො විමුත්තියා.

11. දාසො තෙලස්ස පත්තං සීසෙන වහී.

12. සබ්බා කඤ්ඤායො පුප්ඵානං ථබකානි ආදාය සත්‍ථාරං පස්සිතුං විහාරං ගච්ඡන්ති.

13. පස්ස, සා දාසී උදකස්ස ඝටමාදාය තතො කූපතො ඉධාගච්ඡති.

14. පක්ඛීනං සමූහො ගොචරාය අටවියං රුක්ඛතො රුක්ඛං ලතාතො ලතං ගච්ඡති.

15. සත්තානං සරීරං රූපානං ඛන්‍ධො යෙව.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. අන්‍යයෝ චිත්තයන් ගේ පරම්පරාව ආත්ම වශයෙන් පිළිගනිත්.

2. යම් කෙනෙක් සාරය අසාර වශයෙනුත් අසාරය සාර වශයෙනුත් දකිත් ද ඔහු කිසිම කලෙක සාර වූ නිවන අවබෝධ නො කෙරෙත්.

3. මේ දරුවා ද ඒ දැරිය ද හික්මුණෝ ය. මොවුන් දෙදෙනාට මේ තෑගි දෙව.

4. ඒ අරක්කැමි තෙම පසේනදි රජුට සහල් ද්‍රෝණයක් (නැලි සතරක්) ද එයට සෑහෙන පමණ වූ සූප ද ව්‍යංජන ද පිසියි.

5. අර යාචකයාට බත් පිඟානක් දෙව.

6. ඒ ගොනා පිදුරු ගොඩ දැක එහි ලගී.

7. ඒ බැමිණි සිය පුතුට බත් මුලක් දී තක්සලා නුවරට ඇදුරහු වෙතට යවයි.

8. හැම දවස්හි ම ඒ කුමර තෙම එ තැනින් තල මිටක් ගෙන යයි.

9. වෙළෙඳ තෙමේ යාචකයාට යව සහල් පතක් දෙයි.

10. එක්තරා මිනිසෙක් නුවර කඩයකට ගොස් කහවණු සියයක් දී මහඟු වස්ත්‍ර‍කක් ලැබ එය ගෙනවුත් සිය හික්මුණු දුවට දුන්නේ ය.

11. යමෙක් දැහැමෙන් රට රකී ද ඒ රජුට සෙත් වේ වා.

26. වත්තමානකාලවාචී කිතකන්ත (කෘදන්ත)

68. ධාතු විකෘතියට (අංගයට) මාන, අන්ත යන ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් වීමෙන් වර්‍තමාන කාලික කිතකන්ත සෑදේ.

නිදර්‍ශන :

පචමාන, පචන්ත

අන්ත-ප්‍ර‍ත්‍යයය පර තන්හි අංගයේ අග සිටි අ-කාර හෝ ආ-කාර ලොපට පැමිණේ. පච + අන්ත = පචන්ත,

ජිනා + අන්ත = ජිනන්ත.

ආ-කාරාන්ත අංගයේ ඒ ආ-යන්න මාන ප්‍ර‍ත්‍යයය පර කල්හි හ්‍ර‍ස්ව වේ. නිදර්‍ශන : ජිනාමාන = ජිනමාන.

අංගයේ අග ස්වරය එ-කාර ඔ-කාර වී නම් එයට පර වැ සිටි අ-කාරයට ලොප් වේ. නිදර්‍ශන : දෙසෙ + අන්ත = දෙසෙන්ත, කරො + අන්ත = කරොන්ත.

මාන-ප්‍ර‍ත්‍යයය පර කල්හි අංගයේ අග එ-යන්න අය වේ. දෙසෙ + මාන = දෙසයමාන. කිසි තැනෙක අංගයේ අග එ-යන්න නො වෙනස්ව ද සිටී. උදාහරණ : සෙමාන.

විශෙෂයක්

කර-ධාතුවට මාන ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වීමේදී එහි අංගය කුරු, කුබ්බ කියා සිද්ධ වැ කුරුමාන, කුබ්බමාන යැ යි ද කෘදන්ත ශබ්ද සෑදේ.

මේ දැක්වුණු කෘදන්ත ශබ්ද විශේෂණ වශයෙන් ද අර්‍ථක්‍රියා වශයෙන් ද*[4] මිශ්‍ර‍ක්‍රියා වශයෙන් ද යෙදේ. ඒවා තමන් හා සම්බන්‍ධ නාමයකට ලිංගයෙන් ද විභක්තියෙන් ද සංඛ්‍යායෙන් ද සමාන වැ සිටිත්. ස්ත්‍රීලිංගික වන කල්හි මාන-භාගය “මානා” කියා සිටී. ආ-කාරාන්ත ස්ත්‍රීලිංගිකයන් සේ වර නැගේ. න්තභාගය -තී, -න්තී යී සිටී. ඊ-කාරාන්ත ස්ත්‍රීලිංගිකයන් සේ වර නැගේ.

නිදර්‍ශන :

පුංලිඞ්ගයෙහි

පචන්ත

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා පචං, පචන්තො පචන්තො, පචන්තා

ආලපන පචං, පච, පචා පචන්තො, පචන්තා

දුතියා පචන්තං පචන්තෙ

තතියා පචන්තෙන පචන්තෙහි

චතුත්‍ථි පචන්තස්ස පචන්තානං

පංචමී පචන්තම්හා, පචන්තස්මා පචන්තෙහි

ඡට්ඨී පචන්තස්ස පචන්තානං

සත්තමී පචන්තෙ, පචන්තම්හි, පචන්තස්මිං පචන්තෙසු

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

පචන්ති

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා පචන්තී පචන්තී, පචන්තියො

ආලපන පචන්තී පචන්තී, පචන්තියො

දුතියා පචන්තිං පචන්තී, පචන්තියො

තතියා පචන්තියා පචන්තීහි

චතුත්‍ථි පචන්තියා පචන්තීනං

පංචමී පචන්තියා පචන්තීහි

ඡට්ඨී පචන්තියා පචන්තීනං

සත්තමී පචන්තියං, පචන්තියා පචන්තීසු

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා පචං පචන්තා, පචන්තානි

ආලපන පචං, පච, පචා පචන්තා, පචන්තානි

දුතියා පචන්තං පචන්තෙ, පචන්තානි

පචතී-ශබ්දය ද පචතී, පචතියො යන ආදීන් වර නැගේ.

සෙස්ස පුංලිඞ්ගයෙහි මෙනි

පුංනපුංසක ලිඞ්ග දෙක්හි පඨමා ඒකවචනයෙහි “පචං” කියා ද,

තතියා පංචමී ඒක වචනයන්හි “පචතා” කියා ද,

චතුත්‍ථි ඡට්ඨි ඒකවචනයන්හි “පචතො” කියා ද,

චතුත්‍ථි - ඡට්ඨි බහුවචනයන්හි “පචතං” කියා ද,

සත්තමී ඒකවචනයෙහි “පචති” කියා ද විශේෂ රූප ඇත.

මාන-ප්‍ර‍ත්‍යයාන්තයෝ ආකාරාන්ත පුංලිඞ්ගිකයන් මෙන් “පචමානො, පචමානා, පචමාන, පචමානා; පචමානං, පචමානෙ” යන ආදි වශයෙන් ද,

නපුංසක ලිංගයෙහි “පචමානං පචමානානි” යන ආදි වශයෙන් ද,

ස්ත්‍රීලිංගයෙහි “පචමානා, පචමානායො” යන ආදි වශයෙන් ද වර නැගෙත්.

අර්‍ථ - විශේෂණ වූ තන්හි :

පචන්තො පුරිසො, පචමානො පුරිසො - පිසන මිනිසා

පචන්තා පුරිසා, පචමානා පුරිසා - පිසන මිනිස්සු

පචන්තස්ස පුරිසස්ස, පචමානස්ස පුරිසස්ස - පිසන මිනිසාගේ පචන්තානං පුරිසානං, පචමානානං පුරිසානං - පිසන මිනිසුන් ගේ

පචන්තී ඉත්‍ථී, පචමානා ඉත්‍ථී - පිසන ස්ත්‍රී

පචන්තියො ඉත්‍ථියො, පචමානායො ඉත්‍ථියො - පිසන ස්ත්‍රීහු

පචන්තියා ඉත්‍ථියා, පචමානාය ඉත්‍ථියා - පිසන ස්ත්‍රිය ගේ

පචන්තීනං ඉත්‍ථීනං, පචමානානං ඉත්‍ථීනං - පිසන ස්ත්‍රීන් ගේ පතං පත්තං, පතමානං පත්තං - වැටෙන කොළය

පතන්තානි පත්තානි, පතමානානි පත්තානි - වැටෙන කොළ.

69. අර්‍ථක්‍රියා වශයෙන් යෙදුණු තන්හි :

පුරිසො පචන්තො, පුරිසො පචමානො - මිනිසා පිසන්නේ

පුරිසා පචන්තා, පුරිසා පචමානා - මිනිස්සු පිසන්නෝ

ඉත්‍ථී පචන්තී, ඉත්‍ථී පචමානා - ස්ත්‍රී පිසන්නී

ඉත්‍ථියො පචන්තියො, ඉත්‍ථියො පචමානායො-ස්ත්‍රීහු පිසන්නෝ

පත්තං පතං, පත්තං පතමානං - කොළය වැටෙන්නේ.

70. මිශ්‍ර‍ක්‍රියා වශයෙන් යෙදුණු තන්හි :

පුරිසො පචන්තො, පුරිසො පචමානො - පුරුෂයා පිසමින්

පුරිසා පචන්තා, පුරිසා පචමානා - පුරුෂයෝ පිසමින්

ඉත්‍ථී පචන්තී, ඉත්‍ථී පචමානා - ස්ත්‍රී පිසමින්

ඉත්‍ථියො පචන්තියො - ස්ත්‍රීහු පිසමින්

පත්තං පතං, පත්තං පතමානං - කොළය වැටෙමින්

පත්තානි පතන්තානි, පත්තානි පතමානානි - කොළ වැටෙමින්.

ශබ්ද

දාරු, නි. දර ඉව, නි. සේ, මෙන්

පොත්‍ථක, න. පොත සස, පු. හාවා

කලහ, පු. කලහය ලොම, න. ලොම්

දුග්ගත - දුප්පත් හීන - පහත්

අන්න, න. ආහාර වීහි, පු. ගොයම්

උච්චාසද්ද, පු. උස් හඬ පණ්ණකුටි, ඉ. පැල

වාම - වම් පථික, පු. මගියා

සප්ප, පු. සර්‍පයා පස්ස, පු. පැත්ත, අද්දර

පූර්‍වක්‍රියා

ගහෙත්‍වා - ගෙන උපසංකම්ම - එළැඹ

ආඛ්‍යාත

උග්ගණ්හාති (උ-ගහ්) - උගණී

උද්ධරති (උ-හර්) - උදුරයි, ඇහිඳියි

චින්තෙති (චින්ත්) - සිතයි

රුදති (රුද්) - හඬයි

පච්චාගච්ඡති (පති-ආ-ගම්) - පෙරළා එයි

අනුකම්පති (අනු-කම්ප්) - අනුකම්පා කරයි

පරාමසති (පරා-මස්) – (අත) ගායි, ස්පර්‍ශ කරයි

අස්සාසෙති (ආ-සස්) - සනසයි

උත්තරති (උ-තර්) - ගොඩ එයි

ඩසති (ඩංස්) - හපයි, දෂ්ට කරයි

උපසංකමති (උප-සං-කම්) - එළැඹෙයි

හංසෙති (හංස්) - පුප්පයි

වික්කන්‍දති (වි-කන්ද්), විරවති (වි-රු) - කෑගායි, කෑගසයි, හඬලයි

ලුනාතී (ලු) - කපයි

කම්පති (කම්ප්) - සැලෙයි

විලපති (වි-ලප්) - වැලැපෙයි

උප්පතති (උ-පත්) - ඉහළ නඟී

උඩ්ඩෙති (උ-ඩී) - ඉගිළෙයි

ප්ලවති (ප්ලව්) - පැන යයි, පනී, පාවෙයි

පරිබ්භමති (පරි + භම්) - වටා යයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. මයං ආචාරියස්ස සන්තිකෙ ධම්මං උග්ගණ්හාම.

2. ඉත්‍ථි දාරූනි උද්ධරන්තී ගීතං ගායති.

3. දාරකො පතන්තානි සබ්බානි ඵලානි චිනොති.

4. බාලිකා පොත්‍ථකානි ආදාය රුදන්තී පාඨසාලං ගච්ඡති.

5. පුරිසො ගාමං ගච්ඡන්තො පොක්ඛරණිං දිස්වා නහායිතුං තමොතරි.

6. ඉත්‍ථි මග්ගෙ කලහං කරොන්තානං මනුස්සානං සද්දං සුත්‍වා අඤ්ඤං මග්ගං ගහෙත්‍වා ගච්ඡි.

7. පොක්ඛරණිං ගන්ත්‍වා නහාත්‍වා පච්චාගච්ඡන්තී කුටුම්බිකස්ස භරියා යංකිඤ්චි භොජනං යාචමානං තත්‍ථ තත්‍ථ විචරන්තං දුග්ගතං ඉත්‍ථිං දිස්වා තං අනුකම්පමානා එකම්හා ආපණම්හා කිංචි අන්තං කිණිත්‍වා අදාසි.

8. මාතා රුදන්තියා ධීතුයා සීසං පරාමසන්තී තං අස්සාසෙතුං වායමති.

9. අනුබන්‍ධනා සුනඛම්හා භායිත්‍වා පලායන්තො කුමාරො රුක්ඛං දිස්වා තමභිරූහි.

10. දාරකා කෙළිමණ්ඩලෙ ගෙණ්ඩුකෙහි කීලන්තා උච්චාසද්දං කරොන්ති.

11. නදියං නහාත්‍වා උත්තරතො දාරකස්ස වාමෙ පාදෙ සප්පො ඩසි.

12. බහවො කුලපුත්තා සත්‍ථාරං බාරාණසියං වසන්තමුපසංකම්ම ධම්මං සුත්‍වා පබ්බජිංසු.

13. සෙනාපති සකෙ යොධෙ අරීනං පහාරෙහි පතන්තෙ දිස්වා මහතා කොපෙන අග්ගීව පජ්ජලං උපායං චින්තෙන්තො තස්සාවිදූරෙ ඉතො විතො විචරි.

14. ඛෙත්තතො බලිවද්දමානෙන්තො දාරකො මග්ගස්ස පස්සෙ දීපිං දිස්වා “දීපි දීපි”ති උච්චාසද්දෙන ඝොසෙසි.

15. රුක්ඛතො පතතො ඵලස්ස සද්දෙන සසො පබුජ්ඣිත්‍වා වෙගෙන තත්‍ර‍ තත්‍ර‍ ධාවි.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ළඟට එන බල්ලා දැක බැළැලී ලොම් පුප්පමින් ගොරවයි.

2. පෘථිවි තොමෝ ඉරවටා යන්නී සඳුහුත් ගෙන ම යෙයි.

3. පහත් ජනයන් සෙවුනා මිනිසා දියුණුවෙන් පිරිහෙයි.

4. ස්ත්‍රීහු ගී ගයමින් ගොයම් කැපූහ.

5. අපි කෙත් රකින්නමෝ පැල්වල වුසුම්හ.

6. සුළඟින් සැලෙන අර ගසෙන් වැටෙන සියලු ම ගෙඩි රැස්කරවු (අවුලවු).

7. කුමර තෙමේ රියෙකින් යන්නේ පාරේ පැත්තෙක හෝනා ලෙඩ මිනිසකු දිටී.

8. අර ගෙයි දොරැ සිට කිසිවක් ඉල්ලමින් සිටිනා යාචකයාට සහල් ටිකක් දෙවු.

9. මැරෙන දුව දැක (දුව මැරෙන්නිය දැක) මව ශෝකයෙන් සැලෙන්නී වැලැපෙයි.

10. කිසි සර්‍පයකු තුඩින් ගෙන අහසට නගින (ඉගිල්ලෙන) අර පක්‍ෂියා බලවු.

11. බොහෝ වඳුරෝ ගසින් ගසට පැනයන්නෝ ගසක් මුල හෝනා මගියකු දැක එ තැනට ගියාහ.

27. ධාතු ගණ

71. (අ) ධාතු යනු ක්‍රියාපදයේ මුලයි. පචති (පිසයි) යන ක්‍රියාපදයේ මුල පච් යනු යි. එයට අ-යන්නෙක් එක් ව “පච” යන්න සෑදී ඇති බව පෙනේ. ඒ පව යනු කිමෙක් ද? ඒ ක්‍රියාවේ අංගය යි හෙවත් ධාතුවිකෘතිය යි. එය හැදෙන්නට එක් වුණු අ-යන්න කිමෙක් ද? එය විකරණප්‍ර‍ත්‍යය නම් වේ. ඒ පච යන අංගයට ති, අන්ති, සි, ථ ආදි විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් වී පචති, පචන්ති, පචසි, පචථ යන ආදි ආඛ්‍යාත ක්‍රියාපදයෝ හැදෙත්.

මෙසේ අ-විකරණ ප්‍ර‍ත්‍යයය එකතු වන ධාතු සමූහයට පළමුවැනි ධාතුගණය යැ යි නම් කරමු.

(ආ) මුඤ්චති (මුදයි). මේ ක්‍රියාපදයේ ධාතුව මුච් යනුයි. මුඤ්ච යනු අඞ්ගය යි. මේ අංගය කෙසේ හැදුණේ දැ යි බලන්න. මුච් යන්නට අ-යන්නෙක් එක්වැ ඇත. එ පමණෙක් ද? මු - ච් යන අකුරු දෙක අතරට බින්‍දුවෙක් ද එක් ව “මුංච්” යැ යි සැදී ඒ බින්‍දුව ඤ් යන්නෙක් වී ඇත. මේ වර්‍ගයේ ධාතූන් ගේ මැදට බින්‍දුවකුත් අගට අ-යන්නකුත් එක් වේ. ච-යන්න මුලින් සිටි බින්‍දුව ඤ-යන්නක් වන්නේ සන්‍ධි විධියෙනි. මෙහි 23 වැනි පාඩමේ තදවර්‍ගාන්තාදේශය යන්න බලන්න. මේ දෙවෙනි ධාතුගණය යි.

(ඉ) දිප්පති (බබළයි). මෙහි ධාතුව දිප් යනුයි. දිප්ප යනු අංගයයි. මෙය හැදුනේ කෙසේ ද? ය-යන්න එක් වීමෙනි. දිප් + ය යැයි හැදී ජය යන්නට ප්ප වෙයි. ඉන්පසු ති අන්ති ආදීන් එක්වැ දිප්පති දිප්පන්ති ආදි ක්‍රියාපදයෝ හැදෙත්. ය-විකරණය එකතු වන ධාතුසමූහය තුන්වැනි ධාතුගණ යැ යි නම් කරමු.

(ඊ) ජිනාති (දිනයි). මේ ක්‍රියාවේ ධාතුව ජි යනුයි. ජිනා යනු අංගය (ධාතුවිකෘතිය) යි. එය හැදෙන්නට ධාතුවට කිමෙක් එක් වී ඇත් ද? නා-යන්න එක්වී ඇත. එය ඒ වර්‍ගයේ ධාතූනට එක් වන විකරණය යි. ජිනාති ජිනන්ති යන ආදි වශයෙන් ක්‍රියාවෝ සිද්ධ වෙත්. මේ නා-විකරණය එකතු වන ධාතුසමූහය සතරවැනි ධාතුගණ යැ යි නම් කරමු.

(උ) තනොති (පතුරුවයි). මෙහි ධාතුව තන් යනුයි. තනො යනු අංගයයි. එය හැදුණේ ධාතුවට ඔ-කාරය එක් වීමෙනි. එයින් පසු ති අන්ති ආදි විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් වැ “තනොති තනොන්ති” ආදි ක්‍රියාපදයෝ සෑදෙත්. මේ ඔ-විකරණය එකතු වන ධාතු සමූහයට පස්වැනි ධාතුගණ යැ යි නම් කරමු.

(ඌ) හිනොති (පිහිටයි). මෙහි හි යනු ධාතුවයි. නු යනු විකරණ ප්‍ර‍ත්‍යය යි. හිනු යැ යි සිට, නු යන්නේ උ-යන්නට ගුණ වේ හෙවත් එය (ඔ-කාර බවට) පැමිණ “හිනො” යී අංගය සෑදෙයි. හිනොති හිනොන්ති ආදින් ක්‍රියාවෝ හැදෙත්. මේ නු-විකරණය එකතු වන ධාතු සමූහයට සවැනි ධාතුගණ යැ යි නම් කරමු.

(සෘ) චොරෙති, චොරයති (සොරෙන් ගනී). මේ ක්‍රියාපද දෙකේ අංගයෝ කවුරු ද? “චොරෙ, චොරය” යනුයි. ඒවා සෑදුණේ කෙසේ ද? ධාතුව චුර් යනුයි. එ, අය යනු විකරණ දෙකයි. ඒවා එක් වීමේදී ධාතුවේ මුල ස්වරයට ගුණ වේ (උ-යන්න ඔ-කාර වේ). එවිට චුර් + එ = චොරෙ, චුර් + අය = චොරය යී අංග දෙක සෑදේ. ති ආදීන් එක්වැ චොරෙති, චොරෙන්ති, චොරයති, චොරයන්ති ආදීන් ක්‍රියාපදයෝ සෑදෙත්. මේ වර්‍ගයේ ධාතු සමූහයට සත්වැනි ධාතුගණ යැ යි නම් කරමු.

(සෲ) මේ හත්වැනි ධාතුගණයේ ධාතූන් ගේ මූලස්වරය අ-යන්නෙක් වී නම් සමහර විට එය ආ-කාර බවට ද, ඉ-යන්නෙක් වී නම් එය එ-කාර බවට ද, උ-යන්නෙක් වී නම් එය ඔ-කාර බවට ද පැමිණේ.

ධර් - ධාරෙති, ධාරයති

දිස් - දෙසෙති, දෙසයති

චුර් - චොරෙති, චොරයති

විශේෂ ධාතු

72. ධාතු කීපයකට විකරණ එක් නො වේ. අත්‍ථි (ඇත) යන ක්‍රියාවේ ධාතුව අස් යනුයි. එයට විකරණයන් එක් නො වී කෙළින් ම ති යන විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් විය. අස්ති යැ යි වෙයි. එහි ස්ත යන්න ත්‍ථ වේ. එවිට අත්‍ථි යි සිද්ධ වේ.

හන්ති (නසයි). මෙහි ධාතුව හන් යනුයි. එයට ද කෙළින් ම ති යන්න එක් ව හන්ති යි සිද්ධ වේ.

මේ විකරණ එක් නොවන ධාතු කිහිපය ද පළමු ධාතුගණයෙහි ඇතුළත් ය.

73. පළමුවැනි ධාතුගණයේ ධාතුවල මුල ස්වරය ඉ-යන්න වුවොත් එය එ-යන්නක් බවට පත් වේ. ඉස් + අති = එසති (සොයයි). මුල ස්වරය උ-යන්න වුවොත් එය ඔ-යන්න බවට පැමිණේ.

රුද් + අ + ති = රොදති (අඬයි)

නී + අ + ති = නො + අ + ති

භූ + අ + ති = භො + අ + ති.

ස්වරයා පර කල්හි එයට මුලින් සිටි එ-යන්නට අය් වේ. ඔ-යන්නට අව් වේ.

නය් + අ + ති = නයති (පමුණුවයි)

භව් + අ + ති = භවති (වෙයි)

නෙ + අ + ති යන්නෙහි අ-කාරයට සමහර තැන ලොප් වේ. නෙති කියා ද වේ.

හු + අ + ති = හො + අ + ති = හොති (වෙයි) යන තැන ද විකරණ අ-කාරයට ලොප් වී ඇත.

74. පළමු වැනි ධාතුගණයට අයත් ව ඇති සමහර ධාතුවෙක මුල සිටි ඉ-යන්නට හෝ උ-යන්නට වෙනසෙක් නො වේ. එහෙත් අ-විකරණය එක් වේ.

විස් + අ + ති = විසති (ඇතුල් වේ)

කිර් + අ + ති = කිරති (විසිරෙයි)

ගිල් + අ + ති = ගිලති (ගිලී)

ලිඛ් + අ + ති = ලිඛති (ලියයි)

තුද් + අ + ති = තුදති (අනී)

රුජ් + අ + ති = රුජති (රිදෙයි)

නුද් + අ + ති = නුදති (දුරු කරයි)

ඇබෑසිය

1. මෙහි දැක්වෙන ක්‍රියාපදවල අංගය වෙන් කරන්න. එයින් ධාතුව ද

විකරණය ද වෙන් කොට, ඒ ධාතුව කීවැනි ධාතු ගණයට අයත් දැ? යි දක්වන්න.

හසති (සිනාසෙයි), හරති (ගෙනයයි), පාලෙති (රකී), ඵුටති (පිපෙයි), ඵුරති (බබළයි), පුච්ඡති (විචාරයි), කුප්පති (කිපෙයි), තුස්සති (සතුටු වෙයි), සුජ්ඣති (ශුද්ධ වෙයි), පූජෙති (පුදයි), ඡාදයති (වසයි), තාළෙති (තළයි), ලාලයති (නලවයි), වඤ්චෙති (රවටයි), යාති (යයි), කරොති (කරයි), දුනොති (රිදවයි), ධුනාති (සොලවයි), මිනාති (මනී), කිණාති (මිලයට ගනී), පුනාති (පිරිසිදු කරයි), යුඤ්ජති (යොදයි), භින්‍දති (බිඳී), ඡින්‍දති (සිඳී), බොධති (දැන ගනී).

28 වන්තු - මන්තු - ප්‍ර‍ත්‍යයාන්ත

75. යමක් ඇති තැනැත්තහු ඇඟවීමට අකාරාන්ත නාමයනට වන්තු-ප්‍ර‍ත්‍යය ද, ඉකාරාන්ත ඊකාරාන්ත උකාරාන්ත ඌකාරාන්ත නාමයනට මන්තු-ප්‍ර‍ත්‍යයය ද එක් කරනු ලැබේ.

ධනවන්තු - ධනය ඇති, ධනවත්

සතිමන්තු - සිහි ඇති

ගුණවන්තු - ගුණ ඇති, ගුණවත්

පඤ්ඤාවන්තු - ප්‍ර‍ඥා ඇති, පැණවත්

ධීමන්තු - නුවණැති

චක්ඛුමන්තු - ඇස් ඇති.

වේවා විශේෂණ වැ යෙදෙත්. එ බැවින් තුන් ලිඟුයෙහි ම වර නැගෙත්. ස්ත්‍රීලිංගයෙහිදී මෙහි න්තු-භාගය “න්තී” කියාත් “තී” කියාත් දෙ පරිද්දෙකින් සිටිත්. ගුණවන්තී, ගුණවතී, සතිමන්තී, සතිමතී, චක්ඛුමන්තී, චක්ඛුමතී ආදි වශයෙනි.

මේවා වර නැගෙන සැටි :

පුංලිඞ්ගයෙහි

ඒක බහු

පඨමා ධනවා, ධනවන්තො ධනවන්තො, ධනවන්තා

ආලපන ධනවං, ධනව, ධනවා ධනවන්තො, ධනවන්තා

දුතිය ධනවන්තං ධනවන්තෙ

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

ඒක බහු

පඨමා ධනවං ධනවන්තා, ධනවන්තානි

ආලපන ධනවං, ධනව, ධනවා ධනවන්තා, ධනවන්තානි

දුතියා ධනවන්තං ධනවන්තෙ, ධනවන්තානි

සෙස්ස ගිය පාඩමෙහි දුන් “පචන්ත” ශබ්දයේ මෙනි.

ස්ත්‍රී ලිඞ්ගයෙහි වූ ධනවතී, ධනවන්තී ආදි ඊ-කාරාන්තයෝ නදී-ශබ්දය මෙන් වර නැගෙත්. (මෙහි 98 පිට බලනු.)

මොවුහු වාක්‍යයෙහි තනිව ද වෙන නාමයකට විශේෂණ ව ද යෙදෙත්.

ඒක බහු

ධනවා (ධනවතා) ධනවන්තො (ධනවත්තු)

ධනවා පුරිසො ධනවන්තො පුරිසා

(ධනය ඇති මිනිසා) (ධනවත් මිනිස්සු)

හෙ ධනවං භවන්තො ධනවන්තො

(එම්බා ධනවත) (භවත් ධනවතුනි)

හෙ ධනවං පුරිස භවන්තො ධනවන්තො පුරිසා

(එම්බා ධනවත් මිනිස) (පින්වත් ධනවත් මිනිසුනි)

ධනවන්තස්ස ධනවන්තානං

(ධනවතා ගේ) (ධනවතුන් ගේ)

ධනවන්තස්ස(ධනවතො) පුරිසස්ස ධනවන්තානං(ධනවතං)පුරිසානං

(ධනවත් මිනිසා ගේ) (ධනවත් මිනිසුන් ගේ)

ධනවති ධනවන්තෙසු

(ධනවතා කෙරෙහි) (ධනවතුන් කෙරෙහි)

ධනවති පුරිසෙ ධනවන්තෙසු පුරිසෙසු

(ධනවත් මිනිසා කෙරෙහි) (ධනවත් පුරුෂයන් කෙරෙහි)

ධනවං කුලං ධනවන්තානි කුලානි

(ධනවත් කුලය, පවුල) (ධනවත් කුල, ධනවත් පවුල්)

ධනවති කුලෙ ධනවන්තෙසු කුලෙසු

(ධනවත් කුලයෙහි) (ධනවත් කුලවලැ)

ධනවන්තී (ධනවතී) ඉත්‍ථී ධනවන්තියො(ධනවතියො)ඉත්‍ථියො

(ධනවත් ස්ත්‍රී) (ධනවත් ස්ත්‍රීහු)

කුසුමවතියං ලතායං කුසුමවතීසු ලතාසු

(මල් ඇති වැලෙහි) (මල් ඇති වැල්වලැ)

‍ මේ උඩ කී ක්‍ර‍මයට මඳක් වෙනස් වැ ඉමන්තු-ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වැ හැදෙන ශබ්ද ද කිහිපයෙක් ඇත.

උදාහරණ :

චන්‍දිමන්තු - සඳ පාපිමන්තු - පවිටු

ආයුමන්තු යැ යි විය යුත්ත ආයස්මන්තු කියා සෑදේ

76. භාවසත්තමී

පුරිසෙ ගච්ඡන්තෙ, පුරිසෙ ගච්ඡමානෙ

(පුරුෂයා යන කල්හි, පුරුෂයා යද්දී)

කඤ්ඤායං ගච්ඡන්තීයං, කඤ්ඤායං ගච්ඡමානායං

(කන්‍යාව යන කල්හි, කන්‍යාව යද්දී)

පත්තෙසු පතන්තෙසු, පත්තෙසු පතමානෙසු

(කොළ වැටෙන කල්හි, කොළ වැටෙද්දී).

මේ හැම තැන ම ක්‍රියාව අඟවන ගච්ඡන්තෙ, ගච්ඡමානෙ යන පද සත්තමී විභක්තියෙන් යෙදී ඇත. එසේ ම ඒ ක්‍රියාව කරන්නහු අඟවන පදය ද පුරිසෙ යී සත්තමී විභක්තියෙන් ම යොදා ඇත. මෙ පරිද්දෙන් ක්‍රියාව කරන්නහු අඟවන පදයත් ක්‍රියාව පැවැසෙන කෘදන්ත පදයත් එක ම ලිංගයෙන් එක ම සංඛ්‍යායෙන් සමාන කොට සත්තමී විභත්තියෙන් තබනු. මේ භාවසත්තමී යෝගය නමි.

මෙයට තවත් නිදර්‍ශන :

පුංලිංගයෙහි : ථෙරෙ පරිත්තං භණන්තෙ (භණමානෙ).

තෙරහු පිරිත් කියන කල්හි, පිරිත් කියද්දී.

ථෙරෙසු පරිත්තං භණන්තෙසු (භණමානෙසු).

තෙරුන් පිරිත් කියන කල්හී, පිරිත් කියද්දී.

ස්ත්‍රීලිංගයෙහි කඤ්ඤායං ධම්මං සික්ඛන්තියං(සික්ඛමානායං)

කන්‍යාව බණ උගන්නා කල්හි, බණ උගනිද්දී.

කඤ්ඤාසු ධම්මං සික්ඛන්තීසු (සික්ඛමානාසු)

කන්‍යාවන් බණ උගන්නා කල්හි, බණ උගනිද්දී.

නපුංසකලිංගයෙහි පුප්ඵෙ විකසන්තෙ (විකසමානෙ)

මල පිපෙන කල්හි, පිපෙද්දී.

පුප්ඵෙසු විකසන්තෙසු (විකසමානෙසු)

මල් පිපෙන කල්හි, පිපෙද්දී.

අනාදරයෙහි ඡට්ඨි යෝගය

77. අනාදරාර්‍ථයෙහි හෙවත් අනෙකකුට ඒ වේලාවෙහි හෝ මත්තට හෝ වන දුක ගණන් නොගෙන නොතකා යමක් කරන කල්හි, එහි කර්‍තෘ අඟවන නාම පදයත් කෘදන්ත පදයත් ඡට්ඨි විභක්තියෙන් තබනු ලැබේ. ලිංගයෙන් ද සංඛ්‍යාවෙන් ද සමාන ලෙස තැබිය යුතු.

නිදර්‍ශන : පුංලිඞ්ගයෙහි

දාරකස්ස රුදන්තස්ස, (දාරකස්ස රුදමානස්ස) මාතා නික්ඛමති.

(දරුවා හඬද්දී, (එය නොතකා) මව නික්මෙයි.)

ශබ්ද

පජා ඉ. යටත් වැසියෝ මාරුත පු. සුළඟ

තරංග පු. රළ රාජපුරිස පු. රාජපුරුෂයා,

රජ්ජු ඉ. ලනුව පොලිස් භටයා

අභිමුඛ න. ඉදිරිය භගවන්තු, භාග්‍යවත් පු.

ධරමාන - ජීවත් වැ සිටින භාග්‍යවතුන් වහන්සේ

නිබ්බාන න. නිවන වායාම පු. වෑයම

සමණධම්ම පු. මහණදම පොත පු. ඔරුව, නැව

ඛුද්ද - කුඩා භානුමන්තු පු. - රශ්මි ඇති, හිරු

තෙල න. තෙල් මධු න. මී පැණි

ඵාණිත න. සකුරු දක්ඛුමන්තු - ඇස් ඇති,

මච්ඡ පු. මත්ස්‍යයා ඇස් ඇත්තා

කච්ඡප පු. කැසුබුවා ධනවන්තු - ධනවත්

ආසන න. ආසනය අංගණ න. මිදුල

පුත්තවන්තු - දරුවන් ඇති එක - තනි

ඛග්ගවිසාණ පු. කගවෙහෙනා අවණ්ණ පු. අගුණ

දුග්ගත - දුප්පත් ධඤ්ඤ න. ධාන්‍ය

කුලාවක න. කැදැල්ල බලවන්තු - බලවත්

තාදිස - එ බඳු ඊදිස - මෙ බඳු

භාර පු. බර බුද්ධිමන්තු - නුවණැති

ලඝු - හෑල්ලු පෙටිකා ඉ. පෙට්ටිය

බාල්‍ය න. බාල වයස පඨවි ඉ. පොළොව

චන්‍ද පු. සඳ උතු ඉ. න. සෘතුව

පුප්ඵවන්තු - මල් ඇති පරිබ්බාජක පු. පිරිවැජියා

මාණව පු.මාණවකයා,තරුණයා වණ්ණ පු. ගුණ

නිපාත

ඉව - මෙන් කථං නාම - කෙසේ නම්?

සම්මා - මනා කොට

ආඛ්‍යාත ක්‍රියා

විකසති (වි-කස්) - පිබිදෙයි, පිපෙයි

සච්ඡීකරොති (සච්ඡී-කර්) - ප්‍ර‍ත්‍යක්‍ෂ කරයි, නුවණින් දකී.

උබ්භවති (උ-භු) - මතුවෙයි, නඟී

චින්තෙති (චින්ත්) - සිතයි

පජ්ජලති (ප-ජල්) - දිලිසෙයි

ආරාධෙති (ආ +රාධ්) - සතුටු කරයි, සිත් ගනී

වහති (වහ්) - උසුලයි, ඔසොවා ගෙන යයි

උදෙති (උ-ඉ) - උදාවෙයි, නගී

ජනෙති (ජන්) - උපදවයි

උට්ඨහති (උ-ඨා) නැගී සිටී

සංචරති (සං-චර්) - ගැවැසෙයි, හැසිරෙයි

සන්නිපතති (සං-නි-පත්) - රැස් වෙයි

ඔලොකෙති (අව-ලොක්) - බලයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. භූපාලෙ ධම්මෙන රට්ඨං පාලෙන්තෙ පජායො සුඛං වසෙය්‍යුං.

2. සමුද්දෙ චණ්ඩෙන මාරුතෙන මහන්තෙසු තරංගෙසු උබ්භවන්තෙසු ඛුද්දා පොතා ජලෙ නිමජ්ජන්ති.

3. මාතුයා රුදමානාය පුත්තො ගෙහා නික්ඛමති.

4. පිතුනො පස්සතො’ව රාජපුරිසා පුත්තං රජ්ජූභි බන්‍ධිත්‍වා භූපතිනො අභිමුඛං නෙසුං.

5. භගවති ධරමානෙ යෙව නිබ්බානං සච්ඡිකරිස්සාමී’ති චින්තෙන්තො එකො භික්ඛු මහතා වායාමෙන සමණධම්මං අකාසි.

6. යාචකා වත්‍ථං වා අඤ්ඤා වා යං කිංචි යාචමානා ගහපතිනො ගෙහස්ස ද්වාරෙ තිට්ඨන්ති.

7. බලවන්තෙසු යොධෙසු අරීනං පහාරෙති පතන්තෙසු සෙනාපති කොපෙන අග්ගීව පජ්ජලති.

8. බුද්ධිමතී කඤ්ඤා සදා මාතුයා ච පිතුනො ච ගරුනො ච චිත්තමාරාධෙසි.

9. තස්මිං බාලකෙ තාදිසං මහන්තං භාරං සීසෙන වහන්තෙ කථන්නාම ත්‍වං ඊදිසං ලඝුං පෙටිකං වහිතුං න සක්කොසි?

10. අයං බුද්ධිමතී කඤ්ඤා සම්මා සික්ඛන්තී බාල්‍යෙ යෙව ආචරියෙ ආරාධෙසි.

11. සුප්පියෙ පරිබ්බාජකෙ භගවතො බුද්ධස්ස අවණ්ණං බාසන්තෙ තස්සෙව අන්තෙවාසී බ්‍ර‍ම්හදත්තො මාණවො භගවතො වණ්ණමෙව භාසති.

12. පඨවියං සූරියං පරිබ්භමන්තියං චන්‍දො පඨවිං පරිබ්භමති.

13. ඉමස්මිං උතුම්හි තරවො පුප්ඵවන්තො භවන්ති.

14. තරූසු පුප්ඵවන්තෙසු භවන්තෙසු අනෙකෙ විවිධා පක්ඛිනො තෙසු සංචරන්ති.

15. භානුමති උදෙන්තෙ පොක්ඛරණීසු පදුමානි විකසන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න

1. සිල්වත් උපාසිකාවෝ සවස වෙහෙරට යන්නෝ තෙල් ද මල් ද පහන් ද මීපැණි ද සකුරු ද ගෙනම යත්.

2. ඇස් ඇති පුරුෂයා පොකුණ තෙරැ සිට දියේ ගැවැසෙන මසුන් ද කසබුවන් ද දකී.

3. ඉදින් තෙපි බුද්ධිමත් නො වන්නහු නම් ධනවත් වනු නො හැක්කහු ය.

4. අපි සිල්වත්නට ගුණවත්නට දන් දී මහත් පල උපදවන්නමු.

5. ගෙහි මිදුලේ කෙළනා කුමරහු අතින් පන්දුව බිම වැටිණ.

6. සිල්වත් භික්‍ෂුන් මාර්‍ගයෙන් වඩනා කල්හි ගුණවත් මිනිස්සු ආසන කෙරෙන් නැගී සිටිත්.

7. පාසැලෙහි සිසුන් කලහ කරද්දී ඇදුරා එහි ආයේ ය.

8. පුතුන් ඇත්තී පුතුන් කරණ කොට ගෙන සතුටු වෙයි.

9. සවසැ කුමරහු උයනැ සිට (උයනින්) රියෙන් එන කල්හි බොහෝ මිනිස්සු ඔහු දක්නට මග දෙපසැ රැස් වූහ.

10. ඉදින් සිල්වත් ගුණවත් මිතුරකු ලබන්නෙහි නම් ඔහු හා එක්වැ හැසිරෙව, ඉදින් නො ල බන්නෙහි නම් කගවෙහෙනක්හු මෙන් තනි ව වසව (හැසිරෙව).

11. පියා බලා සිටිද්දී ම දරුවෝ කලහ කරත්.

12. දුප්පත් ගොවියා බලා සිටිද්දීම ගමේ බලවත් නපුරු මිනිස්සු ඔහු ගේ ධාන්‍ය හැරැ ගෙන ගියහ.

13. අපි අද වෙහෙරට රැස් වැ බණ අසන්නමෝ නම් ඉතා යෙහෙක.

14. ඇදුරු තෙමේ ගුණවත් ද සිල්වත් ද වූ සිසුන් කෙරේ පහදී.

15. ගෙඩි ඇති ගස වැටෙන කලැ එහි කැදැලිවලින් කුරුල්ලෝ අහසට ඉගිල්ලෙති.

29. අතීතකාලික ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

හීයත්තනී විභත්තිය

විභත්ති රූප

ඒක බහු

පඨම පුරිස ආ ඌ

මජ්ඣිම පුරිස ඔ ත්‍ථ

උත්තම පුරිස අ ම්හා

නිදර්‍ශන

78. පච් (ධාතුව), පච (අංගය).

ඒක බහු

පඨම පුරිස සො අපචා තෙ අපචූ

මජ්ඣිම පුරිස ත්‍වං අපචො තුම්හෙ අපචිත්‍ථ

උත්තම පුරිස අහං අපච මයං අපචම්හා

79. ඊයේ පටන් අතීත වූ කාලයේ කැරුණු ක්‍රියාවක් ඇඟැවීමෙහි හීයත්තනීවිභත්තික ක්‍රියා යෙදේ.

අර්‍ථ

සො අපචා - හේ (ඊයේ සිට ගත කාලයෙහි) පිසීය

තෙ අපචුං - ඔහු (ඊයේ සිට ගත කාලයෙහි) පිසූහ

යන ආදි ක්‍ර‍මයෙන් අර්‍ථ ගත යුතු.

ඇබෑසිය

1. පහත දැක්වෙන ධාතූන් ඒවාට සුදුසු විකරණ ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යොදා වත්තමානා, පංචමී, සත්තමී, අජ්ජතනී, හීයත්තනී, භවිස්සන්තී යන විභත්තීන්හි වරනඟන්න. ඒ ධාතූනට ම ත්‍වා, තුං, අන්ත, මාන යන ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යොදා කිතකන්ත (කෘදන්ත) රූප ද තනන්න.

(a) පළමු ගණයට අයත් විකරණ ගන්නා ධාතු : භූ (වීමෙහි), ටඞ්ක් (පැළුමෙහි), රක්ඛ් (රැකීමෙහි), යාච් (ඉල්ලීමෙහි), සික්ඛ් (ඉගෙන ගැන්මෙහි), කංඛ් (සැක කිරීමෙහි), අග්ඝ් (මිල කිරීමෙහි), රුච් (බැබැළීමෙහි), සුච් (ශෝක කිරීමෙහි), නච්ච් (නැටීමෙහි), තච්ඡ් (සැසීමෙහි), හජ් (සේවනය කිරීමෙහි), ඉංජ් (සැලීමෙහි).

පඨමගණික (මූලස්වරයට ගුණ නොවන) ධාතු : තුද් (ඇනීමෙහි), නුද් (දුරුකිරීමෙහි), ලිඛ් (ලිවීමෙහි), කුච් (හැකිලීමෙහි), භුජ් (වක්ව යෑමෙහි), රුජ් (රිදීමෙහි), විස් (ඇතුල්වීමෙහි).

පඨමගණික (විකරණ නොගන්නා ධාතු) : හූ (වීමෙහි), ඛ්‍යා (කීමෙහි), නී (පැමිණවීමෙහි, ගෙන යෑමෙහි), ජි (දිනුම්හි) පා (රැක්මෙහි), ලා (ගැන්මෙහි), අස් (වීමෙහි).

(b) දෙවෙනි ධාතුගණයට අයත් ධාතු : රුධ් (වැළැක්වීමෙහි), මුච් (මුදාලීමෙහි), සිච් (ඉසීමෙහි), යුජ් (යොදාලීමෙහි), භුජ් (වැළැඳීමෙහි), කත් (සිඳීමෙහි), ඡිද් (සිඳීමෙහි), භිද් (බිඳීමෙහි).

(c) තුන්වැනි ධාතුගණයට අයත් ධාතු : ඛී (ක්‍ෂයයට පැමිණීමෙහි), ගා (ගැයීමෙහි), ඝා (ආඝ්‍රාණය කිරීමෙහි), රුච් (රිසි වීමෙහි), මුච් (මිදීගැන්මෙහි), යුජ් (යෙදීමෙහි), මද් (උමතු වීමෙහි), විද් (අත් බව්හි).

(d) සතර වැනි ධාතුගණයට අයත් ධාතු : කී (මිළයට ගැන්මෙහි), චි (රැස් කිරීමෙහි), ජී (දිනීමෙහි), ථු (ස්තුති කිරීමෙහි), ධු (සොලවා ලීමෙහි), පු (පිරිසිදු කිරීමෙහි), පී (පිණැවීමෙහි), මී (මැනීමෙහි), ලු (සිඳාලීමෙහි), අස් (කෑමෙහි).

(e) පස්වැනි ධාතුගණයට අයත් ධාතු : තන් (පැතිරවීමෙහි), කර් (කිරීමෙහි).

(f) සවැනි ගණයට අයත් ධාතු : සු (ඇසීමෙහි), සම්භූ (පැමිණවීමෙහි), හි (යෑමෙහි), වූ (හැවුරුමෙහි).

(g) සත්වැනි ගණයට අයත් ධාතු : ලොක් (බැලීමෙහි), ථක් (පියැවීමෙහි), තක්ක් (කල්පනා කිරීමෙහි), ලක්ඛ් (ඉලක්ක ඇල්ලීමෙහි), මක්ඛ් (ගෑමෙහි, තැවරීමෙහි), සුඛ් (සුවපත් කිරීමෙහි), දුක්ඛ් (දුක් දීමෙහි), වංච් (රැවැටීමෙහි), මුච් (මුදාලීමෙහි), සජ්ජ් (සෑදීමෙහි, සැරැසීමෙහි), තජ්ජ් (තරවටු කිරීමෙහි), වජ්ජ් (අත්හැරීමෙහි), පූජ් (පිදීමෙහි), තිජ් (මුවහත් කිරීමෙහි).

30 විශේෂ පුංලිංගික ශබ්ද

80. අත්ත (ආත්මය, තමා).

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා අත්තා අත්තා, අත්තානො

දුතියා අත්තානං, අත්තං අත්තානො

තතියා අත්තනා, අත්තෙන අත්තනෙභි, අත්තනෙහි

චතුත්‍ථි අත්තනො අත්තානං

පඤ්චමී අත්තනා,අත්තම්හා,අත්තස්මා අත්තනෙභි, අත්තනෙහි

ඡට්ඨී අත්තනො අත්තානං

සත්තමී අත්තනි, අත්තම්හි, අත්තස්මිං අත්තනෙසු

ආලපන (හෙ) අත්ත, අත්තා (භවන්තා)අත්තා,අත්තානො

81. බ්‍ර‍ම්හ (බ්‍ර‍හ්මයා)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා බ්‍ර‍ම්හා බ්‍ර‍ම්හා, බ්‍ර‍ම්හානො

දුතියා බ්‍ර‍ම්හානං, බ්‍ර‍ම්හං බ්‍ර‍ම්හානො

තතියා බ්‍ර‍ම්හුනා බ්‍ර‍ම්හෙභි, බ්‍ර‍ම්හෙහි

බ්‍ර‍ම්හූභි, බ්‍ර‍ම්හූහි

චතුත්‍ථි බ්‍ර‍ම්හුනො, බ්‍ර‍ම්හස්ස බ්‍ර‍ම්හානං, බ්‍ර‍ම්හූනං

පඤ්චමී බ්‍ර‍ම්හුනා බ්‍ර‍ම්හෙභි, බ්‍ර‍ම්හෙහි

බ්‍ර‍ම්හූභි, බ්‍රම්හූහි

ඡට්ඨී බ්‍ර‍ම්හුනො, බ්‍ර‍ම්හස්ස බ්‍ර‍ම්හානං, බ්‍ර‍ම්හූනං

සත්තමී බ්‍ර‍ම්හනි බ්‍ර‍ම්හෙසු

ආලපන (හෙ) බ්‍ර‍ම්හ, බ්‍ර‍ම්හෙ (භවන්තො) බ්‍ර‍ම්හානො

82. රාජ (රජ).

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා රාජා රාජානො

දුතියා රාජානං, රාජං රාජානො

තතියා රඤ්ඤා, රාජෙන රාජෙභි, රාජෙහි

රාජූභි, රාජූහි

චතුත්‍ථි රඤ්ඤො, රාජිනො රඤ්ඤං, රාජානං, රාජූනං

පඤ්චමී රඤ්ඤා රාජූභි, රාජූහි

රාජෙහි, රාජෙභි

ඡට්ඨී රඤ්ඤො, රාජිනො රඤ්ඤං, රාජානං, රාජූනං

සත්තමී රඤ්ඤො, රාජිනි රාජූසු, රාජෙසු

ආලපන (හෙ) රාජ, රාජා (භවන්තො) රාජානො

83. සඛ (යහලුවා).

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා සඛා සඛානො, සඛිනො, සඛාරො

දුතියා සඛං, සඛානං, සඛාරා සඛානො, සඛාරො

තතියා සඛිනා සඛෙභි, සඛෙහි

සඛාරෙභි, සඛාරෙහි

චතුත්‍ථි සඛිනො, සඛිස්ස සඛානං, සඛීනං, සඛාරානං

පඤ්චමී සඛිනා, සඛාරස්මා, සඛෙභි, සඛෙහි

සඛාරම්හා සඛාරෙභි, සඛාරෙහි

ඡට්ඨී සඛිනො, සඛිස්ස සඛානං, සඛීනං, සඛාරානං

සත්තමී සඛෙ සඛෙසු, සඛාරෙසු

ආලපන (හෙ) සඛ, සඛා (භවන්තො) සඛිනො,

සඛි, සඛෙ සඛානො, සඛායො

84. අත්ත-ශබ්දයේ විශේෂ යෙදුම්

බොහෝ තැන බහුවචනය යෙදිය යුතු තන්හි අත්ත ශබ්දයේ ඒකවචන රූපයෝ යෙදෙත්.

නිදසුන් :

තානි (නක්ඛත්තානි). පන අත්තනො ගමනවීථිං න විජහන්ති (ඒ නකත්තරුහු වනාහි තමන්ගේ ගමන් මග නො හරිත්). පඨමා විභත්තිය වෙනුවට තතියාව ද යෙදේ. අත්තනා’ව අත්තානං සම්මන්නති (තෙමේ ම තමා සම්මත කෙරෙයි).

ගැටපදවිවරුව

ඨපෙත්‍වා - හැර, තබා

කිච්ච න. කෘත්‍යය

දුස්සීල - සිල්නැති

දුස්සීල්‍ය න. දුශ්ශීල බව

අනුස්සරති (අනු + සර්) - සිහිකරයි

ව්‍යාබාධ පු. විපත, විනාශය

ඛො පන - වූකලී, වනාහි

උපගච්ඡති (උස + ගම්) - සිතින් ගනී, එළඹෙයි

අත්‍ථකාම - දියුණුව කැමැති

මච්ච, පු. සත්ත්‍වයා

උපනිධාය - සසඳා, ආදර්‍ශයට ගෙන, ළං කොට තබා

උපසම්පදා, ඉ. උපසපුව

සම්මන්නති (සං + මන්) - සම්මත කරයි

සබ්බත්‍ථ - හැම තන්හි

වම්හෙති (වම්හ්) - ගරහයි, හෙලාදකී

මන්තී, පු. මන්ත්‍රී

ගරහති (ගරහ්) - ගරහයි

රුච්චති (රුච්) රිසියෙයි

වෙස්ස, පු. වෙළෙඳ කුලයට අයත්තා, වෛශ්‍යයා

ජායති (ජන්) - උපදී

ඊදිස - මෙබඳු

කුසල - දක්‍ෂ

පුග්ගල, පු. පුද්ගලයා, තැනැත්තා

උපවදති (උප + වද්) - දොස් නගයි

චින්තෙති (චින්ත්) - සිතයි

ධම්ම, පු. දෑ

පුථුජ්ජන, පු. ලෞකිකයා, පුහුදුනා

උපනෙති (උප + නී) - වෙත පමුණුවයි

පච්චවෙක්ඛති (පති + අව + ඉක්ඛ්) - පස්විකයි, නුවණින් බලයි

අපෙක්ඛති (අප + ඉක්ඛ්) - බලාපොරොත්තු වෙයි, කැමැති වෙයි

අන්‍ධබාල - මෝඩ

උක්ඛිපති (උ + ඛිප්) - ඔසොවා තබයි

පරිත්තාණ, න. ආරක්‍ෂාව

පසංසති (ප + සංස්) - පසසයි

තාදිස - එබඳු

උර, න. ළය

ඌරු, ඉ. කලවය

සුද්ද, පු. ශුද්‍ර‍යා, පහත් කුලයට අයත්තා

කිර, නි. ලු

බ්‍ර‍ම්හ - ශ්‍රෙෂ්ඨ වූ

කිලෙස, පු. කෙලෙස්

අජෙය්‍ය - නොදිනිය හැක්කා, නො පැරැදවිය හැක්කා

බිභෙති (භී) - බිය ගනී

ජිණ්ණ - මහලු

හංස, පු. හංසයා

අඛීණ - නො පිරිහුණු

කක්කටක, පු. කකුළුවා

ගීවා, ඉ. බෙල්ල

රුදති (රුද්) - හඬයි

කස්මා - කවර හෙයින්?

උප්පාදෙතු - උපදවන්නා

තීසු - තුන අතුරෙන්

පඨමං - පළමු කොට

නිවෙසයති (නි + විස්) - පිහිටුවයි, තබයි

නාථ, පු. නාථයා, පිහිට

අථ, නි. එයට පසු, ඉක්බිති

අසාධු - අයහපත් වූ

සුකර - සුවසේ කටහැකි

විසුජ්ඣති (වි - සුධ්) - පිරිසිදු වෙයි

අසුද්ධි, ඉ. අපිරිසිදුව

ලද්ධි, ඉ. ලබ්ධිය, විශ්වාසය

පෙක්ඛති (ප + ඉක්ඛ්) - දකී

විමුච්චති (වි + මුච්) - මිදෙයි

ජිනාති (ජී) - දිනයි

භරියා, ඉ. භාර්‍ය්‍යාව, බිරිය

භරති (භර්) - පෝෂිත කරයි

පාණච්චය පු. ජීවිතය නැසී යෑම

ඛීණ - පිරිහුණු

ජහති (හා) - අත්හැරීමෙහි

අළ, පු. අඬුව

කපණ - අසරණ, දුප්පත්

අරෙ සඛෙ - එම්බා යහලුව

ජීවිකා, ඉ. ජීවිකාව

යාම, පු. යාමය, වයස

අඤ්ඤතර - එක්තරා

පතිරූප - සුදුසු

අනුසාසති (අනු + සාස්) - අනුශාසනා කරයි

හි, නි. වනාහි

බහිද්ධා, නි. පිටත්හි

කම්ම, න. කර්‍මය

කිලිස්සති (කිලිස්) - කෙලෙසෙයි

සුද්ධි, ඉ. පිරිසිදුව

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. “ඨපෙත්‍වා මං කො අඤ්ඤො ඊදිසෙ කිච්චෙ කුසලො”ති සො බාලො

අත්තානං උක්කංසෙති.

2. සො දුස්සීලො පුග්ගලො අත්තනො දුස්සීල්‍යං අනුස්සරන්තො

අත්තා’ව අත්තානං උපවදී.

3. අසප්පුරිසො පන අත්තනො ච පරෙසං ච ව්‍යාබාධාය චින්තෙති.

4. එතං ඛො පන ඨානං විජ්ජතී යං පුථුජ්ජනො කංචි ධම්මං අත්තනො උපගච්ඡෙය්‍ය.

5. ඉධ අත්‍ථකාමො කුලපුත්තො සංසාරස්ස භයං පච්චවෙක්ඛන්තො අත්තනා’ව අත්තානං චොදයන්තො අත්තනො චිත්තං නිබ්බානං උපනෙය්‍ය.

6. න පරස්ස මච්චස්ස පාපකං කම්මං උපනිධාය අත්තනාපි තං සෙවෙය්‍ය.

7. සො භික්ඛු උපසම්පදං අපෙක්ඛමානං සාමණෙරං ඔවදිතුං ඉච්ඡන්තො අත්තනා’ව අත්තානං සම්මන්නති.

8. අයමන්‍ධබාලො සබ්බත්‍ථ අත්තානමුක්ඛිපති පරෙ වම්භෙති.

9. එස ආපදං පටිබාහිතුං කුසලො’ති රාජානො අත්තනො පරිත්තානමපෙක්ඛමානා සූරං මනතිනමිච්ඡන්ති.

10. යො අත්තානං පසංසති පරෙ ච ගරහති තාදිසො පුරිසො අම්හාකං න රුච්චති.

11. බ්‍රාම්හණා බ්‍ර‍ම්හුනො මුඛතො, ඛත්තියා උරතො, වෙස්සා ඌරූහි, සුද්දා පාදතො ජායිංසූ’ති අයං කිර බ්‍රාම්හණානං ලද්ධි.

12. යථා බ්‍ර‍ම්හති බ්‍රාම්හණානං ගාරවො, තථෙව මාතරි පිතරි ච පුත්තානං ගාරෙවො හොතු.

13. බ්‍ර‍ම්හුනො බුද්ධස්ස පෙක්ඛමානස්සෙව මම චිත්තං කිලෙසතො විමුච්චී’ති ථෙරො ආහ.

14. න සො රාජා යො අජෙය්‍යං ජිනාති

න සො සඛා යො සඛාරං ජිනාති

න සා භරියා යා පතිනො න බිභෙතී

න තෙ පුත්තා යෙ න භරන්ති ජිණ්ණං

15. යෙ වෙ සඛීනං සඛාරො භවන්ති

පාණච්චයෙ සුඛදුක්ඛෙසු හංස

ඛීණං අඛීණන්ති න තං ජහන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න

1. ඒ කකුළු තෙම සිය යහළුවා රක්නේ අඩුවලින් නයා ගේ බෙල්ල අල්ලා ගති.

2. සත්පුරුෂයෝ මරණයේදී ද “මම තෙමේ දුගියෙකැ”යි කියා තමන්ගේ යහලුවා අත්නාරිත්.

3. යහලුව, දියේ ඉන්නා මහ කකුළුවෙක් මගේ පය අල්ලා ගත්තේ ය. අසරණ ව හඬමි. එම්බා යහලුව, කවර හෙයින් මා හැරදැමූයෙහි ද?

4. යහලුව, තො යහලුවනට ජීවිකාව උපදවන්නා වෙහි. ඒ එසේ ම ය. තෝ අපට ඉසුරු (සම්පත්) ද දෙන තැනැත්තා වෙහි.

5. ඉදින් තමා තමහට ප්‍රිය එකක්හු කොට දන්නේ නම්, යාම (වයස්) තුන අතුරෙන් එක්තරා යාමයෙක ඒ තමා රක්නේ ය. (රැක්ක යුතු).

6. පළමු කොට තමා ම සුදුසු ගුණයෙහි පිහිටුවන්නේ ය. එයට පසු අනුනට අනුශාසනා කරන්නේ ය (කළයුතු).

7. තෙමේ වනාහි තමා ගේ නාථයා (පිහිට) ය. තමා හැර පිටත්හි අන් කවරෙක් නම් තමාට පිහිට වන්නේ ද?

8. අයහපත් වූ තමහට අහිත වූ කර්‍ම සුවසේ කටහැකි ය.

9. තමා ගේ පාපයෙන් තෙමේ ම කෙලෙසෙන්නේ ය. තමාගේ ම පිනෙන් තෙමේ පිරිසිදු වන්නේ ය. පිරිසිදුව ද අපිරිසිදුව ද තමා කෙරෙහි ම වේ.

10. සිල්වත් ගුණවත් පුද්ගලයනට දෙවියෝ ද බඹහු ද පසයත්.

(ඉ) සත්වන ධාතුගණයට අයත් පහත දැක්වෙන ධාතූන් වත්තමානා පඤ්චමී සත්තමී අජ්ජතනී හීයත්තනී භවිස්සන්තී යන විභත්තිවල වරනඟන්න. ඒවායින් ම වත්තමාන කාලික කිතකන්ත ද පූර්‍වක්‍රියා ද තුමන්ත පද ද සාදන්න.

පිහ් (කැමැති වෙයි), හීළ් (අගරු කිරීමෙහි), පීළ් (පෙළීමෙහි), ලල් (නැලවීමෙහි), දිස් (දෙසීමෙහි), ඝුස් (හඬ නැඟීමෙහි).

31 මනොගණික ශබ්ද

85. නපුංසකලිඞ්ගික මන ශබ්දය සේ වර නැගෙන්නෝ මනොගණිකයෝ නම් වෙති. මන-ශබ්දය වරනැගෙනුයේ මෙසේ ය :

මන (සිත)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා මනං, මනො මනානි, මනා

දුතියා මනං මනානි, මනෙ

තතියා මනෙන, මනසා මනෙභි, මනෙහි

කරණ මනෙන, මනසා මනෙභි, මනෙහි

චතුත්‍ථි මනස්ස, මනසො මනානං

පඤ්චමී මනම්හා, මනස්මා, මනසා මනෙභි, මනෙහි

ඡට්ඨී මනස්ස, මනසො මනානං

සත්තමී මනෙ, මනස්මිං මනෙසු

මනම්හි, මනසි

ආලපන (හෙ) මන (හෙ) මනානි, මනා

මෙසේ වර නැගෙන ශබ්ද

සිර - සිරස ඔජ - ඔද (ඕජස)

උර - ළය සර - විල

තෙජ - තෙද අය - යකඩ

තප - තපස වය - වයස

තම - අඳුර පය - කිරි, ජලය

රජ - දූලි යස - කීර්තිය, පිරිවර

ක්‍රියාවිශේෂණ

86. ක්‍රියාවන් කරන අන්දම, කරන කාලය, කරන තැන අඟවන පද ක්‍රියාවිශේෂණ නමි. ඒ නපුංසක ලිඞ්ගික වැ දුතියා විභත්තික ඒකවචනයෙන් සිටී. උදාහරණ : පුරිසො සුඛං වසති (පුරුෂයා සුවසේ වෙසේ).

මෙහි “සුඛං” යනු නපුංසක ලිඞ්ගික දුතියා විභත්තික ඒකවචන වැ සිටී. තතියා ආදි අනිත් විබත්හි ඒක වචනයෙන් ද ක්‍රියාවිශේෂණ සිටිනු පෙනේ.

උදාහරණ :

සුඛෙන - සුවසේ අත්‍ථාය - පිණිස

ධම්මෙන - දැහැමෙන් දූරා - දුරින්

චිරෙන - බොහෝ කලෙකින් තස්මා - එ හෙයින්

ඛණෙන - සැණින් ඨානෙ - නිසි තැනැ

දූරෙ - දුරැ සමීපෙ - ළඟැ

ක්‍රියාවිශේෂණවාචී නිපාතයෝ ද ඇත

සම්මා - මොනොවට, මනාසේ මිච්ඡා - වැරැදි ලෙස

බහි - පිටතැ ආසු - වහා

යන ආදිහු ය.

ගැටපද විවරුව

ධිතිමන්තු - ධෛර්‍යවත්

පසාදෙති - පහදවයි (පසීදති - යන්නේ ප්‍රයෝජ්‍යරූපයයි)

උස්සහති (උ + සහ්) - තැත් කරයි

ධාරණ, න. සිතැ දැරීම

වාචන, න. කියැවීම, ඉගැන්වීම

එවරූප - මෙ බඳු

පටිලභති (පටි + ලභ්) - ලබයි

විජහති (වි + හා) - දුරු කරයි

මහල්ලක, පු. මහල්ලා

පසාරෙති (ප + සර්) - විදහයි, දිගු කරයි

වසෙන - වශයෙන්

ඛෙත්ත, න. කෙත

සහාය, පු. යහළුවා

අයාචිත්‍වා - නොයැද

කාලං කරොති - කලුරිය කරයි

අනුරූපෙන - සුදුසු ලෙසින්

කථන, න. කීම

ගන්‍ථධුර, න. ග්‍ර‍න්‍ථධුරය

සම්පත්ති - ඉ. සැපත

පසන්න - පහන්, පැහැදුණු

දුබ්බිනීත - නො හික්මුණු

විකසිත - පිපුණු

සංවර, පු. සංවරය, හැවුරුම

ධම්මික - දැහැමි

පමාණ, න. පමණ, තරම

පෙසෙති (ප + ඉස්) - යවයි

කිච්ච, න. කටයුතු

එකක - හුදෙකලා, තනි

වාසං කප්පෙති - වාසය කරයි

බ්‍ර‍ම්හභත්තික - බඹහු අදහන්නා

අභිභවති (අභි + භූ) - මැඩැ පවත්වයි

වසල, පු. සැඩොලා

අවිදූර, න. නුදුර

සාධු - යහපති

සොධෙති (සුධ්) - ශුද්ධ කෙරෙයි

නුදති (නුද්) - දුරු කෙරෙයි

සුඛුම - සියුම්

ඛිපති (ඛිප්) - දමයි

අජ්ඣෙසන, න. ඉල්ලීම

පටිග්ගහෙත්‍වා - පිළිගෙන

පටිච්ච - නිසා

ඉසිපතන, න. ඉසිපතනය

පයාති (ප + යා) - යයි, වඩියි

අප්පයොජෙත්‍වා - නොයොදා

වෙය්‍යාවච්ච, න. වතාවත්

එකකො’ව (එකකො එව) - හුදෙකලාව ම

මාපෙති (මි) - මවයි

ජාති, ඉ. ජාතිය, උත්පත්තිය

ජච්චා - ජාතියෙන්, උත්පත්තියෙන් (ජාති ශබ්දයේ තතියාවිභත්ති ඒක වචන යි)

පුරත්‍ථිමා දිසා, ඉ. නැගෙනහිර දෙස

ඝොර - නපුරු

උදෙති (උ + ඉ) - උදා වෙයි, නගී

පටිවාත, පු. උඩු සුළඟ

පච්චෙති (පති + ඉ) - පෙරළා එයි, අදහයි

කාරුඤ්ඤ, න. කරුණාව

යෙන බාරාණසී තෙන - බරණැස යම්තැනක ද එ තැනට

පායාසි (ප + අයාසි) - වැඩියේ ය, ගියේ ය.

ගිලාන - ගිලන්.

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. ධිතිමා පුරිසො පරං ආයාචිත්‍වා අත්තනා යෙව අත්තනො සබ්බානි කම්මානි කාතුමුස්සහති.

2. අයං මාණවො මයි මනං පසාදෙත්‍වා කාලං කත්‍වා දෙවලොකෙ උප්පජ්ජිස්සති.

3. අත්තනො පඤ්ඤාය අනුරූපෙන ධම්මං උග්ගණ්හිත්‍වා තස්ස ධාරණං කථනං වාචනන්ති ඉදං ගන්‍ථධුරං නාම හොති.

4. ථෙරො ගාථාභි අත්තනො’ව ඔවාදං දත්‍වා ගබ්භං පවිසිත්‍වා සමණධම්මං අකාසි.

5. තෙ දුග්ගතා මනුස්සා සත්‍ථරි මනං පසාදෙත්‍වා එවරූපං මහතිං සම්පත්තිං පටිලභිංසු.

6. පුරිසො පසන්නෙන මනසා යං කම්මං කරොති තං ඡායා’ව තස්ස කම්මස්ස කාරකං න විජහති.

7. ආවුසො දුබ්බිනීත මහල්ලක, ත්‍වං අත්තනො පමාණං න ජානාසීති තෙ තං මහල්ලකං භික්ඛුං ගරහිංසු.

8. සො මාණවො අඤ්ඤෙන කෙනචි පි සහායෙන විනා අත්තනා’ව ඝරෙ ච ඛෙත්තෙ ච කම්මානි කරොති.

9. සො අත්තනො භරියං තස්සා මාතුයා ගෙහං පෙසෙත්‍වා සයමෙව සබ්බානි කිච්චානි කරොන්තො එකකො’ව ගෙහෙ වාසං කප්පෙසි.

10. බ්‍ර‍ම්හභත්තිකා ලොකමිමං බ්‍ර‍ම්හා මාපෙසීති වදන්ති.

11. ඉසි අත්තනො තපසො තෙජසා ඉතරෙ සබ්බෙ සත්තෙ අභිභවි.

12. න ජච්චා වසලො හොති, න ජච්චා හොති බ්‍රාම්හණො.

13. කම්මනා වසලො හොති, කම්මනා හොති බ්‍රාම්හණො.

14. කුමාරී සරසි නහායන්තී අවිදුරෙ විකසිතං පදුමං දිස්වා තං ගහෙතුං හත්‍ථං පසාරෙසි.

15. තුම්හෙ කායෙන වා වචසා වා මනසා වා කිංචි’පි අකුසලං මා කරිත්‍ථ.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. කයින් ද වචසින් ද මනසින් ද සංවරය යහපති.

2. ශීලයෙන් ද නුවණින් ද තෙදින් ද අන් ගුණවලින් ද බුදුරජුනට සම කිසිවෙක් කිසි ම ලොවෙක නැත.

3. බුදු රජ තෙමේ තම සිතින් අනුන් ගේ සිත දැක “මේ සත්හු කයින් ද වචනයෙන් ද සිතින් ද මෙ බඳු මෙ බඳු කර්‍ම කෙරෙති. මොහු මරණින් මතු ඒ කර්‍මයන් ගේ වශයෙන් මේ මේ තන්හි උපදින්නාහ”යි දැනගනී.

4. ඒ දැහැමි රජ තෙමේ තපසින් ද වයසින් ද තේජසින් ද අන් හැම රජුන් ම මැඩැ පැවැත්වී ය.

5. නුවණැත්තේ පළමු තමා දහමෙහි පිහිටා පසු ව අනෙකාට අනුශාසනා කරන්නේ ය. මෙ සේ හේ නො කෙලෙසෙන්නේ ය.

6. තමා ගේ නාථයා (පිහිට) තෙමේ ම ය. තමාගෙන් පිටත්හි කවර නම් පිහිටෙක් ඇති වන්නේ ද?

7. තමා ගේ ම පාපයෙන් තෙමේ කෙලෙසෙයි. තමා ගේ ම පිනෙන් තෙමේ පිරිසිදු වෙයි. අනෙකෙක් අනෙකකු නො ම ශුද්ධ කළ හැකි වේ.

8. ස්ථවිර තෙමේ තමා ගේ තේජසින් නපුරු වූ නාගයා ගේ තේජස මැඩැලී ය.

9. හිරු තෙමේ තමාගේ තේජසින් අඳුර දුරු කෙරෙමින් නැගෙනහිරින් උදා වෙයි.

10. යමෙක් සියුම් දූවිලි උඩු සුළඟට දමන්නේ ද එය පෙරැළී ඔහු කරා ම එයි.

11. භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ තෙමේ බඹහුගේ ද ඉල්ලීම පිළිගෙන සතුන් කෙරෙහි ද කරුණාව නිසා බරණැස යම් තැනෙක ද ඉසිපතනය යම් තැනෙක ද එහි වැඩි සේක.

12. දේවී අන් කිසිවකු නොයොදා ගිලන් රජුට තොමෝ ම සියලු වතාවත් කළා ය.

32 සංඛ්‍යාවාචී ශබ්ද

එක 1 එකතිංසති 31

ද්වි 2 ද්වත්තිංසති, බත්තිංසති 32

ති 3 තෙත්තිංසති 33

චතු 4 චතුත්තිංසති 34

පඤ්ච 5 පංචතිංසති 35

ඡ 6 ඡත්තිංසති 36

සත්ත 7 සත්තතිංසති 37

අට්ඨ 8 අට්ඨතිංසති 38

නව 9 එකූනචත්තාළීසති 39

දස 10 චත්තාළීසති, චත්තාළීසා 40

එකාදස 11 එකචත්තාළීසති 41

ද්වාදස, බාරස 12 ද්වාචත්තාළීසති 42

තෙරස, තෙළස 13 තිචත්තාළීසති 43

චතුද්දස, චුද්දස 14 චතුචත්තාළීසති 44

පංචදස, පණ්ණරස 15 පංචචත්තාළීසති 45

සොළස 16 ඡචත්තාළීසති 46

සත්තදස 17 සත්ත චත්තාළීසති 47

අට්ඨාරස 18 අට්ඨ චත්තාළීසති 48

එකූනවීසති 19 එකූනපඤ්ඤාසා 49

වීසති 20 පඤ්ඤාසා 50

එකවීසති 21 සට්ඨි 60

ද්වාවීසති, බාවීසති 22 සත්තති 70

තෙවීසති 23 අසීති 80

චතුබ්බීසති 24 නවුති 90

පංචවීසති 25 සත 100

ජබ්බීසති 26 සහස්ස 1000

සත්තවීසති 27 දසසහස්ස 10000

අට්ඨවීසති 28 සතසහස්ස 100000

එකූනතිංසති 29 කොටි 10000000

තිංසති 30

වීසති යන්න වෙනුවට වීසා යැ යි ද, තිංසති යන්න වෙනුවට තිංසා කියා ද, චත්තාළීසති යන්න වෙනුවට චත්තාළීසා කියා ද යෙදේ.

වර නැඟීම

“එක” ශබ්දය තුන් ලිංගයෙහි ම වර නැඟේ.

පුංලිංගයෙහි

87.

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා එකො එකෙ

දුතියා එකං එකෙ

තතියා එකෙන එකෙහි, එකෙභි

චතුත්‍ථි එකස්ස එකෙසං, එකෙසානං

පඤ්චමී එකස්මා එකෙභි, එකෙහි

ඡට්ඨී එකස්ස එකෙසං, එකෙසානං

සත්තමී එකස්මිං, එකම්හි එකෙසු

ආලපන එක එකෙ

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා එකං එකෙ, එකානි

ආලපන එක එකෙ, එකානි

දුතියා එකං එකෙ, එකානි

සෙස්ස පුමලිඟුයෙහි මෙනි.

ස්ත්‍රී ලිඞ්ගයෙහි

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා එකා එකා, එකායො

දුතියා එකං එකා, එකායො

තතියා එකාය එකාභි, එකාහි

චතුත්‍ථි එකිස්සා, එකාය එකාසං, එකාසානං

පඤ්චමී එකාය එකාභි, එකාහි

ඡට්ඨී එකිස්සා, එකාය එකාසං, එකාසානං

සත්තමී එකායං, එකිස්සං එකාසු

ආලපන එක එකා, එකායො

“ද්වි” ශබ්දය

බහු වචනයෙහි ම වර නැඟේ.

පඨමා ද්වෙ චතුත්‍ථි ද්වින්නං

ආලපන ද්වෙ පංචමී ද්වීභි, ද්වීහි

දුතියා ද්වෙ ඡට්ඨී ද්වින්නං

තතියා ද්වීභි, ද්වීහි සත්තමී ද්වීසු

88. මෙය තුන් ලිංගයෙහි ම මෙසේ ය. මෙයින් එහා “අට්ඨාරස” ශබ්දය තෙක් සියලු සංඛ්‍යා ශබ්ද බහුවචනයෙහි පමණක් වර නැගේ.

“ති” ශබ්දය

පුංලිඞ්ගයෙහි

පඨමා තයො පංචමී තීහි

දුතියා තයො ඡට්ඨී තිණ්ණං

තතියා තීභි සත්තමී තීසු

චතුත්‍ථි තිණ්ණං ආලපන තයො

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

පඨමා තීණි

දුතියා තීණි

ආලපන තීණි

සෙස්ස පුංලිඞ්ගයෙහි මෙනි.

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

පඨමා තිස්සො පංචමී තීහි

දුතියා තිස්සො ඡට්ඨි තිස්සන්නං

තතියා තීභි සත්තමී තීසු

චතුත්‍ථි තිස්සන්නං ආලපන තිස්සො

“චතු” ශබ්දය

පුංලිඞ්ගයෙහි

පඨමා චත්තාරො, චතුරො පංචමී චතුහි

දුතියා චත්තාරො, චතුරො ඡට්ඨි චතුන්නං

තතියා චතුභි සත්තමී චතුසු

චතුත්‍ථි චතුන්නං ආලපන චත්තාරො, චතුරො

නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි

පඨමා චත්තාරි

දුතියා චත්තාරි

ආලපන චත්තාරි

ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

පඨමා චතස්සො පංචමී චතුසු

දුතියා චතස්සො ඡට්ඨි චතස්සන්නං

තතියා චතුහි සත්තමී චතුසු

චතුත්‍ථි චතස්සන්නං ආලපන චතස්සො

“පංච” ශබ්දය

පඨමා පංච පංචමී පංචහි

දුතියා පංච ඡට්ඨි පංචන්නං

තතියා පංචහි සත්තමී පංචසු

චතුත්‍ථි පංචන්නං ආලපන පංච

මේ තුන් ලිඟුයෙහි ම සම යි.

89. “ඡ” ශබ්දයේ පටන් “අට්ඨාරස” ශබ්දය තෙක් සියලු ශබ්ද මේ “පංච” ශබ්දය සේ වර නගනු.

මේවා වාක්‍යයෙහි යෙදෙන සැටි

එකො පුරිසො - එක් පුරුෂයෙක්

එකා ඉත්‍ථි - එක් ස්ත්‍රියක්

එකං ඵලං - එක් ගෙඩියක්

ද්වෙ පුරිසා - පුරුෂයෝ දෙදෙනෙක්

ද්වෙ ඉත්‍ථියො - ස්ත්‍රීහු දෙදෙනෙක්

ද්වෙ ඵලානි - ගෙඩි දෙකක්

තයො පුරිසා - පුරුෂයෝ තිදෙනෙක්

තිස්සො ඉත්‍ථියො - ස්ත්‍රීහු තිදෙනෙක්

තීනි ඵලානි - ගෙඩි තුනක්

චත්තාරො පුරිසා - පුරුෂයෝ සතරදෙනෙක්

චතස්සො ඉත්‍ථියො - ස්ත්‍රීහු සතරදෙනෙක්

චත්තාරි ඵලානි - ගෙඩි සතරක්

පංච පුරිසා - පුරුෂයෝ පස්දෙනෙක්

පංච ඉත්‍ථියො - ස්ත්‍රීහු පස්දෙනෙක්

පංච ඵලානි - ගෙඩි පසක්.

90. “වීසති”-ශබ්දය පටන් නවුති-ශබ්දය තෙක් සියලු ශබ්ද ස්ත්‍රීලිංගික යි. එකුනවීසති (19). වීසති (20). එකවීසති (21). ද්වාවීසති (22) ආදි ඉකාරාන්ත ශබ්ද රත්ති ශබ්දය මෙන් වර නඟන්න.

වීසා (20), තිංසා (30), චත්තාළීසා (40), පඤ්ඤාසා (50) යන ශබ්ද “කඤ්ඤා” ශබ්දය මෙන් වර නගනු. මේ සියලු ශබ්ද වර නැගෙනුයේ ඒකවචනයෙහි පමණි. එහෙත් බහ්වර්‍ථයක් දෙන බැවින් බහුවචනාන්ත නාමයනට විශේෂණ වැ යෙදෙති. මෙසේ යි :

(පඨමා) වීසති පුරිසා - විසිදෙනෙක් පුරුෂයෝ.

(දුතියා) වීසතිං පුරිසෙ - විසි දෙනෙකුන් පුරුෂයන්.

(තතියා) විසතියා පුරිසෙහි

- විසි දෙනෙකුන් පුරුෂයන් කරණ කොට ගෙන.

(චතුත්‍ථි) විසතියා පුරිසානං - විසි දෙනෙකුන් පුරුෂයනට.

(පංචමී) විසතියා පුරිසෙහි

- විසි දෙනෙකුන් පුරුෂයන් කෙරෙන්.

(ඡට්ඨී) විසතියා පුරිසානං - විසි දෙනෙකුන් පුරුෂයන් ගේ.

(සත්තමී) විසතියං පුරිසෙසු

- විසි දෙනෙකුන් පුරුෂයන් කෙරෙහි.

(ආලපන) භවන්තො වීසති පුරිසා

- පින්වත් විසිදෙනෙක් පුරුෂයිනි.

91. සත, සහස්ස, ලක්ඛ ශබ්ද නපුංසක ලිංගික යි. “චිත්ත” ශබ්දය සේ වර නැගේ. (මෙහි 58 වන පිට බලනු). මොවුන් ද ඒක වචනයෙහි වර නගනු. එහෙත් වාක්‍යයෙහිදී මොහු බහුවචනාන්තයන්ට විශේෂණ වැ සිටිති.

92. දෙසියය, තුන්සියය, සාරසියය, පන්සියය යන ආදිය හැඟවුවමනා විට “සත” ශබ්දයට මුලින් ද්වි, ති, චතු, පංච ආදි ශබ්ද එක් කොට ද්විසන, තියත, චතුසන, පංචසන යන ආදි වශයෙන් ශබ්ද යොදා ගත යුතු.

චතු-ශබ්දයෙන් පර වූ ව්‍යංජනය ද්විත්‍ව වේ. එ බැවින් “චතු-සත” යන්න “චතුස්සත” යැ යි සෑදේ.

මෙසේ ම ද්විසහස්ස (2000), තිසහස්ස (3000), චතුස්සහස්ස (4000) යන ආදිය ද සාදා ගත යුතු.

උදාහරණ :

සතං මනුස්සා - සියයක් මිනිස්සු.

සතෙන මනුස්සෙහි - සියයක් මිනිසුන් විසින්,

මිනිසුන් කරණ කොට ගෙන.

සතස්ස මනුස්සානං - සියයක් මිනිස්නට.

සතම්හා මනුස්සෙහි - සියයක් මිනිසුන් කෙරෙන්.

සතස්ස මනුස්සානං - සියයක් මිනිසුන් ගේ.

සතෙ මනුස්සෙසු - සියයක් මිනිසුන් කෙරෙහි.

විශේෂ ශබ්ද කිහිපයක්

93. දියඩ්ඪ, 1 1/2 (එකකුත් අඩක්).

අඩ්ඪතිය, 2 1/2 (දෙකකුත් අඩක්).

අඩ්ඪුඩ්ඪ, 3 1/2 (තුනකුත් අඩක්).

දියඩ්ඪසතං, 150 (1 1/2 x 100).

අඩ්ඪ තියසහස්සං 2500 (2 1/2 x 1000).

අඩ්ඪුඩ්ඪසහස්සං, 3500 (3 1/2 x 1000).

නිර්‍ධාරණය

94. වැඩි දෙනෙකුගෙන් එකකු හෝ කිහිප දෙනෙකු තෝරා ගැන්මෙහි ඡට්ඨී සත්තමී යන විභක්ති දෙක ම යෙදේ.

උදාහරණ :

(ඡට්ඨී) ඡන්නං පුරිසානං පඨමො

(මිනිසුන් සදෙනා ගෙන් පළමුවැන්නා).

(සත්තමී) ඡසු පුරිසෙසු පඨමො

(මිනිසුන් ස දෙනා ගෙන් පළමුවැන්නා).

ගැටපද විවරුව

ස්ත්‍රීලිංගික

සෙණි, කච්ඡා - පඞ්ක්තිය

දාසී - දාසිය

මහාපඨවි - මහ පොළොව

මහාවාලිකා - මහවැලි නදිය

කදලී - කෙසෙල් ගස

රජ්ජු - ලනුව, කඹය

කුවණ්ණා - කුවේණිය

ගාථා - ගාථාව, ගය

පුංලිංගික

පච්චාමිත්ත - පසමිතුරා, සතුරා

උපහාර - තෑග්ග

භාග - කොටස, පංගුව

සත්‍ථඤ්ඤූ - ශාස්ත්‍ර‍ඥයා

චමූපති - සෙනෙවියා

උපට්ඨාක - උපස්ථායකයා

භගවන්තු - භාග්‍යවතුන් වහන්සේ

මහාසාවක - මහාශ්‍රාවකයා

ගහ - ග්‍ර‍හයා

රාජපුරිස - පොලිස් භටයා

අක්ඛධුත්ත - සූදුකාරයා

ලක්ඛණපාඨක - ලක්‍ෂණපාඨකයා

(ඇඟ ලකුණු බලා සුබ අසුබ කියන්නා)

සිද්ධත්‍ථ - සිදුහත්

වග්ග - පංක්තිය

නපුංසකලිංගික ශබ්ද

ථල - ගොඩබිම

සමන්තකූට - සමනොළ කන්ද

රූපිය - රුපියල

වර - වරය

ලංකාදීප - ලක්දිව

සාහය්‍ය - උදව්ව

රජ්ජ - රජබව

ඨාන - තැන

ධම්මාධිකරණ - නඩු හල

අගාර - ගිභි ගෙය

විශේෂණ ශබ්ද

දුග්ගත - දුගී

දීඝතම - දික් ම

සදොස - දොස් ඇති, වැරැදි

ආඛ්‍යාත

පඨති (පඨ්) - පාඩම් කරයි.

පරාජෙති (පරා-ජී) - පරදවයි.

පභවති (ප-භූ) - උපදී, ගලයි

පප්පොති (ප-අප්) - පැමිණෙයි.

පාපුනාති (ප-අප්) - පැමිණෙයි.

මාරෙති (මර්) - මරයි.

රචයති (රච්) - රසයයි, ගොතයි.

පරිබ්භමති (පරි-භම්) - වටා යයි.

පාපෙති (ප-අප්) - පමුණුවයි.

පබ්බජති (ප-වජ්) - පැවිදි වෙයි.

නිපාත

පුරතො - ඉදිරියෙන්

පච්ඡතො - පස්සෙන්

සමන්තා - වටේට

භිය්‍යො - ඊයේ

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. තස්සා ඉත්‍ථියා පුත්තෙසු ද්වෙ ජනා පාඨසාලායං පඨමායං කච්ඡායං පඨන්ති.

2. යෙ සංගාමෙ පච්චාමිත්තෙ පරාජෙසුං තෙසං පඤ්චන්නං සෙනාපතීනං රාජා උපහාරෙ අදාසි.

3. පුරතො තිස්සො ච පච්ඡතො තිස්සො චා’ති ඡ දාසියො ගහපතිනො භරියාය සද්ධිං ගච්ඡිංසු.

4. ඉමිස්සා මහාපඨවියා තීසු භාගෙසු ද්වෙ ජලං, එකො භාගො ථලන්ති සත්‍ථඤ්ඤුනො වදන්ති.

5. තස්සා ඉත්‍ථියා භාගිනෙය්‍යො ගාමං ගන්ත්‍වා තිස්සො කුක්කුටියො කිණි.

6. සමන්තකූටතො චතස්සො නදියො පභවන්ති. තාසං පඨමා මහාවාලිකා නදී දීඝතමා.

7. කදලියො ලංකායං නවසු’පි පදෙසෙසු රොහන්ති.

8. තුම්හෙ අමූහි රජ්ජුහි ඉමා ද්වෙ ධෙනුයො බන්‍ධිත්‍වා ගාමං නෙථ.

9. අම්ම, ඉමිස්සා දුග්ගතාය ඉත්‍ථියා පංච රූපියානි දෙහි.

10. තෙසු අසීතියං චොරෙසු තිංස ජනා ඉදානි වධං පප්පොන්ති.

11. එතෙසං සත්තන්නං සෙනාපතීනං ද්වෙ ජනා සංගාමං පචිසිතුං භායිංසු.

12. දසරථො රාජා අත්තනො තීසු දෙවීසු දුතියාය වරං අදාසි.

13. චමූපති අඩ්ඪුඩ්ඪෙන සහස්සෙන භටෙහි සද්ධිං නගරම්හා නික්ඛමි.

14. මයං ද්වෙ ජනා අරඤ්ඤං ගන්ත්‍වා තෙසං ද්වින්නං භික්ඛුනං ද්වෙ කුටියො කරොම.

15. යෙ අම්හෙසු සත්තසු භාතුසු සරෙ ඛිපිතුං උස්සහෙය්‍යුං තෙ තත්‍රෙව මරණං පාපුනෙය්‍යුං.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. උපස්ථායකයන් අතුරෙහි ආනන්‍ද ස්ථවිර තෙමේ අග්‍ර‍ යැ යි දවසෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ සේක.

2. බුදුරජුගේ අසූවක් මහා ශ්‍රාවකයන් අතුරෙහි සාරිපුත්ත ද මොග්ගල්ලාන ද යන දෙ නම අග්‍ර‍ වූහ.

3. විජය කුමරු සත්සියයක් ජනයන් හා ලක්දිව් අවුත් කුවේණිය ගේ උදව්වෙන් යකුන් ගේ සියලු රජුන් මරා එහි රජ බවට පැමිණියේ ය.

4. මේ පංක්තියෙහි බාලිකාවන් තිස් දෙනා ගෙන් කාට මේ තෑග්ග දෙම් දැ? යි මා ඇසුවොත් පංක්තියේ ආචාර්‍ය්‍ය වූ ඔබ කුමක් කියන්නෝ ද?

5. ඔබ යම් ගාථා දසයක් රැසැයූහු ද එයින් පළමු ගාථායෙහි ම වැරැදි තැන් දසයෙකි.

6. අර අඹගෙඩි සතලිස් තුනෙන් විසිහතක් ඔබ ගන්න. එකොළොසක් මට දෙන්න. සෙස්ස කාට හෝ දෙන්න.

7. ග්‍ර‍හයෝ සත්දෙනෙක් ඉර වටා යෙත්.

8. ඊයේ රෑ රාජපුරුෂයෝ (පොලිස් භටයෝ) අවුත් අප ගමේ ගෙයකදී සූදුකාරයන් පසොළොස් දෙනෙකුන් අල්ලා ගෙන අද නඩුහලට පැමිණැවූහ.

9. ලක්‍ෂණපාඨක බමුණන් සත් දෙනා ගෙන් පස් දෙනෙක් සිදුහත් කුමරු ගේ කයෙහි ලකුණු බලා “මෙ තෙම ගිහි ගෙයි නො වසන්නේ ම ය. ගිහි ගෙන් නික්මැ පැවිදි වැ බුදු වන්නේ ම යැ” යි කීහ.

33 සංඛ්‍යාපූරණ ශබ්ද

පුංලිඞ්ග, නපුංසකලිංග ස්ත්‍රීලිංග තේරුම

පඨම පඨමා පළමු වන

දුතිය දුතියා දෙවෙනි

තතිය තතියා තෙවෙනි

චතුත්‍ථ චතුත්‍ථ, චතුත්‍ථා පස්වන

ඡට්ඨ ඡට්ඨී, ඡට්ඨා සවන

සත්තම සත්තමී, සත්තමා සත්වන

අට්ඨම අට්ඨමී, අට්ඨමා අටවන

නවම නවමී, නවමා නවවන

දසම දසමී, දසමා දසවන

එකාදස, එකාදසම එකාදසී, එකාදසමී එකොළොස්වන

ද්වාදස, ද්වාදසම ද්වාදසී, ද්වාදසමී දොළොස්වන

බාරස, බාරසම බාරසී, බාරසමී

තෙරස, තෙරසම තෙරසී, තෙරසමී තෙළෙස්වන

චුද්දස, චුද්දසම චුද්දසී, චුද්දසමී තුදුස්වන

චතුද්දස, චතුද්දසම චතුද්දසී, චතුද්දසමී

පංචදස, පංචදසම පංචදසී, පංචදසමී පසළොස්වන

පණ්ණරස, පණ්ණරසම පණ්ණරසී, පණ්ණරසමී

සොළස, සොළසම සොළසී, සොළසමී සොළොස්වන

එකුනවීසතිම, එකුනවීසතිමී, දසනවවන

එකුනවීසතිතම එකුනවීසතිතමී

විසතිම, වීසතිතම විසතිමී, විසතිතමී විසිවන

නවුතිම, නවුතිතම නවුතිමී, නවුතිතමී අනූවන

සතම, සත්තම සතමී, සත්තමී සියවන

සහස්සම, සහස්සතම සහස්සමී, සහස්සතමී දහස්වන

95. මෙහි පඨම, දුතිය, තතිය ආදිය පුංලිඞ්ගයෙහි “බුද්ධ” ශබ්දය මෙන් ද, නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි “ඵල” ශබ්දය මෙන් ද, ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි “පඨමා දුතියා” ආදි ආකාරාන්ත ශබ්ද “කඤ්ඤා” ශබ්දය මෙන් ද “චතුත්‍ථි” ආදී ඊකාරාන්ත “නදී” ශබ්දය මෙන් ද වර නැගියැ යුතු.

වාක්‍යයෙහි යෙදෙන සැටි

දසසු පුරිසෙසු පඨමො ඡෙකො.

(පුරුෂයන් දස දෙනා ගෙන් පළමු වැන්නා දක්‍ෂ ය.)

දසසු කාරණෙසු පඨමං පටිග්ගණ්හාමි.

(කරුණු දසයෙන් පළමුවැන්න පිළිගනිමි.)

දසසු ඉත්‍ථීසු දුතියා ඡෙකා.

(ස්ත්‍රීන් දස දෙනා අතුරෙන් දෙවැන්නී දක්‍ෂ ය.)

සංඛ්‍යාශබ්දවලින් නිපැයෙන ක්‍රියා විශේෂණ

(විභාගාර්‍ථයෙහි)

96. එකධා - එක් පරිද්දෙකින්

ද්විධා - දෙකොටසකට, දෙකට, දෙ පරිද්දෙන්

තිධා - තුනට, තුන් කොටසකට, තුන් පරිද්දෙන්

සහස්සධා - දහස් කොටසකට, දහසකට, දහස් පරිද්දෙන්.

වාක්‍යයෙහි යෙදෙන සැටි

සො ධනං ද්විධා භාජෙති (හේ ධනය දෙකට බෙදයි).

සො ධඤ්ඤං චතුද්ධා භාජෙති (හේ ධාන්‍යය සතර කොටසකට බෙදයි).

97. සො-ප්‍ර‍ත්‍යයය ප්‍ර‍කාරාර්‍ථ විභාගාර්‍ථයන්හි සංඛ්‍යාශබ්දවලට එක් වේ.

උදාහරණ

එකසො (එකින් එක)

පංචසො (පසක් බැගින්, පසෙන් පස, පස් පරිද්දෙන්)

98. ඛත්තුං-ප්‍ර‍ත්‍යය වාරාර්‍ථයෙහි යෙදේ. මෙයට මුලින් සංඛ්‍යා ශබ්දයක් සිටි විට ප්‍ර‍ත්‍යයේ මුලකුර වූ “ඛ” යනු “ක්ඛ” වේ.

ද්වික්ඛත්තුං (දෙවරක්, දෙගුණයක්).

තික්ඛත්තුං (තෙවරක්, තෙගුණයක්).

පංචක්ඛත්තුං (පස්වරක්, පස්ගුණයක්).

සහස්සක්ඛත්තුං (දහස් වරක්, දහස් ගුණයක්).

ගැටපද විවරුව

ස්ත්‍රීලිංගික

සූරතා (ශූර බව)

ජාති (උපත)

පුණ්ණමී (පුණු පෝදා)

පුංලිංගික

භොග (දරණ වැල)

සෙන (උකුස්සා)

කලියුග (කලියුගය)

ඵණ (පෙණය)

කාජ (කද)

කප්ප (කල්පය)

චිතක (දරසෑය)

වස්ස (වර්‍ෂය)

වෙසාඛමාස (වෙසක් මස)

මුද්ධ, මුදුන, හිස (අත්ත ශබ්දය මෙනි)

නපුංසක ලිංගික

අරඤ්ඤ (වනය)

ආඛ්‍යාත පද

ආරාධෙති (ආ-රාධ්) - සිත් ගනී, සතුටු කරයි

වෙඨෙති (වෙඨ) - වෙළයි

දාරෙති (දර්) - පළයි, ඉරා ලයි

ධාරෙති (ධර්) - දරයි

ආහිණ්ඩති (ආ-හිංඩ්) - ඇවිදී

නිමජ්ජති (නි-මජ්ජ්) - ගිලෙයි

ඩය්හති (දහ්) - දැවෙයි

නිපාත

අතීව (ඉතා ම)

අන්තමසො (අඩු ම ගණනේ, යටත් පිරිසෙයින්)

උපරි (මත්තෙහි)

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. තස්සා ඉත්‍ථියා පුත්තානං පඨමො විජ්ජාලයෙ පංචමායං කච්ඡායං ච, දුතියො තතියායං කච්ඡායං ච උග්ගණ්හන්ති.

2. තෙසු නවුතියං චොරෙසු චතුස්සත්තතිමො ච පණ්ණාසමො අට්ඨතිංසමො චා’ති තයො ඉදානි වධං පප්පොන්ති.

3. ඉමෙසං පුරිසානං පංචමො දසමො වීසතිමො චා’ති තයො ජනා එකිස්සා යෙව මාතුයා පුත්තා හොන්ති.

4. ඉමෙසු අට්ඨසු සෙනාපතීසු පංචමො අත්තනො සූරතාය රඤ්ඤො චිත්තං ආරාධෙසි.

5. දසරථො රාජා අත්තනො දුතියාය භරියාය එකං වරං අදාසි.

6. තස්සා පුත්තෙසු පංචමො අත්තනො මාතරි අතීව සිතිය්හති.

7. මුචලින්‍දො නාගරාජා භගවතො කායං සත්තක්ඛත්තුං භොගෙහි වෙඨෙත්‍වා උපරි මුද්ධනි*[5] ඵණං කත්‍වා අට්ඨාසි.

8. ද්වෙ වඩ්ඪකිනො කකචෙන රුකඛං ද්විධා දාරෙසුං.

9. ලුද්දකො අත්තනො පුත්තෙහි සද්ධිං අරඤ්ඤෙ ආහිණ්ඩන්තො ද්වෙ මිගෙ මාරෙත්‍වා තෙසං මංසං කාජෙහි ආදාය නගරං ආගච්ඡි.

10. ඉමස්මිං කප්පෙ පංච බුද්ධා හොන්ති. තෙසං චතුත්‍ථො අම්හාකං භගවා සිද්ධත්‍ථො ගොතමො නාම සම්මාසම්බුද්ධො.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. සිදුහත් කුමරු උපතින් නවවිසි වන වසැ සියලු නෑයන් ද රජය ද හැරැ දමා නික්මැ පැවිදි වී ය.

2. “මගේ දෙවැනි පුතු උකුස්සෙක් ගෙන ගියේ ය. පළමු පුතා දියේ ගිලුණේ ය. සැමියා මගදී මළේ ය. පියාත් මවත් සොහොයුරාත් එක ම දරසෑයෙහි දැවෙත් යැ”යි වැලැපෙමින් ඒ ස්ත්‍රී ඒ ඒ තැන දිව්වාය.

3. අර අඹගෙඩි සතලිස් පහෙන් විස්සක් තෝ ගනුව.

4. 2504 වන කලියුග වර්‍ෂයෙහි වෙසක් මසැ පුණු පොහෝදා සිද්ධාර්‍ථ ගෞතම තාපස තෙම සම්‍යක්සම්බෝධියට පැමිණියේ ය.

5. මේ පොතේ 75 වන ගාථාව කියවන්න.

6. දරුව, තෝ මේ පාඩම අඩු ම ගණනේ විසිවරක් කියවව.

7. ළමයිනි, මේ පොල් ගොඩවල් පසකට බෙදවු.

8. මේ ශිෂ්‍යයන් අතුරෙහි යම් කෙනෙක් මනා වැ උගනිත් ද, ඔවුනට මම් තෑගි දෙන්නෙමි.

9. මේ පාසැලෙහි සිසුන් 55 න් 300 ක් පිරිමි ළමෝ ය. සෙස්සෝ බාලිකාවෝ ය.

10. මේ උයනෙහි ගස් විස්සෙක ගෙඩිත් වැල් දහයක මලුත් දකිමි.

34 විශේෂණ තුන් වගය

99. එකකු හෝ එකක් අනෙකට වැඩි තරම් බව හැඟැවීමෙහි විශේෂණ ශබ්දයට තර-ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් කැරේ. කිහිපයෙකින් වැඩි ම එක තෝරා ගැන්මෙහි විශේෂණයට තම-ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් වේ.

නිදසුන් :

උච්ච - උස් උච්චතර - වඩා උස් උච්චතම - උස් ම

දීඝ - දික් දීඝතර - වඩා දික් දීඝතම - දික් ම

ගරු - බර ගරුතර - වඩා බර ගරුතම - බර ම

සුචි - ශුද්ධ සුචිතර - වඩා ශුද්ධ සුචිතම - ශුද්ධ ම

පාප - ලාමක පාපතර - වඩා ලාමක පාපතම - ලාමක ම

සමීප - ළං සමීපතර - වඩා ළං සමීපතම - ළං ම

සුවච - කීකරු සුවචතර - වඩා කීකරු සුවචතම - කීකරු ම

මෙයට වෙනස් වැ හැදෙන විශේෂණ ද කීපයෙක් ඇත.

අන්තික - ළං නෙදිය - වඩා ළං නෙදිට්ට - ළං ම

බාළ්හ - දැඩි සාධිය - වඩා දැඩි සාදිට්ඨ - දැඩි ම

යුව - වයසින් බාල කණීය - වඩා බාල කණිට්ඨ - බාල ම

වුද්ධ - මහලු ජෙය්‍ය - වඩා මහලු ජෙට්ඨ - මහලු ම

පසත්‍ථ - ප්‍ර‍ශස්ත සෙය්‍ය - වඩා ප්‍ර‍ශස්ත සෙට්ඨ - ප්‍ර‍ශස්ත ම

ගරු - බර ගරීය - වඩා බර ගරිට්ඨ - බර ම

100. කිසිවෙක් උස් බව් ආදියෙන් වැඩි වූයේ යමකුට ද ඔහු පංචමී විභක්තියෙන් තබා උච්චතර ආදිය සුදුසු පරිදි යොදනු.

නිදසුන් :

හිමාලයො විඤ්ඣාතො උච්චතරො

- හිමවත වින්‍ධ්‍යාවට වඩා උස් ය.

ලක්ඛණො රාමස්මා කණීයො

- ලක්‍ෂමණයා රාමයාට වඩා බාල ය.

මහාවාලිකා නදී කල්‍යාණියා නදියා දීඝතරා

- මහවැලි ගඟ කැලණි ගඟට වඩා දික් ය.

101. කිහිපයෙකින් එකකු තෝරාගැන්මේදී ඒ කිහිපය අඟවන පදය ඡට්ඨීවිභත්තික හෝ සත්තමීවිභත්තික බහු වචනයෙන් තබන්න. (32 පාඩමෙහි අංක 93 ද බලනු.)

උදාහරණ :

සබ්බෙසං පබ්බතානං හිමාලයො උච්චතමො

- හැම පර්‍වත අතුරෙන් හිමාලය උස් ම එක ය.

රාමො සබ්බෙසං කුමාරානං ජෙට්ඨො

- රාම තෙමේ සියලු කුමරුවන් අතුරෙන් දෙටු ම තැනැත්තා ය.

මහාවාලිකා ලඞ්කායං නදීසු දීඝතමා

- මහවැලි ගඟ ලක්දිවැ නදීන් අතුරෙහි දික් ම එක ය.

විශේෂ පුංලිංගික ශබ්ද

ඔකාරාන්ත

ගො (ගවයා)

විභත්ති ඒක බහු

පඨමා ගො ගාවො

දුතියා ගාවුං, ගාවං, ගවං ගාවො

තතියා ගාවෙන, ගවෙන ගොභි, ගොහි

චතුත්‍ථි ගාවස්ස, ගවස්ස ගවං, ගුන්නං, ගොනං

පඤ්චමී ගාවා, ගවා, ගාවම්හා, ගොභි, ගොහි

ගවම්හා,ගාවස්මා,ගවස්මා

ඡට්ඨී ගාවස්ස, ගවස්ස ගවං, ගුන්නං, ගොනං

සත්තමී ගාවෙ, ගවෙ, ගාවම්හි, ගාවෙසු, ගවෙසු, ගොසු

ගවම්හි, ගාවස්මිං, ගවස්මිං

ආලපන (හෙ) ගො (භවන්තො) ගාවො

ගැටපද විවරුව

විරාග, පු. රහත්පලය, නිවන සෙට්ඨ - ශ්‍රෙෂ්ඨ, උතුම්

චතුප්පද, පු. සිවුපාවා ජෙට්ඨ - ජ්‍යෙෂ්ඨ, වැඩිමාලු

පවාහ, පු. දියදහර සීඝ - වේගවත්

බලිවද්ද, පු. ගොනා පීවර - තර, මහත්

මහාපඨවි, ඉ. මහපොළොව දුස්සීල - දුසිල් වූ, දුස්සීලයා

හිමාලය, පු. හිමවු පව්ව කිස - කෙට්ටු

පච්චය, පු. සිවුපසය ඛුද්දක, අප්ප- කුඩා

සංවච්ඡර, පු. හවුරුද්ද උජුං - කෙලින්, සෘජු ලෙස

විභීසණ, පු. විභීෂණයා ගාවී, ඉ. දෙන

ගොපාල, පු. ගොපල්ලා පුඞ්ගව, පු. ගවයා

නිඛිණ - තියුණු සෙත, ධවල - සුදු

සිඞ්ග, න. අඟ පහාර, පු. පහර

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. ජම්බුදීපෙ සබ්බාසු නදීසු ගංගා දීඝතමා.

2. ධම්මානං විරාගො සෙට්ඨො.

3. රාමො නාම කුමාරො දසරථස්ස නාම භූපතිනො පුත්තානං ජෙට්ඨො අහොසි.

4. චතුප්පදෙසු සීහො සෙට්ඨො.

5. අයං බාලකො එතස්මා බාලකතො උච්චතරො.

6. යමුනාය නදියා පවාහතො ගංගාය පවාහො සීඝතරො.

7. අයං බලිවද්දො එතස්මා බලිවද්දම්හා ජීවරතරො.

8. ඉමිස්සං මහාපඨවියං සබ්බෙසු පබ්බතෙසු හිමාලයො උච්චතමො.

9. යො මාතරි වා පිතරි වා විරජ්ඣති අයං සබ්බෙසු මනුස්සෙසු පාපතමො.

10. යං දුස්සීලො පරෙසං පච්චයං භුඤ්ජෙය්‍ය, තතො වරතරං යදි සො තත්තං අයොගුළං භුංජෙය්‍ය.

11. ආනන්තරියං පාපකම්මං සබ්බෙසු පාපකම්මෙසු ගරිට්ඨං.

12. නන්‍දො කුමාරො නන්‍දාය කුමාරියා කණීයා, නන්‍දා කුමාරී නන්‍දතො ජෙය්‍යා.

13. මධුරා නාම නගරී බාරාණසියා නගරියා සිංහලදීපස්ස සමීපතරා.

14. සිංහලදීපෙ සබ්බාසු නදීසු මහාවාලුකා නාම නදී දීඝතමා, කෙසුචි ඨානෙසු ගම්භීරතමා ච.

15. මම සිස්සෙසු යො සුවචතමො සො පංචදසන්නං සංවච්ඡරානං මත්‍ථකෙ කාලමකාසි.

16. සචෙ නදිං තරමානානං ගුන්නං පුඞ්ගවො උජුං ගච්ඡති සබ්බා ගාවී පී උජුං ගච්ඡන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. මේ පොත අර පොතට වඩා බර ය.

2. ඇගේ දූ වූ මාලිනී කුසුමාවට වඩා කෙට්ටු ය.

3. මේ පාසැලේ සිසුන් අතුරෙහි ජයසේන දක්‍ෂ ම තැනැත්තාය.

4. අර ගසේ ගෙඩි අතුරෙන් ලොකු ම ඒවා කඩමු (පාතෙම).

5. එදා ලොවැ දේවදත්තයාට වඩා පාපයෙක් නො වී ය.

6. මෙ ලොවෙහි හිරුට වඩා විශාල වස්තුවෙක් නැත.

7. රාවණයා විභීෂණයාට වඩා මහලු ය.

8. කවුඩා හැම පක්‍ෂීන් අතුරෙහි හීන ම එකා ය.

9. සඳ පොළොවට වඩා කුඩා ය.

10. ප්‍රාණඝාතය අදත්තාදානයට වඩා දැඩිය (දරුණු ය).

11. තොප ගේ ගෙඩ වඩා අපේ ගේ පිරිසිදු ය.

12. මේ වත්තෙහි සියලු රුක් අතුරෙහි බෝරුක උසස් ම එක ය.

13. මේ ගවයන් අතුරෙන් සුදු ගොනා මගේ ය. අන්හු මගේ සහෝදරයා ගේ ය.

14. මේ ගොනුන් ගේ තියුණු අංවල පහරින් දිවියා මළේ ය.

15. ගොපල්ලෝ ගවයන් කරණ කොට ගෙන සතුටු වෙති.

35 ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

පරස්සපද + අත්තනොපද

102. ආඛ්‍යාතික ක්‍රියාපද හැදීමට එකතු වන විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යය දෙ වගෙකි. පරස්සපද පච්චය (පරසෛම්පද ප්‍ර‍ත්‍යය) අත්තනොපද පච්චය (ආත්මනේපද ප්‍ර‍ත්‍යය) යන දෙ වගය යි. මෙතෙක් දුර ඔබ ඉගෙන ගත්තේ පරස්සපද පච්චයයන් පමණි. දැන් එ දෙවගය ම ඔබ විසින් උගත යුතු. පාලියෙහිදී අර්‍ථ වශයෙන් වෙනසක් නැතිව මේ දෙවගෙන් කවර වගයක් වුව ද එක් ව ක්‍රියාපද සෑදේ.

103.

වත්තමානා විභත්ති

පරස්සපද පච්චය අත්තනොපද පච්චය

එක බහු එක බහු

පඨම පුරිස ති අන්ති තෙ අන්තෙ

මජ්ඣිම පුරිස සි ථ සෙ ව්හෙ

උත්තම පුරිස මි ම එ ම්හෙ

පඤ්චමී විභත්ති

පඨම පුරිස තු අන්තු තං අන්තං

මජ්ඣිම පුරිස හි ථ ස්සු ව්හො

උත්තම පුරිස මි ම ඒ ආමසෙ

සත්තමී විභත්ති

පඨම පුරිස එය්‍ය එය්‍යුං එථ එරං

මජ්ඣිම පුරිස එය්‍යාසි එය්‍යාථ එථො එය්‍යව්හො

උත්තම පුරිස එය්‍යාමි එය්‍යාම එය්‍යං එය්‍යාම්හෙ

අජ්ජතනී විභත්ති

පඨම පුරිස ඊ උං(ඉංසු) ආ ඌ

මජ්ඣිම පුරිස ඔ ත්‍ථ සෙ ව්හං

උත්තම පුරිස ඉං ම්හා අං ම්හෙ

හීයත්තනී විභත්ති

පඨම පුරිස ආ ඌ ත්‍ථ ත්‍ථුං

මජ්ඣිම පුරිස ඔ ත්‍ථ සෙ ව්හං

උත්තම පුරිස අ, අං ම්හා ඉං ම්හසෙ

භවිස්සන්තී විභත්ති

පඨම පුරිස ස්සති ස්සන්ති ස්සතෙ ස්සන්තෙ

මජ්ඣිම පුරිස ස්සාසි ස්සථ ස්සසෙ ස්සව්හෙ

උත්තම පුරිස ස්සාමි ස්සාම ස්සං ස්සාම්හෙ

මේ ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් වැ හැදුණු ක්‍රියා දැක්වේ.

ධාතුව පච් (අංගය - පච)

වත්තමානා විභත්ති

පඑස්සපද අත්තනොපද

එක බහු එක බහු

ප. පු. පචති පචන්ති පචතෙ පචන්තෙ

ම. පු. පචසි පචථ පචසෙ පචව්හෙ

උ. පු. පචාමි පචාම පචෙ පචාම්හෙ

පඤ්චමී විභත්ති

ප. පු. පචතු පචන්තු පචතං පචන්තං

ම. පු. පච, පචාහි පචථ පචස්සු පචව්හො

උ. පු. පචාමි පචාම පචෙ පචාමසෙ

සත්තමී විභත්ති

ප. පු. පචෙ, පචෙය්‍ය පචෙය්‍යුං පචෙථ පචෙරං

ම. පු. පචෙය්‍යාසි පචෙය්‍යාථ පචෙථො පචෙය්‍යව්හො

උ. පු. පචෙය්‍යාමි පචෙය්‍යාම පචෙය්‍යං පචෙය්‍යාම්හෙ

අජ්ජතනී විභත්ති

ප. පු. අපචී අපචුං,අපචිංසු අපචා අපචූ

ම. පු. අපචො(අපචී) අපචිත්‍ථ අපචිසෙ අපචිව්හං

උ. පු. අපචිං අපචිම්හා අපචං අපචිම්හෙ

හීයත්තනී විභත්ති

ප. පු. අපචා අපචූ අපචත්‍ථ අපචත්‍ථුං

ම. පු. අපචො අපචත්‍ථ අපචසෙ අපචව්හං

උ. පු. අපච,අපචං අපචම්හා අපචිං අපචම්හසෙ

භවිස්සන්තී විභත්ති

ප. පු. පචිස්සති පචිස්සන්ති පචිස්සතෙ පචිස්සන්තෙ

ම. පු. පචිස්සසි පචිස්සථ පචිස්සසෙ පචිස්සව්හෙ

උ. පු. පචිස්සාමි පචිස්සාම පචිස්සං පචිස්සාම්හෙ

අර්‍ථ

පචති, පචතෙ - පිසයි

පචතෙ, පචන්තෙ - පිසත්

පචතු, පචතං - පිසා වා

පචන්තු, පචන්තං - පිසත් වා

පචෙය්‍ය, පචෙථ - පිසන්නේ

පචෙය්‍යුං, පචෙරං - පිසන්නාහු

අපචී, අපචා - පිසී ය (අදින් පෙර)

අපචිංසු, අපචී - පිසූහ (අදින් පෙර)

අපචා - පිසී (ඊයේ සිට අතීතයෙහි)

අපචුං - පිසූහ (ඊයේ සිට අතීතයෙහි)

පචිස්සති, පචිස්සතෙ - (මතු) පිසන්නේ ය

පචිස්සන්ති, පචිස්සන්තෙ - (මතු) පිසන්නාහු ය.

මේ ක්‍ර‍මයෙන් අර්‍ථ කියන්නට පුරුදු විය යුතු.

ඇබෑසිය

චරති, ධුනාති, භින්‍දති, යුජ්ජති, තනොති, පාලෙති - මේ ක්‍රියාවල අංග ද ධාතු ද සොයනු. මේ පාඩමේ දැක්වුණු සියලු විභත්තීන්හි වර නගනු.

36 කම්මවාචක ආඛ්‍යාතික ක්‍රියා

උක්තානුක්ත භෙදය

104. මේ පොතේ ප්‍රාරම්භ පාඨ කොටසෙහි 14 වන පිටේ 13 වැනි පාඩම යලිත් කියවන්න. එය හොඳට සිතට ගෙන එයට පසු මේ පාඩම ඉගෙනගන්න.

“මම් බත පිසමි” (අහං ඔදනං පචාමි). මේ වාක්‍යයේ පිසමි (පචාමි) යනු උත්තම පුරිස ඒකවචන ක්‍රියාව යි. එයින් උක්ත වූයේ (කියැවුණේ) “මම් (අහං)” යන්න යි. “පිසමු (පචාම)” කියා තුබුණොත් එහි උක්ත පදය වනුයේ “අපි (මයං)” යන්න ය. “පිසෙහි (පචසී)” යී තිබුණේ නම් උක්ත පදය වනුයේ “තෝ (ත්‍වං)” යන්න ය. “පිසහු (පචථ)” කියා වී නම් එහි උක්ත පදය “තෙපි (තුම්හෙ)” යන්න ය. “පිසයි” හෝ “පිසෙයි” (පචති) යි තිබෙන විට එහි උක්ත පදය වන්නේ හෝ (සො) හෝ “ඕ (සා)” යන්න ය. නැතහොත් “මම් තෝ නුඹ” යන මොවුන් ගෙන් පිටාතර අන් එකෙක් ය. හේ පිසයි (සො පචති) “ඕ පිසයි (සා පචති)”, “පුරුෂයා පිසයි (පුරිසො පචති)”, “ස්ත්‍රී පිසයි (ඉත්‍ථි පචතී)” කියා සිටිත හැකි ය. “පිසත් (පචන්ති)” යී කීවොත් තොප අප දෙ පසින් ම පිටාතර “බොහෝ අය” ඒ පිසීම කරන බව හැඟේ. එවිට “ඔහු පිසත් (තෙ පචන්ති)”, “ඒ ස්ත්‍රීහු පිසත් (තා පචන්ති)”, “පුරුෂයෝ පිසත් (පුරිසා පචන්ති)”, “ස්ත්‍රීහු පිසත් (ඉත්‍ථියො පචන්ති)” යී යෙදිය හැක්ක.

“මම් බත පිසමි (අහං ඔදනං පචාමි” යී කී තැන පිසීමට යටත් වූ හසු වූ දැය “බත (ඔදනං)” යන්නෙන් දැක්වේ. එයත් ක්‍රියාවෙන් උක්ත ද (අසුවල් පුරුෂයෙන් හෝ අසුවල් සංඛ්‍යායෙන් සිටී යැ යි හැඟේ ද?) නැත. “හේ මා දී (සො මං පස්සති)” යී කී තැන දකී (පස්සති) යන්නේ කර්‍තෘ වූ හේ (සො) යනු ඒ ක්‍රියායෙන් උක්ත ය. එහෙත් මා (මං) යනු උක්ත නො වේ. එ බැවින් “මා (මං)” යන්න වෙනුවට “තා (තං)” කියා හෝ “ඔවුන් (තෙ)” කියා හෝ “අප (අම්හෙ)” කියා හෝ යොදත හැකි ය. දකී (පස්සති) යන ක්‍රියායෙන් ඒ කර්‍මය අනුත්ත (උක්ත නො වූ) බැවිනි.

105. යම් ක්‍රියාවෙකින් කර්‍තෘ කියැවේ (හැඟැවේ) නම් ඒ කත්තුවාචක (කර්‍තෘවාචක) හෝ කත්තුකාරක (කර්‍තෘකාරක) ක්‍රියා නම් වේ. එහි කර්‍තෘ වුත්තකත්තු (උක්තකර්‍තෘ) නමි. එහි කර්‍මය අවුත්තකම්ම (අනුක්තකර්‍ම) නමි.

දැන් මේ නීතිය සිත තබා ගන්න. “හැම විට ම කර්‍තෘවාචක ක්‍රියායෙන් කර්‍තෘ උක්තවෙයි. කර්‍මය අනුක්ත වෙයි. උක්ත වූ පදය පඨමාවිභත්‍යන්ත ව සිටී. අනුක්ත පදය කර්‍මය වී නම් එය දුතියා විභක්තියෙන් සිටී.”

106. “මා විසින් බත පිසේ (පිසිනු ලැබේ)” යන තැන පිසේ යනු පඨමපුරිස ඒකවචන යි. “පිසේ (පිසනු ලැබේ)”යී කී කල පිසෙනුයේ (පිසීම ලබනුයේ, පිසීමට යටත් වනුයේ) කිමෙක් දැ? යි ප්‍ර‍ශ්නය නැඟේ. බත ය යනු උත්තරය යි. මෙහි පිසේ යනු පඨමපුරිස ඒක වචන යි. බත යනු ද පඨම පුරිස ඒක වචන යි. එය ක්‍රියාව හා ගැළැපී සම්බන්‍ධ ව සිටී. මෙහි ක්‍රියායෙන් කර්‍මය හැඟැවේ (උක්ත වේ). කර්‍තෘත් හැඟැවේ ද (උක්ත වේ ද?) නැත. මා විසින් හෝ තා විසින් හෝ අප විසින් හෝ තොප විසින් හෝ ඔහු විසින් හෝ ඔවුන් විසින් එය පිසේ යැ යි කියත හැකි යි. එ බැවින් “පිසේ යන ක්‍රියාව කරන්නා කවර කවර පුරුෂයකට අයත් කෙනෙක් ද? එකෙක් ද බොහෝ දෙනෙක් දැ?” යි ඒ ක්‍රියාවෙන් නො හැඟැවේ (උක්ත නො වේ). එහෙත් පිසේ යන්න කියන විට ම ඒ පිසෙන දෑ “මම අපි හෝ තෝ තෙපි හෝ ඔව්හු” හේ නො ව හේ හෝ එය යැයි ම හැඟේ. හේ එය යනු පිසේ යන ක්‍රියාව මෙන් ම පඨම පුරිස ඒකවචන ව සිටින බැවිනි. මෙසේ “මා විසින් හෝ තා විසින් හෝ ඔහු විසින් හෝ එය (ඒ බත) පිසේ” යී කී තැන පිසේ යන ක්‍රියායෙන් කර්‍මය වූ එය යන්න උක්ත යි. මා විසින්, තා විසින්, ඔහු විසින්, ඔවුන් විසින් යන ආදි කර්‍තෘහු අනුක්තහ (නො හැඟැවෙත්). මෙසේ ක්‍රියාවෙන් උක්ත නොවූ අනුක්ත වූ කර්‍තෘ තතියා විභත්තියෙන් තැබිය යුතු.

107. මේ නීතිය සිත තබා ගත යුතු : යම් ක්‍රියාවෙකින් කර්‍මය උක්ත වේ නම් එය කර්‍මවාචක (කර්‍මකාරක) ක්‍රියා නමි. ඒ ක්‍රියායෙන් උක්තවන කර්‍මය පඨමාවිභත්තියෙන් සිටී. උක්ත වේ. එයින් උක්ත නොවන (අනුක්ත වන) කර්‍තෘ තතියා විභක්තියෙන් සිටී. මා විසින් බත පිසේ (පිසනු ලැබේ). මෙය පාලියට නැගූ විට “මයා ඔදනො පචීයතෙ” යී සිටී. එහි මයා යනු තතියා විභත්තික ඒක වචන යි. අනුක්ත කර්‍තෘ යි. ඔදනො යනු පඨමා විභත්තික ඒකවචන උක්ත කර්‍මය යි. පචීයතෙ යනු පඨම පුරිස ඒකවචන කර්‍මකාරක ක්‍රියාව යි.

ගත වූ පාඩම්වල දී ඇත්තේ කර්‍තෘකාරක ආඛ්‍යාත ක්‍රියා යි. දැන් කර්‍මකාරක ක්‍රියා හදන හැටි ඉගැන්වේ.

108. කවර ගණයෙක වුව ද ධාතුවට කෙළින් ම “ය” යන්න එක් කරන්න. කර්‍මකාරක ආඛ්‍යාතාඞ්ගය සෑදේ. එයට තෙ අන්තෙ ආදි ආඛ්‍යාත ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් කරන්න. කර්‍මකාරක ආඛ්‍යාත රූපය තැනෙයි. ය යන්න එයට මුලින් වූ ව්‍යංජනයක් (හල් අකුරක්) හා එක් වීමේදී වන වෙනස ද මෙ තැනදී දත යුතු වේ.

ච්ය යන්න ච්ච වේ. උදා: පච්යතෙ=පච්චතෙ-පිසේ, පිසනු ලැබේ

ජ්ය යන්න ජ්ජ වේ. උදා: රජ්යතෙ=රජ්ජතෙ-රැඳැවේ, රඳවනු ලැබේ

ණ්ය යන්න ඤ්ඤ වේ. උ: භණ්යතෙ=භඤ්ඤතෙ-කියැවේ, කියනු ලැබේ

න්ය යන්න ඤ්ඤ වේ. උදා: හන්යතෙ=හඤ්ඤතෙ-නසනු ලැබේ

ද්ය යන්න ජ්ජ වේ. උදා: භිද්යතෙ-භිජ්ජතෙ-බිඳිනු ලැබේ

ධ්ය යන්න ජ්ඣ වේ. උදා: බධ්යතෙ-බජ්ඣතෙ-බඳිනු ලැබේ

ප්ය යන්න ප්ප වේ. උදා: වප්යතෙ=වප්පතෙ-වපුරනු ලැබේ

භ්ය යන්න බ්භ වේ. උදා: ලභ්යතෙ=ලබ්භතෙ-ලබනු ලැබේ

ම්ය යන්න ම්ම වේ. උදා: දම්යතෙ=දම්මතෙ-මට්ටුකරනු ලැබේ

විය යන්න බ්බ වේ. උදා: සිව්යතෙ=සිබ්බතෙ-මහනු ලැබේ

ස්ය යන්න ස්ස වේ. උදා: දිස්යතෙ=දිස්සතෙ-දක්නා ලැබේ

හ්ය යන්න ය්හ වේ. උදා: ගහ්යතෙ=ගය්හතෙ-ගනු ලැබේ.

109. ය ප්‍ර‍ත්‍යයයට මුලින් ඊ යන්නක් එක් වැ ද කර්‍මකාර ක්‍රියා තැනේ.

පච් + ඊය + තෙ = පචීයතෙ

දම් + ඊය + තෙ = දමීයතෙ

ගහ් + ඊය + තෙ = ගහීයතෙ

110. ය-ප්‍ර‍ත්‍යය පර වූ විට එයට මුලින් වූ ධාතුවේ අග සිටි ඉකාර උකාර දීර්‍ඝ බවට පැමිණේ.

චි + ය තෙ = චීයතෙ, රැස් කරනු ලැබේ.

ලු + ය තෙ = ලූයතෙ, සිඳිනු ලැබේ.

111. ය-ප්‍ර‍ත්‍යයය පර තන්හි දා-ආදි ධාතූන් ගේ අන්ත්‍ය ආ-කාරය ඊ-කාර බවට පැමිණෙයි.

දා + ය තෙ = දීයතෙ, දෙනු ලැබේ.

පා + ය තෙ = පීයතෙ, බොනු ලැබේ.

මා + ය තෙ = මීයතෙ, මනිනු ලැබේ.

112. ඊ-කාරාන්ත ඌ-කාරාන්ත ධාතූන් ගේ අන්ත ඊ-ඌ-කාරයෝ වෙනස් නොවී එසේ ම සිටිත්.

නී + ය තෙ = නීයතෙ, පමුණුවනු ලැබේ.

ධූ ය තෙ = ධූයතෙ, සොලොවනු ලැබේ.

113. සත්වන ධාතු ගණයට අයත් ධාතූන් ගේ මුල ස්වරයට (කර්‍මකාරකයේදී ද) ගුණ වේ.

දිස් + ඊය තෙ = දෙස් + ඊය තෙ

= දෙසීයතෙ, දෙසනු ලැබේ.

චුර් + ඊය තෙ = චොර් + ඊය තෙ

= චොරීයතෙ, සොරෙන් ගනු ලැබේ.

114. පච්-ධාතුව කර්‍මකාරකයෙහි වරනැගෙන සැටි පහත දැක්වේ.

වත්තමානා විභත්ති

කම්මකාරකයෙහි

අත්තනොපදයෙහි පරස්සපදයෙහි

එක බහු එක බහු

ප. පු. පච්චතෙ පච්චන්තෙ පච්චති පච්චන්ති

ම. පු. පච්චසෙ පච්චව්හෙ පච්චසි පච්චථ

උ. පු. පච්චෙ පච්චාම්හෙ පච්චාමි පච්චාම

පඤ්චමී විභත්ති

ප. පු. පච්චතං පච්චන්තං පච්චතු පච්චන්තු

ම. පු. පච්චස්සු පච්චව්හො පච්චාහි,පච්ච පච්චථ

උ. පු. පච්චෙ පච්චාමසෙ පච්චාමි පච්චාම

සත්තමී විභත්ති

ප. පු. පච්චෙථ පච්චෙරං පච්චෙ,පච්චෙය්‍ය පච්චෙය්‍යුං

ම. පු. පච්චෙථො පච්චෙය්‍යව්හො පච්චෙය්‍යාසි පච්චෙය්‍යාථ

උ. පු. පච්චෙය්‍යං පච්චෙය්‍යාම්හෙ පච්චෙය්‍යාමි පච්චෙය්‍යාම

හීයත්තනී විභත්ති

ප. පු. අපච්චත්‍ථ අපච්චත්‍තුං අපච්චා අපච්චූ

ම. පු. අපච්චසෙ අපච්චව්හං අපච්චො අපච්චත්‍ථ

උ. පු. අපච්චිං අපච්චිම්හසෙ අපච්ච අපච්චම්හා

අජ්ජතනී විභත්ති

ප. පු. අපච්චා අපච්චූ අපච්චී අපච්චුං,අපච්චිංසු

ම. පු. අපච්චිසෙ අපච්චිව්හෙ අපච්චො අපච්චිත්‍ථ

උ. පු. අපච්ච අපච්චිම්හෙ අපච්චිං අපච්චිම්හා

භවිස්සන්තී විභත්ති

ප. පු. පච්චිස්සතෙ පච්චිස්සන්තෙ පච්චිස්සති පච්චිස්සන්ති

ම. පු. පච්චිස්සසෙ පච්චිස්සව්හෙ පච්චිස්සසි පච්චිස්සථ

උ. පු. පච්චිස්සං පච්චිස්සාම්හෙ පච්චිස්සාමි පච්චිස්සාම

අර්‍ථ

පච්චතෙ - පිසනු ලැබේ.

පච්චතං - පිසනු ලැබේ වා.

පච්චෙථ - පිසනු ලබන්නේය, ...............

අපච්චත්‍ථ - පිසනු ලැබී (ඊයේ සිට අතීතයෙහි)

අපච්චා - පිසනු ලැබී (අද සිට අතීතයෙහි)

පච්චිස්සං - පිසනු ලබන්නෙමි.

ව්‍යවහාරයෙහි අත්තනොපද පරස්සපද දෙකේ වෙසෙසෙක් නැත.

කර්‍තෘකාරක ක්‍රියා සහිත වැකියක් කර්‍මකාරක ක්‍රියා සහිත

වැකියක් බවට පැමිණැවීම.

කර්‍තෘකාරක

කර්‍තෘ කර්‍ම ක්‍රියා

බුද්ධො ධම්මං දෙසෙති

බුදුරජ දහම් දෙසයි

දාසො දීපං ආහරතු

දාසයා පහන ගෙනේ වා

ත්‍වං පාපකෙ මිත්තෙ න භජෙය්‍යාසි

තෝ පවිටු මිතුරන් නො බජන්නෙහි (නො බැජියයුතු)

සො තුම්හෙ පහරී

හේ තොපට ගැසී

අහං තං රක්ඛිස්සාමි

මම් ඔහු රකින්නෙමි

කර්‍මකාරක

කර්‍තෘ කර්‍ම ක්‍රියා

බුද්ධෙන ධම්මො දෙසියතෙ

බුදුරජු විසින් දහම් දෙසනු ලැබේ

දාසෙන දීපො ආහරීයතං

දාසයා විසින් පහන ගෙනෙනු ලැබේ වා

ත්‍වයා පාපකා මිත්තා න භජීයෙරං

තා විසින් පවිටු මිතුරෝ නො බජනු ලබන්නෝ

(නො බජනු ලැබිය යුත්තාහ)

තෙන තුම්හෙ පහරීයිත්‍ථ (පහරීයිව්හං)

ඔහු විසින් තෙපි ගසන ලදුහු

මයා සො රක්ඛීයිස්සතෙ (රක්ඛීයිස්සති)

මා විසින් හේ රක්නා ලබන්නේ ය

116. මේ උඩ දැක්වුණු වාක්‍යවල විභත්ත්‍යන්ත පද යෙදී ඇති සැටිය සලකා බලන්න.

කර්‍තෘකාරක පක්‍ෂයෙහි කර්‍තෘ පඨමා විභත්තියෙන් සිටින විට කර්‍මකාරක පක්‍ෂයෙහි ඒ කර්‍තෘ ම තතියා විභත්‍යන්ත පදයෙන් සිටී.

කර්‍තෘකාරක පක්‍ෂයේ කර්‍මය දුතියාවිභත්‍යන්ත පදයෙන් සිටියත් කර්‍මකාරක පක්‍ෂයෙහි ඒ කර්‍මය ම පඨමාවිභත්ත්‍යන්ත පදයෙන් සිටී.

කර්‍තෘකාරක පක්‍ෂයෙහි ක්‍රියාව කර්‍තෘකාරක ව සිටී. කර්‍මකාරක පක්‍ෂයෙහි එය කර්‍මකාරක ව සිටී.

කර්‍තෘකාරක ක්‍රියායෙන් කර්‍තෘ උක්ත ව පඨමාවිභත්තික ව සිටී. කර්‍මය අනුක්ත ව දුතියාවිභත්තියෙන් සිටී.

කර්‍මකාරක ක්‍රියායෙන් කර්‍තෘ අනුක්ත ව තතියාවිභත්තියෙන් සිටී. කර්‍මය උක්ත ව පඨමාවිභත්තියෙන් සිටී.

ගැටපද විවරුව

මහාසක්කාර, පු. මහත් සත්කාරය

අක්ඛී, න. ඇස

ඡෙත්‍වා (ඡිද්) - සිඳ

සූද, පු. අරක්කැමියා

එවජ, නි. මෙසේ

ආසිංචති (ආ-සිච්) – (දිය) වක්කරයි

මාතිකා, ඉ. ඇල

මුඤ්චති (මුච්) - මුදයි

මඤ්ඤතී (මන්) - සිතයි, හඟියි

බධිර - බිහිරි

ඛංජ - කොර

සමණධම්ම, පු. මහණදම

මොක්ඛ, පු. නිවන

කුටුම්බික, පු. කෙළෙඹියා

පත්‍ථනා, ඉ. පැතුම

උප්පාටෙති (උ + පාට්) - උපුටයි

පටියාදෙතුං - පිළියෙල කරන්නට

ආණාපෙති - අණ කෙරේ

නාසිකා, ඉ. නාසය

භවන්ත - පින්වතා

නිලීයති (නි + ලි) හැඟෙවෙයි

පති, නි. - දෙසට, කරා

සුවෙ, නි. සෙට

මූග - ගොළු

අප්පෙවනාම, අහොවත, නි. ඉතා යෙහෙකි

දිට්ඨධම්ම, පු. මේ අත් බව

අධි + ගම් - අවබෝධ කිරීමෙහි, අධිගච්ඡති.

ගුම්බ, පු. පඳුර

ඔවාද, පු. අවවාදය

අනුතිට්ඨති (අනු + ඨා), පටිපජ්ජති (පටි +පද්) - පිළිපදී

කරොති (කර්) - පිළිපදී

වාණිජ්ජ, න. වෙළෙඳාම

ධම්මික - දැහැමි

පරිවච්ජති, (පටි + වජ්) - පරිත්‍යාග කරයි

පවත්ති, ඉ. පුවත

පරාජෙති, (පරා + ජී) - පරදවයි

කරොති, මාපෙති - කරයි, තනයි, ගොඩනගයි, ඉදිකරයි

අත්‍ථ, පු. වුඩ්ඪි ඉ. හිත, න. - අභිවෘද්ධිය, යහපත

කසිකම්ම, න. ගොවිතැන

අජ්ජෙති (අජජ්), නිප්ඵාදෙති (නි + පද්) - උපයයි

කසා, ඉ. කසය

සුණාති, (සූ) - අසයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. පුත්තං වා ධීතරං වා ලභිත්‍වා තුම්හාකං මහාසක්කාරං කරිස්සාමීති කුටුම්බිකෙන එකා පත්‍ථනා කරීයි.

2. තෙන යෙධෙන අක්ඛීති උප්පාටෙත්‍වා භත්‍ථෙ ච පාදෙ ච ඡෙත්‍වා චොරො මාරීයි.

3. අතිථිං දිස්වා භොජනං පටියාදෙතුං සෙට්ඨිනා සූදො ආණාපීයතෙ.

4. ගහපතිනො ධීතුයා ධෙනු රජ්ජුයා බජ්ඣි (බන්‍ධීයි).

5. භන්තෙ, තුම්හෙහි එවං නිසීදිත්‍වා තෙලං නාසිකායං මා ආසිංචීයතු.

6. හෙ දාස, භවතා මාතිකායො සොධෙත්‍වා තාහි උදකං ඛෙත්තානි පති නීයතු.

7. අම්හාකං යොධෙහි සබ්බෙ අරයො පහරීයෙරන්ති මඤ්ඤාම.

8. සුවෙ අම්හෙහි අන්‍ධානං බධිරානං මූගානං ඛඤ්ජානඤ්ච අන්තං දීයිස්සතෙ.

9. අප්පෙව නාම ඉමෙහි රාජූහි අයං වසුධා ධම්මෙන පාලීයෙථ.

10. අහො වත තෙහි භික්ඛූහි සමණධම්මො සම්මා පූරියෙථ, මොක්ඛො ච දිට්ඨධම්මෙ යෙව අධිගමීයෙථ.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. වහන්ස, මෙ ගමෙහි අප විසින් විහාරයෙක් තැනෙන්නේ ය (තනනු ලබන්නේ ය).

2. ඉදින් තොප විසින් මේ සියලු ගස් කපා දමනු ලබන්නේ නම්, මෙ තන්හි මා විසින් ගෙයෙක් ඉදි කැරෙන්නේ ය.

3. මේ සියලු සේවකයනට අද මෙහි බත් ද එයට සුදුසු ව්‍යංජන ද පිසනු ලැබේ වා.

4. ඉදින් තොප විසින් මව ගේ ද පියා ගේ ද ගුරුහු ගේ ද අවවාද පිළිපදිනු ලබන්නේ නම් අභිවෘද්ධිය තොප ගෙන් ඈත්හි නො වන්නේ ය.

5. සත්පුරුෂයන් විසින් ධනය ද ජීවිතය ද අනුන් ගේ යහපත පිණිස පරිත්‍යාග කරනු ලැබේ.

6. වෙළෙඳාමෙන් හෝ ගොවිතැනින් හෝ අන් යම් දැහැමි මගෙකින් තොප විසින් ධනය උපයනු ලැබේ වා.

7. වීර ස්ත්‍රීන් ගේ ශූර පුතුන් විසින් රණබිමෙහිදී ප්‍ර‍බල සතුරෝ පරදවන ලද්දාහ.

8. නපුරු රියැදුරා විසින් නිතර ම අශ්වයෝ කසයෙන් තළනු ලැබෙත්.

9. තෝ ඊයේ සතුරන් විසින් පහරින ලද්දෙහි යැ යි මෙ පුවත මා විසින් අසන ලද්දේ ය.

10. මේ පිනින් කිසි ම කලෙක මම් අනුන් විසින් නො පරදවනු ලබම් වා.

(ඉ) පහත දැක්වෙන වාක්‍යවල ඇති ක්‍රියාපද කර්‍මකාරකයට හරවා එයට ගැළැපෙන සේ සකස් කොට ලියන්න. ඒවායේ තේරුම් ද දෙන්න.

1. සාමණෙරො සුවෙ ධම්මං කථෙස්සති.

2. භිය්‍යො මයං විහාරං ධජෙහි අලඞ්කරිම්හා.

3. තෙ අජ්ජ යාචකානං දානං දස්සන්ති.

4. භො කස්සක, ඉදානි වජම්හා ගොනෙ වා ධෙනුයො වා මා නීහර.

5. තුම්හෙ දුද්ධං පිවිත්‍වා පොත්‍ථකානි පඨථ.

6. චොරො එකස්මිං ගම්බෙ නිලීයිත්‍වා ධෙනුං අපහරිතුං උපායං චින්තෙසි.

7. සො පුත්තං පත්‍ථෙත්‍වා දෙවෙ පූජෙසි.

8. යො යට්ඨිනා මං පහරි.

9. සුවෙ අහං ත්‍වං තව ගෙහං නෙස්සාමි.

10. අහෙ වත තෙ තුම්හෙ ඉතො දුක්ඛතො මුඤ්චෙය්‍යුං.

37 කිතකන්ත (අ)

කම්මවාචක කිතකන්ත (කර්‍මවාචක කෘදන්ත)

(වත්තමානකාලිකයෝ) :

117. අන්ත මාන යන ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යෙදී හැදෙන කර්‍තෘවාචක වර්‍තමාන කාලික කිතකන්ත (කෘදන්ත) පද මෙහි 26 වැනි පාඩමෙහි ඉගැන්විණ.

මේ පාඩමෙන් කර්‍මවාචක ව හැදෙන වර්‍තමානකාලික කෘදන්ත පදත් ඒවායේ යෙදීමත් ඉගැන්වේ.

අන්ත මාන යන ප්‍ර‍ත්‍යය දෙකක් ම කර්‍තෘකාරකයෙහි යෙදෙතත් කර්‍මකාරකයෙහි බෙහෙවින් යෙදෙනුයේ මානප්‍ර‍ත්‍යය යි.

කර්‍මකාරක ආඛ්‍යාතික අංගය සාදා ගන්න. එයට මාන ප්‍ර‍ත්‍යයය යොදන්න. කර්‍මවාචක වර්‍තමානකාලවාචී කිතකන්ත (කෘදන්ත) පදය සෑදේ.

නිදර්‍ශන :

ධාතුව කර්‍මවාචක අංගය කර්‍මවාචක කෘදන්තය

පච් පච්චය, පචීය පච්චමාන, පචීයමාන - පිසෙන,

පිසනු ලබන

ඡිද් ඡිජ්ජ, ඡින්‍දීය ඡිජ්ජමාන, ඡින්‍දීයමාන - සිඳෙන,

සිඳිනු ලබන

කර් කර්ය*[6](කයිර), කරීය කයිරමාන, කරීයමාන - කරනු ලබන

118. පුංලිඞ්ගයෙහි පච්චමානො පච්චමානා ආදි වශයෙන් ද, ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි පච්චමානා පච්චමානායො ආදි වශයෙන් ද, නපුංසකලිඞ්ගයෙහි පච්චමානං පච්චමානානි ආදි වශයෙන් ද මොහු වර නැගෙති.

119. මොහු කර්‍මපදයට ලිංග විභත්ති සංඛ්‍යා යන තුනින් ම තමන් විසින් වෙසෙසනු ලබන පදයට සමාන වැ යෙදෙත්. මොවුන් ගේ කර්‍තෘ තතියා විභත්තියෙන් තැබිය යුතු.

නිදසුන් :

තෙන ඔදනො පච්චමානො.

තෙන ඔදනො පචීයමානො.

ඔහු විසින් බත පිසනු ලබන්නේ.

තෙන ධීතා පක්කොසියමානා.

ඔහු විසින් දුව කැඳවනු ලබන්නී.

අම්හෙහි රුක්ඛා ඡිජ්ජමානා.

අප විසින් රුක්හු සිඳිනු ලබන්නෝ.

අම්හෙහි ලතායො ඡිජ්ජමානායො.

අප විසින් වැල්හු සිඳිනු ලබන්නෝ.

120. විශේෂණ ව ද මේ කිතකන්තයෝ යෙදෙත්.

උදාහරණ :

තෙන පච්චමානො ඔදනො - ඔහු විසින් පිසනු ලබන බත.

තෙන ඡිජ්ජමානා රුක්ඛා - ඔහු විසින් සිඳිනු ලබන ගස්.

වචන මාලාව

තාළියමාන - තළනු ලබන

දීයමාන - දෙනු ලබන

පාස, පු. උගුල

ආනීයමාන - ගෙනෙනු ලබන

ආඝායති (ආ + ඝා) - ආඝ්‍රාණය කෙරෙයි, ඉව කෙරෙයි

හිත, න. දියුණුව

පසංසීයමාන - පසසනු ලබන

තුජ්ජමාන - අනිනු ලබන

කීයමාන - මිලයට ගනු ලබන

අමධුර - නොමිහිරි

ඡිජ්ජමාන - කපනු ලබන

පහරීයමාන - පහරිනු ලබන

වුය්හමාන - උසුලා ගෙන යනු ලබන, ඇදගෙන යනු ල බන

අනුබජ්ඣමාන, අනුබන්‍ධීයමාන - ලුහුබඳිනු ලබන

අලංකරීයමාන - සරසනු ලබන

සස, පු. හාවා

මුච්චමාන, මොචියමාන - මුදනු ලබන, මිදෙන

ආහරීයමාන - ගෙනෙනු ලබන

සුයමාන - අසනු ලබන

සංවත්තති (සං-වත්ත්) - පවතී

තුට්ඨි, ඉ. සතුට

පවිසති (ප-විස්) - පිවිසෙයි, වදී

භිජ්ජති (භිද්) - බිඳේ, බිඳිනු ලැබේ

පාලීයමාන - රක්නා ලබන

වුච්චමාන - කියනු ලබ න

පටියාදීයමාන - පිළියෙල කරනු ලබන

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. කස්සකෙන දණ්ඩෙන පහරීයමානං තං බලිවද්දං අහං පස්සිං.

2. කුටුම්බිකෙන වෙත්තෙන චොරො තාළීයමානො භූමියං පති.

3. තෙහි රුක්ඛො ධජෙහි ච පතාකාහි ච අලංකරීයමානො අහොසි.

4. මයා දීයමානං ආහාරං සො යාචකො න පටිග්ගණ්හාති.

5. සසො පාසතො මුච්චමානො මං දිස්වා දුරං පලායි.

6. තෙන සකටතො මොචීයමානා ගොනා තුම්හෙහි වජං නීයන්තං.

7. සෙනාපතිනා හත්‍ථෙ ධාරීයමානං අසිං දිස්වා චොරා භායිත්‍වා පලායිංසු.

8. දාරකෙන හත්‍ථෙන ගහ්යමානො පූවො භූමියං පති.

9. කස්සකෙන ගාමතො ආනීයමානා ගොනා දීපිනො ගන්‍ධං ආඝායිත්‍වා කම්පමානා ඉතො චිතො ධාවිංසු.

10. ගෙහං නිම්මාපෙතුං වඩ්ඪකීහි අටවිනො ආහරීයමානානි දාරූනි රත්තියං චොරා හරන්ති.

11. පණ්ඩිතෙන සූයමානො ධම්මො තස්ස හිතාය සංවත්තති.

12. රඤ්ඤො දෙවියා පසංසීයමානා සෙට්ඨිනො භරියා මහතිං තුට්ඨිං පාපුණි.

13. රාජපුරිසෙන අනුබජ්ඣමානස්ස චොරස්ස හත්‍ථම්හා මණි භූමියං පති.

14. දුබ්බිනීතාය දාරිකාය දණ්ඩෙන තුජ්ජමානා ගාවී පලායිත්‍වා අටවිං පාවිසී.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ඔහු විසින් කෝප්පය අතින් ගනු ලබන්නේ බිමැ වැටී බිඳුණේ ය.

2. ඔබ විසින් සිය අතින් දෙනු ලබන නොමිහිරි වූ ද බොජුන මට ප්‍රිය ය.

3. ඔවුන් විසින් කපනු ලබන ගස ගෙය මත වැටුණේ ය.

4. ඒ ධනවතා විසින් දිළින්දනට දෙනු ලබන වස්ත්‍ර‍ සොරු පැහැර ගනිත්.

5. දැහැමි රජහු විසින් රක්නා ලබන රටෙහි ජනයෝ සුව සේ වෙසෙත්.

6. ඔවුන් විසින් සිඳිනු ලබන ගසෙන් බොහෝ කුරුල්ලෝ ඉගිල්ලුණහ.

7. ඒ දුෂ්ට ස්ත්‍රිය විසින් දංඩෙන් පහරිනු ලබන අර බැල්ලගේ කුසෙහි දරු ගැබෙක් වෙයි.

8. “එසේ නොකරව” යි පියා විසින් කියනු ලබන්නේ ද ඒ නොහික්මුණු දරුවා කුරුල්ලනට ගල් ගැසීය.

9. දාසයා විසින් හිසින් උසුලා ගෙන යනු ලබන කළයෙන් තෙල් වැගිරෙයි.

10. අරක්කැමියා විසින් සහල් ද්‍රෝණයෙකින් (නැලි සතරෙකින්) පිළියෙල කරනු ලබන සියලු ම බොජුන පසේනදී කොසොල් රජ වළඳයි.

11. අරක්කැමියා විසින් පිළියෙල කරනු ලබන බොජුනෙන් මා විසින් අමුත්තෝ පුදනු ලැබූහ.

12. ඒ බළලා බල්ලා විසින් ලුහු බඳිනු ලබනුයේ ගසක් දැක එයට නැංගේය.

38 කිතකන්ත (ආ)

අතීතකාලවාචී කිතකන්ත

121. ත-ප්‍ර‍ත්‍යයාදිය ධාතුවට එක් වැ හැදෙන අතීතකාලික කිතකන්තයෝ පළමු කොට දැක්වෙත්.

ණ්, න්, ම්, ර් යන අකුරු අගට ඇති ධාතූන්ගේ ඒ අග අකුරු ත-ප්‍ර‍ත්‍යයය පර කල්හි ලොප් වේ.

උදාහරණ :

ඛන් + ත = ඛත - සාරන ලද, සෑරුණු

හන් + ත = හත - නසන ලද, නැසුණු

නම් + ත = නත - නැමුණු

ගම් + ත = ගත - ගිය

කර් + ත = කත - කරන ලද, කැරුණු

තන් + ත = තත - පතුරුවන ලද, පැතුරුණු

මන් + ත = මත - දන්නා ලද

රම් + ත = රත - ඇලුණු

වර් + ත = වුත[7] - වැසුණු

122. සමහර ධාතූන්ගේ අන්ත ම්-කාරය ත-ප්‍ර‍ත්‍යයයා පර කල්හි “න්” වේ.

සම් + ත = සන්ත -සංහිඳුණු

වම් + ත = වන්ත - වමාරන ලද

දම් + ත = දන්ත - දැමුණු

භම් + ත = භන්ත - භ්‍රාන්ත

123. ධ්ත, භ්ත, හ්ත යන මොවුනට සමහර තැන ද්ධ ආදේශය වේ.

බුධ් + ත = බුද්ධ - දැන ගත්

සුධ් + ත = සුද්ධ - සෝදන ලද

ලභ් + ත = ලද්ධ - ලත්

නහ් + ත = නද්ධ - බඳනා ලද

සිධ් + ත = සිද්ධ - සිදු කරනා ලද

විධ් + ත = විද්ධ - විදුනා ලද

ආ-රභ් + ත = ආරද්ධ - අරඹන ලද

දුහ් + ත = දුද්ධ - දෝනා ලද

124. සත යන්නට ට්ඨ ආදේශය වේ.

දිස් + ත = දිට්ඨ - දක්නා ලද

තුස් + ත = තුට්ඨ - සතුටු වූ

ඉස් + ත = ඉට්ඨ - රිසි වූ

දංස් + ත = දට්ඨ[8] - ඩසිනා ලද

හංස් + ත = හට්ඨ - සතුටු වූ

සාස් + ත = සිට්ඨ - අනුශාසනය කැරුණු

125. ච්, ජ්, ද්, ප් යන මොහු ත-කාරය පර කල්හි පර රූප ගනිත්.

සිච් + ත = සිත්ත - ඉසින ලද, ඉසුණු

වච් + ත = වුත්ත[9] - කියන ලද

රජ් + ත = රත්ත - රැඳැවුණු, ඇලුණු

දද් + ත = දත්ත - දෙන ලද

ලුප් + ත = ලුත්ත - ලොප් කැරුණු

මුච් + ත = මුත්ත - මුදන ලද, මිදුණු

චජ් + ත = චත්ත - හරනා ලද

මද් + ත = මත්ත - මත් වූ

තප් + ත = තත්ත - රත් කැරුණු, උණු වූ

වප් + ත = වුත්ත² - වපුරන ලද

126. ර්-කාරාන්ත ධාතුහු ගෙන් පර ත-ප්‍ර‍ත්‍යයයට ට ආදේශය වේ. ර් කාරයට ලොප් වේ.

හර් + ත = හට - හැර ගෙන යන ලද

වි-සර් + ත = විසට - පැතුරුණු

ප-ථර් + ත = පත්‍ථර් + ත = පත්‍ථට - පැතුරුණු

ප-හර් + ත = පහට - ගසන ලද, පැහැරුණු

ඵර් + ත = ඵුට - පැතුරුණු

උ + හර් + ත = උද්හර්ත = උද්ධර් + ත = උද්ධට - උදුරන ලද

වස් + ත = වුත්‍ථ - වුසූ

127. ත-ප්‍ර‍ත්‍යයයා පර කලැ පා, ගෙ යන ධාතූන් ගේ ස්වරය ඊ වේ.

පා + ත = පීත - බොන ලද

ගෙ + ත = ගීත - ගයන ලද

128. නී ආදි ධාතූන් කෙරෙන් පර ත-ප්‍ර‍ත්‍යයය නො වෙනස් වැ සිටී.

නී + ත = නීත - පමුණුවන ලද

කී + ත = කීත - මිලයට ගන්නා ලද

ජි + ත = ජිත - දිනන ලද

භී + ත = භීත - බිය පත්

වී + ත = වීත - වියන ලද

චු + ත = චුත - මැරුණු

ම්ලා(මිලා) + ත = මිලාන - මැලැවුණු

න්හා + ත = න්හාත - නාගත්

129. ඇතැම් ර් කාරාන්ත ධාතු කෙරෙන් පර ත ප්‍ර‍ත්‍යයයට ණ ආදේශ වේ. එසේ වූ තන්හි අර්ණ හෝ ඉර්ණ යනු ඉණ්ණ වේ.

චර් + ත = චර්ණ = චිණ්ණ - පුරුදු කැරුණු

ජර් + ත = ජර්ණ = ජිණ්ණ - දිරා ගිය

තර් + ත = තර්ණ = තිණ්ණ - තරණය කැරුණු

කිර් + ත = කිර්ණ = කිණ්ණ - විසිර ගිය

130. ද්ත යන්නට න්න ආදේශය වේ.

භිද් + ත = භින්න - බිඳුණු

පද් + ත = පන්න - පැමුණුණු

ඡද් + ත = ඡත්ත - වැසුණු

නි + සද් + ත = නි + සිද් + ත = නිසින්න - හුන්

131. විශේෂ රූප

සුස් + ත = සුක්ඛ - වියැලුණු

සහ් + ත = සාළ්හ - ඉවසන ලද

අව-ගාහ් + ත = ඔගාළ්හ - බැස ගත්

(මෙහි අව යන්නට ඔ කාරාදේශ විය.)

මුහ් + ත = මුළ්හ - මුළා වූ

දහ් + ත = දඩ්ඪ - දා ගිය

පච් + ත = පක්ක - පැසුණු

වඩ්ඪ් + ත = වුඩ්ඪ - වැඩුණු

132. බොහෝ ධාතූන් ගෙන් පර වැ ත-ප්‍ර‍ත්‍යයයට මුලින් ඉ ආගමය වේ.

කථ් + ඉ + ත = කථිත - කියන ලද

පුච්ඡ් + ඉ + ත = පුච්ඡිත - විචාරන ලද

පච් + ඉ + ත = පචිත - පිසන ලද

වද් + ඉ + ත = උදිත - කියන ලද

133. මෙසේ හැදෙන මේ කිතකන්ත පද තුන් ලිංගයෙහි ම වේ. පුංලිඞ්ගයෙහි අකාරාන්ත පුංලිඞ්ගිකයන් සේ ද, ස්ත්‍රීලිංගයෙහි ආකාරාන්ත ස්ත්‍රී ලිංගිකයන් සේ ද, නපුංසක ලිංගයෙහි අකාරාන්ත නපුංසක ලිංගිකයන් සේ ද වර නැගේ. පතිත යන්න

පුංලිඞ්ගයෙහි (පඨමා එක) පතිතො, (පඨමා බහු) පතිතා.

(ආලපන) පතිත, (ආලපන බහු) පතිතා.

(දුතියා එක) පතිතං, (දුතියා බහු) පතිතෙ යන ආදීන් ද,

ස්ත්‍රී ලිංගයෙහි (පඨමා එක) පතිතා, (පඨම බහු) පතිතා,

පතිතායො යන ආදීන් ද,

නපුංසක ලිංගයෙහි (පඨමා එක) පතිතං, (පඨමා බහු) පතිතා, පතිතානි

යන ආදීන් ද වර නැගෙන සැටි සලකා ගත යුතු.

134. අකර්‍මක ධාතුවෙන් හැදෙන කිතකන්තයෝ කර්‍තෘකාරකයෙහි යෙදෙත්. කර්‍තෘට ලිංග විභක්ති සංඛ්‍යාවලින් සමාන වෙත්. සකර්‍මක ධාතුවෙන් පර ව (කර්‍මකාරකයෙහි) ත-ප්‍ර‍ත්‍යයය වී හැදුණු කිතකන්තයෝ කර්‍මකාරකයෙහි වෙත්. ලිංග විභක්ති සංඛ්‍යා යන මෙයින් කර්‍මයට සමාන වැ සිටිත්.

135. අකර්‍මක ධාතුවෙන් හැදුණු කිතකන්තයනට (කර්‍තෘ සාධන කිතකන්තයනට) නිදසුන් :

ධාතුව ත-ප්‍ර‍ත්‍යයාන්තය

පත් පතිත - වැටුණු

නි + සද් නිසින්න - හුන්

භූ භූත - වූ

මර් මත - මැරුණු

ඨා ඨිත - සිටි

ජන් (ජා) ජාත - උපන්

සකර්‍මක ධාතුයෙන් නිපන් (කර්‍මසාධක) කිතකන්තයනට

නිදසුන් :

ධාතුව ත-ප්‍ර‍ත්‍යයාන්තය

කර් කත - කරන ලද

හන් හත - නසන ලද, නැසුණු

හර් හට - ගෙන යන ලද

ඡිද් ඡින්න - සිඳින ලද

මොවුන් වාක්‍යයෙහි යෙදෙන සැටි

136. කර්‍තෘසාධන කෘදන්තය (කිතකන්තය) ලිංග විභක්ති සංඛ්‍යා යන මෙයින් කර්‍තෘට සමාන වැ සිටී.

පුරිසො රුක්ඛම්හා පතිතො (හොති).

මිනිසා ගසින් වැටුණේ (වේ).

ඉත්‍ථි ආසනෙ නිසින්නා (හොති).

ස්ත්‍රී අසුනෙහි උන්නී (වේ).

ථලං රුක්ඛතො පතිතං (හොති).

ගෙඩිය ගසින් වැටුණේ (වේ).

137. කර්‍මසාධන කෘදන්තය (කිතකන්තය) ලිංගාදියෙන් කර්‍මයට සමාන වැ සිටී.

පුරිසෙන රුක්ඛො ඡින්නො (හොති).

මිනිසා විසින් ගත කපන ලද්දේ (වේ).

පුරිසෙන ලතා ඡින්නා (හොති).

මිනිසා විසින් වැල කපන ලද්දේ (වේ).

පුරිසෙන ඵලං ඛාදිතං (හොති).

මිනිසා විසින් ඵලය කන ලද්දේ (වේ).

138. කර්‍තෘසාධන කෘදන්තය කර්‍තෘපදයට විශේෂණ වේ.

රුක්ඛම්හා පතිතො පුරිසො - ගසෙන් වැටුණු මිනිසා.

ආසනෙ නිසින්නා ඉත්‍ථි - අස්නෙහි උන් ස්ත්‍රී.

රුක්ඛතො පතිතං ඵලං - ගසෙන් වැටුණු ගෙඩිය.

139. කර්‍මසාධන කෘදන්තය කර්‍මයට විශේෂණ වේ.

පුරිසෙන ඡින්නො රුක්ඛො - මිනිසා විසින් කැපූ ගස.

පුරිසෙන ඡින්නා ලතා - මිනිසා විසින් කැපූ වැල.

පුරිසෙන ඛාදිතං ඵලං - මිනිසා විසින් කන ලද ඵලය.

කන්තුවාචක කිතකන්ත.

140. තවන්තු ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් වූ කල්හි කර්‍තෘවාචක අතීත කාලික කෘදන්ත සෑදේ. එසේ හැදෙන පද ගුණවන්තු ශබ්දය සේ වර නැගේ.

පචිතවන්තු - පිසූ, ගතවන්තු - ගිය, කතවන්තු - කළ,

ඡින්නවන්තු-කැපූ.

මොවුන් ගේ ස්ත්‍රී ලිංගික රූප :

පචිතවන්තී, පචිතවතී, ගතවන්තී, ගතවතී යන ආදීන් සෑදේ. “නදී” ශබ්දය සේ වර නැගේ.

වාක්‍යයෙහි යෙදෙන සැටි :

පඨමා පුඤ්ඤං කතවා පුරිසො - පින් කළ මිනිසා.

පුඤ්ඤං කතවන්තො පුරිසා - පින් කළ මිනිස්සු.

දුතියා පුඤ්ඤං කතවන්තං පුරිසං - පින් කළ මිනිසා.

පුඤ්ඤං කතවන්තෙ පුරිසෙ - පින් කළ මිනිසුන්.

තතියා පුඤ්ඤං කතවතා පුරිසෙන - පින්කළ මිනිසා විසින්.

පුඤ්ඤං කතවන්තෙහි පුරිසෙහි - පින් කළ මිනිසුන් විසින්.

යනාදි වශයෙන් විශේෂණ වැ යෙදේ.

පුරිසො පුඤ්ඤං කතවා - මිනිසා පින් කළේ.

පුරිසා පුඤ්ඤං කතවන්තො - මිනිස්සු පින් කළාහු.

ඉත්‍ථි පුඤ්ඤං කතවන්තී/කතවතී - ස්ත්‍රී පින් කළා.

ඉත්‍ථියො පුඤ්ඤං කතවන්තියො - ස්ත්‍රීහු පින් කළෝ.

පුඤ්ඤං කතවන්තී/කතවතී ඉත්‍ථි - පින් කළ ස්ත්‍රී.

පුඤ්ඤං කතවන්තියො (කතවතියො)ඉත්‍ථියො-පින් කළ ස්ත්‍රීහු.

141. “තාවී”-ප්‍ර‍ත්‍යයය එක්වීමෙන් ද කර්‍තෘවාචක අතීතකාලික කෘදන්ත (කිතකන්ත) පද සෑදේ.

ගතාවී = ගිය

කතාවී = කළ

භුත්තාවී = වැළැඳූ

සුතාවී = ඇසූ.

මොවුන් වර නැගෙන සැටි :

පුංලිඞ්ගයෙහි හත්‍ථි ශබ්දය මෙන් වර නැගේ. (මෙහි 19 වන පාඩමෙහි එහි වර නැගීම දක්වා ඇත.) පුරිසො ගතාවී (පුරුෂයා ගියේ ය).

142. මොවුනට ස්ත්‍රී ලිංගයෙහිදී ඉනී ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් වේ. ගතාවිනී ආදිය වේ. (නදී ශබ්දය මෙන් වර නැගෙයි. මෙහි 20 වන පාඩම බලන්න.)

නපුංසක ලිංගයෙහි

පඨමා ගතාවි ගතාවීනි

ආලපන ගතාවි ගතාවීනි

දුතියා ගතාවිං ගතාවීනි

සෙස්ස පුංලිඞ්ගික හත්‍ථි ශබ්දයෙන් මෙනි.

වාක්‍යයෙහි යෙදෙන සැටි :

පුරිසො කම්මං කතාවී - මිනිසා වැඩය කෙළේ ය.

කම්මං කතාවී පුරිසො - වැඩය කළ මිනිසා.

පුරිසා කම්මං කතාවිනො - මිනිස්සු වැඩය කළාහු.

කම්මං කතාවිනො පුරිසා - වැඩය කළ මිනිස්සු.

ඉත්‍ථි භත්තං භුත්තාවිනී - ස්ත්‍රී බත් කෑවා.

භත්තං භුත්තාවිනී ඉත්‍ථි - බත් කෑ ස්ත්‍රී.

ගැටපද විවරුව

පරිහීණ (පරි-හා) - පිරිහුණු

ගහිත (ගහ්) - ගන්නා ලද, පිළිගන්නා ලද

තිණ්ණ (තර්) - තරණය කරන ලද, ඉක්මවන ලද

උච්චිත (උ-චි) - අවුලන ලද, රැස් කරන ලද

සන්තික - සමීපය

දිනන (දද්) - දෙන ලද

කත (කර්) - කරන ලද

කථිත (කථ්) - කියන ලද

විනීත - හික්මුණු

නිමුග්ග (නි-මජජ්) - ගිලුණු

විරත (වි-රම්) - වැළැකුණු

පාලිත (පා) - රක්නා ලද

පචිත (පච්) - පිසින ලද

මුත්ත (මුච්) - මිදුණු

කුපිත (කුප්), කුද්ධ (කුධ්) - කිපුණු

කම්පිත (කම්ප්) - සැලුණු

සික්ඛිත (සික්ඛ්) - හික්මුණු

වුත්ත (වච්) - කියන ලද

ආරොචෙති (ආ-රුච්) - දන්වයි

උම්මුජ්ජති (උ-මජ්ජ්) - මතු වෙයි

රත (රම්) - ඇලුණු

පත්ත (ප-අප්) - පැමිණි

අනගාරියං පබ්බජිතො - සසුන් වන්නේ

පෙසිත (පෙස්) - යවන ලද

උත්තරති (උ-තර) - ගොඩනැගෙයි (මුහුදු ආදියෙකින්)

අනුභූත (අනු-භූ), වින්‍දිත (විද්) - විඳිනා ලද

නිලීන (නි-ලී) - සැඟෙවුණු

නික්ඛන්ත[10] (නි-කම්) - නික්මුණු

දිට්ඨ (දිස්) - දක්නා ලද

ආහට (අ-හර්) - ගෙනෙන ලද

පරිච්චත්ත (පරි-චජ්) -පරිත්‍යාග කරන ලද, දෙන ලද

ආනීත (ආ-නී) - ගෙනෙන ලද

අනුගත (අනු-ගම්) - අනුවැ ගිය

පබ්බඡිත (ප-වජ්) - පැවිදි වූ

ජලිත (ජල්) - දිලුණු

සන්තුට්ඨ (සං-තුස්) සතුටු වූ

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. සො හීනෙ ජනෙ සෙවිතවා පුරිසො යසසා පරිහීණො.

2. වායුනා කම්පිතම්හා තම්හා රුක්ඛම්හා පතිතානි සබ්බානි ඵලානි තෙහි දාරකෙහි උච්චිතානි.

3. රථෙන ගච්ඡන්තෙන කුමාරෙන මග්ගස්ස පස්සෙ සයන්තො ගිලානො පුරිසො දිට්ඨො.

4. මියන්තිං ධීතරං දිස්වා මාතා සොකෙන කම්පිතා විලපි.

5. තෙ වානරා රුක්ඛතො රුක්ඛං ජලවන්තා රුක්ඛස්ස මූලෙ සයන්තං පුරිසං දිස්වා තස්ස සන්තිකං ගතා.

6. කෙහිචි චිත්තානං පරම්පරා අත්තතො ගහිතා.

7. අයං ච දාරකො එසා ච දාරිකා විනීතා හොන්ති.

8. සො ඉදානෙව තස්ස යාචකස්ස භත්තස්ස පාතිං දත්තවා.

9. තෙන නගරං ගන්ත්‍වා අත්තනො පුත්තානං ලෙඛනියො ච පොත්‍ථකානි ච ආහටානි.

10. තෙහි සබ්බෙහි එකායෙව නාවාය සා නදී තිණ්ණා.

11. අයං පඨවී ච ඉතරෙ සබ්බෙ ගහා ච සුරියං පරිබ්භමන්තීති විදූහි වුත්තං.

12. යෙහි ධම්මො දිට්ඨො තෙහි බුද්ධො’පි දිට්ඨො.

13. “සො ධම්මිකො කුමාරො රජ්ජං පාපුණාතූ”ති සබ්බදා තෙන අමච්චෙන පත්‍ථනා කතා.

14. භගවතො බුද්ධස්ස පරිනිබ්බානෙ අයං මහතී පඨවී’පි කම්පිතා.

15. තෙ සප්පුරිසා අත්තමනා ධනං ච ජීවිතං ච පරෙසං අත්‍ථාය පරිච්චත්තාවිනො අහෙසුං.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. වහන්ස, අපහසුවක් උපන්නොත් මට දන්වන සේක්ව’යි මේ වචනය වෙදා තෙරුනට කීයේ ය.

2. හේ තෙමේ එක්තැනෙක දියෙහි ගැලී අන් තැනෙකින් මතු වී දියෙන් ගොඩ නැඟී ගියේ ය.

3. හේ තෙමේ ම ගොස් වෙදකු ගෙනායේ ය.

4. ඕ තොමෝ පවින් වැළකුණා ය. පිණෙහි ඇලුණා ය.

5. පෙර බොහෝ රජුන් විසින් මේ පොළොව දැහැමෙන් රක්නා ලදී.

6. යම් කෙනෙක් මවුගේත් පියාගේත් වචන අනුව ගියෝ ද ඔවුන් විසින් සුව විඳින ලද්දේ ය.

7. ඔහු ළපැටි වියෙහි මනා වැ ශිල්ප ඉගෙන පසු ව දියුණුවට පැමිණියාහ.

8. අරක්කැමියා විසින් අමුත්තන් සඳහා බත් ද එයට ම සුදුසු වූ ව්‍යංජන ද යුහු වැ පිසන ලදී.

9. ඔහු ගිගි ගෙන් නික්මැ සසුන් වන්නෝ මහණ දම් පුරා සසර දුකින් මිදුණහ.

10. ඒ අධිපති තැන අප දැක කෝපයෙන් දිලුණේ ය.

11. අපේ දැරියෝ ද ඒ ස්ත්‍රීන් ගේ සභාවට අද ගියහ.

12. වඳුරා ලොකු කලු බල්ලා දැක බිය ගෙන ගසේ අතු අතරැ සැඟෙවුණේ ය.

13. මා විසින් මගේ දරුවෝ ඔහු ගේ ඒ විදුහලයට යවන ලදහ.

14. මම් ඔහුට කරුණක් නැති වැ කිපුණෙම් වීමි.

15. අපි ඔවුනට සතුටු නො වමු.

16. ඒ සියලු ස්ත්‍රීහු මෙයින් නික්මුණාහ.

(මේ වාක්‍යවල අවසාන ක්‍රියාවශයෙන් ඛතකන්ත ම යොදන්න. අන් සුදුසු තැන්වලට ද කිතකන්ත ක්‍රියා ම යොදනු.)

39 කිතකන්ත (ඉ)

භාවවාචක කිතකන්ත

143. ධාතුවට හෝ ධාතුවිකෘතියට “අන” යන්න එක් කරන්න. භාවවාචක කෘදන්ත සෑදේ.

(අ) ස්වරාන්ත ධාතුව ඉ-වර්‍ණයෙන් හෝ උ-වර්‍ණයෙන් අන්ත වේ නම්, ඒ අන්ත්‍යස්වරයට වෘද්ධ වේ. ස්වරයාගෙන් පූර්‍ව වූ එ-යන්න අය් බවට ද, ඔ යන්න අව් බවට ද පැමිණේ. මෙසේ සෑදෙන කෘදන්ත වැඩි ම කොටස නපුංසකලිංගික යි. කිහිපයෙක් ම ස්ත්‍රීලිංගික යි.

සී + අන = සෙ + අන = සය් + අන = සයන - වැදැහීම

භූ + අන = භො + අන = භව් + අන = භවන - වීම

දා + අන = දාන - දීම

පච් + අන = පචන - පිසීම

කර් + අන = කරණ - කිරීම

(ර යන්නෙන් පර නයන්න ණයන්නෙක් වේ.)

භාස් + අන = භාසන - කීම

144. අන-ප්‍ර‍ත්‍යයයා පර කල්හි ධාතුවිකෘතියේ අන්ත්‍යස්වරයට ලොප් වේ.

කිණා + අන = කිණ්න - මිල දී ගැන්ම

මාරෙ + අන = මාරණ - මැරීම

මොහු හැම නපුංසකලිංගික හ. චිත්ත ශබ්දය සේ වර නගන්න. (14 පාඩම බලන්න.)

දෙසනා - දෙසීම

වෙදනා - විඳීම

භාවනා - වැඩීම

සෙවනා - සෙවීම

යනාදි ශබ්ද කිහිපයෙක් ස්ත්‍රීලිංගිකහ. කඤ්ඤා ශබ්දය සේ වර නැගෙත්. (මෙහි 15 පාඩම බලන්න.)

කත්තුවාචක කිතකන්ත

145. තු-ප්‍ර‍ත්‍යයය ධාතුවට හෝ කර්‍තෘවාචක ක්‍රියාංගයට (ධාතු විකෘතියට) හෝ එක් වීමෙන් කර්‍තෘවාචක නාම පද සෑදේ. මොවුන් වර නැඟෙනුයේ නත්තු ශබ්දය මෙනි. (මෙහි 21 පාඩම බලන්න.)

(අ) ඉ-වර්‍ණාන්ත උ-වර්‍ණාන්ත ධාතුහු ගේ අග ස්වරයට වෘද්ධි වේ.

(ආ) කිසි තැනෙක ධාතුවේ මුලකුරෙහි වූ ඉ හෝ උ වර්‍ණ ද වෘද්ධියට පැමිණේ.

(ඉ) ධාතුවිකෘතිය කෙරෙන් ද හලන්ත ධාතුහු කෙරෙන් ද පර වැ තු-ප්‍ර‍ත්‍යයයට මුලින් බොහෝ විට ඉ-කාරාගමය වේ.

(ඊ) ධාතුවිකෘතිය එ-කාරාන්ත වී නම්, ධාතුව ආ-කාරන්ත හෝ වී නම් එය නො වෙනස් වී සිටී.

නිදසුන් :

(අ) නී + තු = නෙතු - මග පෙන්වන්නා, පමුණුවන්නා, නායකයා

ජි + තු = ජෙතු - දිනන්නා

සු + තු = සොතු - අසන්නා

(ආ) භුජ් + තු = භොත්තු - අනුභව කරන්නා

(ඉ) භව + ඉ + තු = භවිතු - වන්නා

දෙසය + ඉ + තු = දෙසයිතු - දෙසන්නා

ගහ් + ඉ + තු = ගහිතු - ගන්නා

පච් + ඉ + තු = පචිතු - පිසන්නා

(ඊ) දෙසෙ + තු = දෙසෙතු - දෙසන්නා

භාවෙ + තු = භාවෙතු - වඩන්නා

දා + තු = දාතු - දෙන්නා

ඤා + තු = ඤාතු - දන්නා

වාක්‍යයෙහි යෙදීම

දුතියාවිභත්‍යන්ත පද සමග ද ඡට්ඨිවිභත්‍යන්ත පද සමග ද මොහු යෙදෙත්.

ධම්මං සොතා - බණ අසන්නා

ධම්මස්ස සොතා - බණ අසන්නා

ධම්මං සොතාරො - බණ අසන්නෝ

ධම්මස්ස සොතාරො - බණ අසන්නෝ

භාවසත්තමී යෝගය

146. මෙහි 127 පිටේ අංක 76 වන්නෙහි කර්‍තෘවාචක වර්‍තමාන කෘදන්ත පදයන් ගෙන් හැදෙන භාවසත්තමී යෝගය දැක්විණ.

කම්මවාචක කිතකන්තයන් ගෙන් ද භාවසත්තමී යෝගය යෙදේ. කම්මවාචක කිතකන්තය සත්තමී විභත්තික වැ සිටින කලැ එහි කම්මවාචක නාමය ද සත්තමීවිභත්තික වෙයි. කර්‍තෘ තතියාවිභත්තියෙන් සිටී.

නිදසුන් මෙසේ ය:

ථෙරෙන පරිත්තෙ භඤ්ඤමානෙ

- තෙරහු විසින් පිරිත කියනු ලබන කල්හි

ථෙරෙහි පරිත්තෙ භඤ්ඤමානෙ

- තෙරුන් විසින් පිරිත කියනු ලබන කල්හි

කඤ්ඤාය පුඤ්ඤෙ කයිරමානෙ

- කන්‍යාව විසින් පින් කරනු ලබන කල්හි

කඤ්ඤාහි පුඤ්ඤෙසු කයිරමානෙසු

- කන්‍යාවන් විසින් පින් කරනු ලබන කල්හි.

147. කර්‍තෘවාචක කර්‍මවාචක අතීත කාලික කිතකන්ත පද හා භාවසත්තමී යෝගය.

කිතකන්තය කර්‍තෘවාචක කල්හි

පුරිසෙ ගතෙ - පුරුෂයා ගිය කල්හි

ඉත්‍ථියා ගතාය - ස්ත්‍රිය ගිය කල්හි

ඵලෙ පතිතෙ - ගෙඩිය වැටුණ කල්හි

ඵලෙසු පතිතෙසු - ගෙඩි වැටුණු කල්හි

සූදෙ භත්තං පචිතවති (පචිතවන්තෙ)

- අරක්කැමියා බත පිසූ කල්හි

සූදෙසු හත්තං පචිතවන්තෙසු

- අරක්කැමියන් බත පිසූ කල්හි

කඤ්ඤාය භත්තං පචිතවතියං (පචිතවන්තියං)

- කන්‍යාව බත පිසූ කල්හි

කිතකන්තය කම්මවාචක කල්හි

සූදෙන භත්තෙ පචිතෙ

- අරක්කැමියා විසින් බත පිසන ලද කල්හි

සූදෙහි ව්‍යංජනෙසු පචිතෙසු

- අරක්කැමියා විසින් ව්‍යංජන පිසන ලද කල්හි

මයා ලතාය ඡින්නායං - මා විසින් වැල සිඳින ලද කල්හි

සන්‍ධි

148. ස්වරය පර කල්හි පූර්‍ව වූ උකාරයට ද ඔකාරයට ද ව්-කාර වේ. ඉන් පසු පරව සිටි ස්වරය හා බැඳේ.

සු + ආගත = ස්උ + ආගත = ස්ව් + ආගත = ස්වාගත

ඛො + අස්ස = ඛ්ඕ + අස්ස = ඛ්ව් + අස්ස = ඛ්වස්ස

නිපාත

149. නු ඛො - මෙය බොහෝ සේ ප්‍ර‍ශ්නාර්‍ථයෙහි යෙදේ.

කො නු ඛො = කවරෙක් ද?

කිර, ලු - මෙය පදයකට පර ව පදපූරණයෙහි ද ආරංචියක් කීමෙහි ද යෙදේ.

සො කිර = හේ වනාහි, හේ වූකලි

භගවා කිර ජෙතවනෙ විහරති - භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දෙව්රම්හි වසන සේක් ලු.

ගැටපද විවරුව

සග්ගමග්ග, පු. ස්වර්‍ගමාර්‍ගය

භාතික, පු. සොහොයුරා

විරවති (වි + රු) - හඬයි

තෙපිටක - තෙවළා (තුන්පිටකයට අයත්)

ආවුසො - ඇවැත්නි, ඕයි

නිපජ්ජති (නි + පද්) - වැදහෙයි

ඛාහා, ඉ. අත

පක්කන්ත (ප + කම්) - නික්ම ගියේ

පාණක, පු. පණුවා

දිට්ඨ (දිස් + ත) - දක්නා ලද

වහති (වහ්) - උසුලාගෙන යයි

අථ ඛො, නි. වැලිදු, එතෙකුදු වුවත්, ඉක්බිත්තෙන්, එ කල්හි වනාහි

පතිට්ඨාපයති - පිහිටුවයි

මත (මර් + ත) - මළ

නිකාය, පු. සඟිය

කථන, න. කීම

උද්ධරති (උ + හර) - උදුරයි, අවුලයි

සර, පු. කටහඬ

පවට්ටති (ප + වට්ට) - පෙරළෙයි

වනසණ්ඩ, පු. වනලැහැබ

උට්ඨිත - නැඟුණු

යෙභුය්‍යෙන, නි. බොහෝ සෙයින්

යථාපි - යම්සේ ම

අඩ්ඪමාස, පු. අඩමස

පුරතො, නි. ඉදිරියට, ඉදිරියෙන්

ගීවා, ඉ. බෙල්ල

ඌරුමංස, නි. කලවාමස්

ලද්ධභාව, පු. ලත්බව

අත්‍ථ, පු. ප්‍ර‍යෝජනය

මොක්ඛමග්ග, පු. මොක්මඟ

විහරති - වෙසෙයි

සන්තික, න. සමීපය

ධාරණ, න. දැරීම

ගීතසද්ද, පු. ගීහඬ

අපරාපරං - ඔබමොබ

කන්‍දති (කන්ද්) - වැලැපෙයි

නවවට්ඨ - අළුත වැසි වට

විපජ්ජති (වි + පද්) - නැසෙයි, විපතට පැමිණෙයි

අනුගච්ඡති (අනු + ගම්) - අනුව යයි, පසුපස යයි

අභික්කමති (අභි + කම්) - ඉදිරියට යයි

පටිහන්ති (පති + හන්) - පෙළයි

පසාද, පු. පැහැදීම

උණ්හොදක, න. උණුදිය

වොරොපෙති (වි + අව + රුහ්) - තොර කරයි

කාසාව, පු. කසාවත්

භූමිප්පදෙස, පු. බිම්පෙදෙස

පරිවූත - පිරිවරන ලද

කතිකා, ඉ. කතිකාව

දිසා, ඉ. දිශාව

රජ්ජ, න. රජය

බහි, නි. පිටතට

පායමාන - (කිරි) පොවමින්

පච්ඡතො, නි. පිටුපසින්

උපධාරෙති (උප + ධර්) - නුවණින් බලයි

සන්ත - ඇත්තා වූ

විහරි, විහාසි[11] (වි + හර්) - විසී ය

ලද්ධ - ලත්

සකල - සියලු

වාචන, න. කියැවීම

නිමිත්ත, න. නිමිත්ත

මරති (මර්) - මැරෙයි

පක්ඛන්‍දති (ප + ඛද්) - පනියි, පැන යයි

ඉන්‍දගොපක, පු. රතිඳුගොව්වා

මාරෙති - මරයි

ධුර, පු. වියගහ

නිවත්තෙති (නි + වත්) - නවතයි, පෙරළා යවයි

බාධති (බාධ්) - පෙළයි, බාදා කරයි

පටික්කමති (පති - කම්) - පෙරළා ඇක්මෙයි, පිටුපසට ඇදෙයි, පස්ස ගහයි

සීතොදක, න. සිසිල් දිය

පටියාදෙති - පිළියෙල කරයි

පච්චෙකබුද්ධ, පු. පසේ බුදුරජ

ඔරුහතී (අව + රුහ්) - බසී

ථෙනෙති (ථෙන්) - සොරෙන් ගනී

පටික්ඛිපති (පති + ඛිප්) - පිළිකෙවු කරයි

බාරාණසී, ඉ. බරණැස් නුවර

හිමවන්ත, පු. හිමවත

පතිට්ඨිත - පිහිටි

යක්ඛිනී, ඉ. යකිනි

මිච්ඡාදිට්ඨික, පු. මිසදිටුවා

පසීදති (පසද්) - පහදී

පසාදෙති (ප + සද්) පහදයි

ගණනා, ඉ. ගණන

උට්ඨාය - නැඟී සිට

අභිසෙක මංගල, න. අබිසෙස් මඟුල

උප්පජ්ජති (උ + පද්) - උපදී

සම්පත්ත - පැමිණි

පත්‍වා - පැමිණ

ගිජ්ඣකූට, පු. ගිජුකුළ

අභිරූප - විශිෂ්ට රූ ඇති

දුබ්භති (දුභ්) - ද්‍රෝහ කරයි

නහායති (න්හා) - නායි

පාරුපති (ප + ආ + වර්) - පොරොවයි

සාවක පු. සව්වා

එවං, නි. මෙසේ

පිණ්ඩ, පු. පිඬු

කාරෙති - කරවයි

රොදෙති (රුද්) - හඬයි

ආරොචෙති (ආ + රුච්) - දන්වයි

පරිපූරති (පරි + පුර්) - පිරෙයි

එත්තක - මෙතෙක්

පරිච්ඡින්‍දති (පරි + ඡිද්) - පිරිසිඳී, සීමා කෙරෙයි

විවාහ-මංගල, න. විවාමඟුල

පතිට්ඨිත - පිහිටි

සොතාපත්ති-ඵල, න. සෝවාන් ඵලය

අභිරුහති (අභි + රුහ්) - නගී

දස්සනීය - දැකුම්කලු

විහෙසෙති (වි + හිස්) - වෙහෙසයි

සක්කොති (සක්) - හැක්කේ ය

පවත්තති (ප + වත්ත්) - පවතී

පයොජෙති (ප + යුජ්) - යොදයි

පවිජ්ඣති (ප + විධ්) - පෙරළයි, විද හරී

ජාතස්සර, පු. විල

උත්තරාසඞ්ග, පු. තනිපුර සිවුර

බිම්බිසාර, පු. බිම්සර (රජ)

පෙසෙති - යවයි

බාරාණසී-රාජ, පු. බරණැස් රජ

ගබ්භ, පු. දරුගබ

ඨිත - සිටි

පඤ්හ-පුච්ඡා, ඉ. ප්‍ර‍ශ්න විචාරීම

පච්චුග්ගමන, න. පෙරගමන

පාසාද, පු. මාලිගාව

වධ, පු. වධය

නිවත්තති (නි + වත්ත්) - පෙරළා එයි

අච්ඡරා, ඉ. දෙවඟන

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. තදා භගවා මහාජනං සග්ගමග්ගෙ ච මොක්ඛමග්ගෙ ච පතිට්ඨාපයමානො සාවත්‍ථියං ජෙතවනෙ විහාසි.

2. භාතික, ත්‍වං මම මාතරි මතාය මාතා විය ච පිතරි මතෙ පිතා විය ච ලද්ධො.

3. සො තස්ස විරවන්තස්සෙව සත්‍ථු සන්තිකං ගන්ත්‍වා පබ්බජ්ජං යාචි.

4. එකං වා ද්වෙ වා නිකායෙ සකලං වා පන තෙපිටකං බුද්ධවචනං උග්ගණ්හිත්‍වා තස්ස ධාරණං කථනං වාචනත්ති ඉදං ගන්‍ථධුරං නාම.

5. සො ථෙරෙන සහ ගච්ඡන්තො අරඤ්ඤෙ ගායිත්‍වා ගායිත්‍වා දාරූනි උද්ධරන්තියා එකිස්සා ඉත්‍ථියා ගීතසද්දං සුත්‍වා සරෙ නිමිත්තංත ගණ්හි.

6. ආවුසො මා එවං චින්තයී, ඉධෙව මෙ නිපජ්ජිත්‍වා රෙන්තස්සාපි අපරාපරං පවට්ටන්තස්සාපි තයා සද්ධිං ගමනං නාම නත්‍ථීති ථෙරො ආහ.

7. සො ච බාහා පග්ගය්හ කන්‍දන්තො වනසණ්ඩං පක්ඛන්‍දිත්‍වා තථා පක්කන්තො’ව අහොසි.

8. නවවට්ඨාය භූමියා උට්ඨිතා බහූ ඉන්‍දගොපකා ථෙරෙ චඞ්කමන්තෙ යෙභුය්‍යෙන විපජ්ජිංසු.

9. කිම්පන සො පාණකෙ මාරෙන්තො තුම්හෙහි දිට්ඨො?’ති භගවා තෙ භික්ඛු පුච්ඡි.

10. පාපකම්මං හි නාමෙතං ධුරං වහතො බලිවද්දස්ස පදං චක්කං විය අනුගච්ඡති.

11. යථාපි සො බලිවද්දො එකම්පි දිවසං ද්වෙ’පි පඤ්චපි දස පි දිවසෙ අඩ්ඪමාසම්පි මාසම්පි වහන්තො චක්කං නිවත්තෙතුං ජහිතුං වා න සක්කොති, අථඛ්වස්ස පුරතො අභික්කමන්තස්ස යුගං ගීවං බාධති, පච්ඡතො පටික්කමන්තස්ස චක්කං ඌරුමංසං පටිහන්ති.

12. කෙන නුඛො කම්මෙන මයා අයං සම්පත්ති ලද්ධා’ති සො උපධාරෙන්තො භගවති පසාදෙන ලද්ධභාවං අද්දක්ඛි.

13. සාමණෙරා මහල්ලකස්ස ථෙරස්ස සීතොදකෙන අත්‍ථෙ සති සීතොදකං ච උණ්හොදකෙන අත්‍ථෙ සති උණ්හොදකං ච පටියාදෙසුං.

14. අත්තා ජීවිතා වොරොපියමානො’පි සප්පුරිසො මිත්තෙසු න දුබ්භති.

15. සො චොරො එකස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස ජාතස්සරං ඔරුය්හ නහායන්තස්ස කාසාවෙසු උත්තරාසංගං ථෙනෙත්‍වා තං පාරුපිත්‍වා පලායී.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. සුමේධ තවුසා විසින් ඒ බිම් පෙදෙස ශුද්ධ කරන්නට කලින් ම, ශුද්ධ නො කළ කල්හි ම, දීපංකර ශාස්තෘන් වහන්සේ තම සව්වන් විසින් පිරිවරන ලදු ව එතැනට වැඩි සේක.

2. බිම්සර රජහු විසින් රජයෙන් නිමතන ලද්දේ ද (රජය බාර ගන්නැ යි කියන ලද්දේ ද) බෝසත් තෙම එය පිළිකෙවු කොට එතැනින් නික්මියේ ය.

3. මෙසේ කතිකාවක් කොට ඔවුන් වසන කල්හි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් දිසාවනට (දිසාවන්හි) යවන ලද භික්‍ෂූන් අතුරෙන් අස්සජි නම් භික්‍ෂු තෙම දවසෙක රජගහ නුවර වැඩ පිඬුපිණිස හැසුරුණේ ය.

4. අතීත කාලයෙහි බරණැස් නුවරෙහි බරණැස් රජහු රජය කරවන කල්හි එක් දවසෙක නාරද නම් තවුසෙක් හිමවතින් නික්ම එ නුවරට පැමිණියේ ය.

5. දේවලයා හඬද්දී ම නාරද තාපස තෙම පිටතට නික්මියේ ය.

6. ඕ තොමෝ දරුගබ පිහිටි කල්හි යෙහෙලියට දැන්වූවා ය.

7. ඒ ස්ත්‍රී දරුවාට කිරි පොවමින් සිටියා එන්නාවූ යකින්න දැක හැඳින “හිමිය, හිමිය, තෙල යකිනී එයි” කියමින් දරුවා ගෙන දිව්වා ය.

8. ඔහු එ පවත් කියත් කියත් ම බමුණා ගේ සියලු සිරුර ප්‍රීතියෙන් පිරුණේ ය.

9. මිසදිටුවකු විසින් බුදුරජහු නිමතන ලද කල්හි අද ප්‍ර‍ශ්න විචාරීමෙන් වෙහෙසනු ලබන ශ්‍ර‍මණ ගෞතමයා දකිමු යි බොහෝ මිසදිටුවෝ එහි රැස්වෙත් ලු.

10. බමුණ, එක්සියයෙක් ද නො වේ, දෙසියයෙක් ද නො වේ, පන්සියයෙක් ද නො වේ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙරෙහි සිත පහදා දෙව්ලොවට ගියාහු මෙතෙකැ යි ගණනින් පිරිසිඳින්නට නම් නො හැක්කමු.

11. තිස්සය, එන්නාවූ මේ භික්‍ෂූහු තොප විසින් දක්නා ලද්දෝ ද? ඔවුන් දැක නැගීසිට තොප විසින් පෙරගමන් කරන ලද්දේ ද?

12. අබිසෙස්මඟුල ද විවාමඟුල ද පවත්නා කල්හි නන්‍දකුමරු ගේ මාලිගාවට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩිසේක.

13. රහල් කුමරු පැවිදි වූ කල්හි සුද්ධෝදන රජුගේ සිත්හි මහත් ශෝකයෙක් උපන්නේ වී ය.

14. අජාසත්හු රාජ්‍යයෙහි පිහිටි කල්හි “දැන් කාලය පැමිණියේ යැ” යි කියා දෙව්දත් තෙම බුදුරජුනට වධ පිණිස පුරුෂයන් යොදා, ඔවුන් සෝවාන් ඵලයට පැමිණ පෙරළා ආ කල්හි තෙමේ ම ගිජුකුළ නැඟ ගලක් පෙරැළී ය.

15. නන්‍දය, තා විසින් දක්නා ලද දෙවඟනෝ ද නැතහොත් ජනපදකල්‍යාණී ද වඩා විශිෂ්ට රූ ඇත්තෝ, වඩා දැකුම්කලුවෝ ?

16. ගොවියා කුඹුර සෑ කල්හි ඔහු ගේ පුත්තු අවුත් එහි වී වපුළහ.

17. දහම් දෙසන්නෝ[12]* සැදැහැවතුන් විසින් පුදනු ලබන්නෝ වෙත්.

18. ගෙය කරන්නෝ* වෙනෙහි හැවිද ගස් කපා හෙලූහ.

19. පව් කරන්නෝ* මරණින් මතු නිරයෙහි උපදනාහ.

20. දන් දෙන්නෝ* මහත් ප්‍රීතියක් විඳිත්.

40 කිතකන්ත (ඊ)

කිච්චප්පච්චයන්ත

150. තබ්බ, අනීය, ණ්‍ය (ය) යන ප්‍ර‍ත්‍යයයෝ “යුතු ය” (සුදුසු ය), “හැකිය” යන අරුත්හි ධාතුව කෙරෙන් පර වැ යෙදෙත්.

(අ) තබ්බ ප්‍ර‍ත්‍යය පර කල්හි ධාතුස්වර වැ සිටි ඉවර්‍ණ උ-වර්‍ණයනට වෘද්ධි වේ.

නී + තබ්බ = නෙතබ්බ - පැමිණැවියැ යුතු, පැමිණැවියැ හැකි

කී + තබ්බ = කෙතබ්බ - මිලයට ගත යුතු, මිලයට ගත හැකි

සු + තබ්බ = සොතබ්බ - ඇසියැ යුතු, ඇසියැ හැකි

(ආ) සමහර තැනෙක ධාත්‍වන්ත ව්‍යංජනය පර රූප ගනී.

කර් + තබ්බ = කත්තබ්බ - කළ යුතු, කළ හැකි

කර් + තබ්බ = කාතබ්බ[13]* - කළ යුතු, කළ හැකි

භුජ් + තබ්බ = භොත්තබ්බ - අනුභව කළ යුතු, අනුභව කළ හැකි

වච් + තබ්බ = වත්තබ්බ - කියැ යුතු, කියැ හැකි

ප + අප් + තබ්බ = පත්තබ්බ - පැමිණියැ යුතු, පැමිණියැ හැකි.

(ඉ) බොහෝ ආකාරාන්ත ධාතුහු තබ්බ-ප්‍ර‍ත්‍යයයා පර තන්හි නො වෙනස් වැ සිටිත්.

දා + තබ්බ = දාතබ්බ - දියැ යුතු, දියැ හැකි

පා + තබ්බ = පාතබ්බ - පියැ යුතු, පියැ හැකි

(ඊ) ආකාරාන්ත ධාතූන් හැර සෙස්සන් කෙරෙන් පර වැ තබ්බ ප්‍ර‍ත්‍යයයා සිටි විටැ ධාතුවට අගින් ඉකාරාගම වේ. ධාතුව ඉකාරාන්ත හෝ උකාරාන්ත වී නම් එයට වෘද්ධි වේ. ස්වරයා පර කල්හි එ-කාරය අය් වේ. ඔ කාරය අව් වේ.

චී + ඉ + තබ්බ = චෙ + ඉ + තබ්බ = චය් + ඉ + තබ්බ

= චයිතබ්බ - රැස් කළ යුතු, රැස් කළ හැකි.

භූ + ඉ + තබ්බ = භො + ඉ + තබ්බ = භව් + ඉ + තබ්බ

= භවිතබ්බ - වියැ යුතු, වියැ හැකි.

පච් + ඉ + තබ්බ = පචිතබ්බ - පිසියැ යුතු, පිසියැ හැකි.

හර් + ඉ + තබ්බ = හරිතබ්බ - ගෙනැ යෑ යුතු, ගෙනැ යෑ හැකි.

151. (අ) අනීයාන්ත. අනීය ප්‍ර‍ත්‍යයයා පර කල්හි ධාතුවෙහි වූ ඉවර්‍ණ උවර්‍ණ වෘද්ධියට පැමිණේ.

නී + අනීය = නෙ + අනීය = නය් + අනීය = නයනීය

- පැමිණැවියැ යුතු, පැමිණැවියැ හැකි.

සු + අනීය = සො + අනීය = සව් + අනීය = සවනීය

- ඇසියැ යුතු, ඇසියැ හැකි.

කර් + අනීය = කරනීය = කරණීය*[14]- කළ යුතු, කළ හැකි

පච් + අනීය = පචනීය - පිසියැ යුතු, පිසියැ හැකි.

දා + අනීය = දානීය - දියැ යුතු, දියැ හැකි.

පා + අනීය = පානීය - පියැ යුතු, පියැ හැකි.

152. ණ්‍ය ප්‍ර‍ත්‍යයයෙහි ණ් යන්න එය එක් වන ධාතුව ගේ මූල ස්වරය වෘද්ධි වන බව හඟවන ලකුණක් වා පමණෙකි. එහි ප්‍ර‍ත්‍යය “ය” යන්න ය.

(අ) මෙය හා එක් වන ආකාරාන්ත ධාතුහු ගේ අග ආ යන්න එ-කාර බවට පැමිණේ, ය-යන්නට ද්විත්‍ව වේ.

(ආ) ඉවර්‍ණාන්ත උවර්‍ණාන්ත ධාතුහුගේ ඒ ධාත්‍වන්තයට වෘද්ධි වේ. මේ දෙ තැන ම ප්‍ර‍ත්‍යය වූ ය යන්නට ද්විත්‍ව වේ.

(ඉ) ය-යන්න එක්වැ හැදුණු ච්‍ය යන්න ච්ච හෝ ක්‍ය වේ. ජ්‍ය යන්න ජ්ජ හෝ ග්ග හෝ ග්‍ය වේ. ද්‍ය යන්න ජ්ජ වේ. ම්‍ය යන්න ම්ම වේ. ව්‍ය යන්න කිසි තැනෙක බ්බ වේ. හ්‍ය යන්න ය්හ වේ.

(ඊ) ඇතැම් තැන ය යන්නට මුලින් ඉ ආගමය වේ. (මූල ස්වරයට වෘද්ධි වේ.)

නිදර්‍ශන :

(අ) පා+ය=පෙය=(පෙය්ය) පෙය්‍ය - පියැ යුතු, පියැ හැකි

දා + ය = දෙය = දෙය්‍ය - දියැ යුතු, දියැ හැකි

ඤා + ය = ඤෙය = ඤෙය්‍ය - දත යුතු, දත හැකි

මා + ය = මෙය = මෙය්‍ය - මිණියැ යුතු, මිණියැ හැකි

හා + ය = හෙය = හෙය්‍ය - හළ යුතු, හළ හැකි.

(ආ) නී = ය = නෙය = නෙය්‍ය

- පැමිණැවියැ යුතු, පැමිණැවියැ හැකි, හික්මවියැ හැකි.

කී + ය = කෙය = කෙය්‍ය

- මිලයට ගත යුතු, මිලයට ගත හැකි

ගී + ය = ගෙය = ගෙය්‍ය - ගැයියැ යුතු, ගැයියැ හැකි.

චී + ය = චෙය = චෙය්‍ය - රැස් කළ යුතු, රැස් කළ හැකි.

ජී + ය = ජෙය = ජෙය්‍ය - දිනියැ යුතු, දිනියැ හැකි.

භූ + ය = භොය = භව්ය = භව්‍ය - වියැ හැකි, වියැ යුතු.

ලූ + ය = ලොය = ලව්ය = ලව්‍ය - සින්දැ යුතු, සින්දැ හැකි.

(ඉ) වච් + ය = වච්ච - කියැ යුතු, කියැ හැකි.

වජ්ජ + ය = වජ්ජ - හළ යුතු, හළ හැකි.

භජ් + ය + භජ්ජ - බෙදියැ යුතු, බෙදිය හැකි.

භුජ් + ය = භොජ්ජ - වැළැඳියැ යුතු, වැළැඳියැ හැකි.

යුජ් + ය = යොජ්‍ය - යොග්ග - යෙදියැ යුතු, යෙදියැ හැකි.

වද් + ය = වද්‍ය = වජ්ජ - කියැ යුතු, කියැ හැකි.

ගම් + ය = ගම්‍ය = ගම්ම

- යෑ යුතු, යෑ හැකි, වටහා ගත හැකි

ගරහ් + ය = ගාරහ් + ය = ගාරය්හ

- ගැරැහියැ යුතු, ගැරැහියැ හැකි.

(ඊ) කර් + ඉ + ය = කාර් + ඉ + ය = කාරිය

- කටයුතු, කටහැකි.

භර් + ඉ + ය = භාර් + ඉ + ය = භාරිය

- පෝෂණය කටයුතු, පෝෂණය කළ හැකි.

හර් + ඉ + ය = හාර් + ඉ + ය = හාරිය

- ගෙන යෑ යුතු, ගෙන යෑ හැකි.

නින්දි + ඉ + ය = නින්‍දිය - ගැරැහිය යුතු, ගැරැහිය හැකි.

ප + සංස් + ඉ + ය = පසංසිය

- පැසැසිය යුතු‍, පැසැසිය හැකි.

153. (අ) මේ තබ්බාදි ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් වැ හැදුණු කෘදන්තයෝ ලිංග විභක්ති සංඛ්‍යාවලින් කර්‍මයට සමාන වැ සිටිත්. එහි කර්‍තෘ තතියා හෝ ඡට්ඨී විභත්තියෙන් සිටී.

උදාහරණ :

ගරු තෙන පූජෙතබ්බො (පූජනීයො, පූජියො).

ගුරු තෙම ඔහු විසින් පිදියැ යුතු.

ගරු තස්ස පූජෙතබ්බො (පූජනීයො, පූජියො).

ගරු තෙම ඔහු විසින් පිදියැ යුතු.

පොත්‍ථකං තයා (තව) පඨිතබ්බං (පඨනීයං).

පොත තා විසින් කියැ යුතු.

(ආ) අනියමින් කිව මනා තන්හි මේ කිතකන්තය නපුංසකලිංගික ඒක වචනයෙන් සිටී.

මයා ඉදානි ගන්තබ්බං - මා දැන් යෑ යුතු යි.

එයං තයා න හසිතබ්බං - මෙසේ තා සිනහ නො සියැ යුතු.

(ඉ) භවිතබ්බ ශබ්දය හා යෙදීමේදී කර්‍තෘ ද කර්‍ත්‍ර‍ර්‍ථ පූරක පදය ද තතියායෙන් සිටී.

තෙන චොරෙන භවිතබ්බං - ඔහු සොරකු වියැ යුතු.

තෙහි ගුණවන්තෙහි භවිතබ්බං. - ඔවුන් ගුණවතුන් වියැ යුතු.

ගැටපද විවරුව

උග්ගහණ, න. ඉගැන්ම

පමත්ත - පමා වූ

විධෙය්‍ය - වලංගු

පසීදති (ප-සද්) - පහදී

පසාදෙති - පහදවයි

පත්‍ථිය -පැතියැ යුතු

පත්‍ථයති (ප-අත්‍ථ) - පතයි

පතිහට්ඨති (පති-ඨා) - පිහිටයි

පතිට්ඨාපෙති - පිහිටුවයි

අනුස්සරති (අනු-සර්) - සිහි කරයි

සුත - අසන ලද

භුත්තාවී - වැළැඳූ තැනැත්තා

ධාවන, න. දිවීම

අඤ්ඤාතු - දැන ගන්නා

වා - හෝ, නොහොත්

යදි වා, උදවා - නොහොත්, නැතහොත්

විතක්ක, පු. විතර්‍කය, කල්පනාව

විතක්කෙති (වි-තක්ක්) - කල්පනා කරයි

සොතු - අසන්නා, අසන

කුම්මග්ග, පු. වැරදි මග

පටිපන්න (පති-පද්) - පිළිපන්, බැස්ස

මුච්ඡිත - මුස පත්

තාදිස - එබඳු

සම්බොධි, ඉ. සත්‍යාවබෝධය

පත්තබ්බ (ප-අප් + තබ්බ) - පැමිණියැ හැකි

පමොචන, න. මිදීම

භත - පෝෂණය කරන ලද

භච්ච - පෝෂණය කළයුත්තා, මෙහෙකරුවා

අථො, නි. නැවත, තව ද

සු - පද පූරණයෙහි නිපාතයි. ඒ හැර අමුතු අර්‍ථයක් මෙ තැනට නැත.

බ්‍ර‍ම්හචාරී - බඹසර රක්නා, පැවිද්දා

අත්‍ථ, පු. ප්‍රයෝජනය, බලාපොරොත්තු දෑ

අනුතාපිය - පසුතැවිල්ල ඇති කරන

ලුනාති, (ලු) - කපයි

ඝම්ම, පු. ග්‍රීෂ්මය

තත්ත (තප් + ත) - තැවුණු

ගහෙතබ්බ - ගත යුතු

භණ්ඩ, න. බඩුව

වහති (වහ්) - උසුලාගෙන යයි, අදී

රතනත්තය, න. තෙරුවන

විරමති (වි-රම්) - වෙන් වෙයි, වැළැකෙයි

ගෙහනිස්සිත - ගිහි ගෙය ඇසුරු කළ

මොහනෙය්‍ය - මුළා බව උපදවන (දෑ)

අභබ්බ, අභව්‍ය - නො හැකි

ඵුට්ඨුං (ඵුස් + තුං) - ස්පර්‍ශ කරන්නට, ලබන්නට

අප්පත්‍වා (න + ප-අප් + ත්‍වා) - නො පැමිණ

භොග, පු. සම්පත්, ධනය, පස්කම් සුව

උද්ධග්ග - උසස් විපාක දෙන

දක්ඛිණා, ඉ. දක්‍ෂිණාව, දානය

බලි, ඉ. පූජාව

විතිණ්ණ (වි-තර්) - තරණය කරන ලද, ඉක්මෙන ලද

සඤ්ඤත - සංයත වූ, සිල්වත්

යදත්‍ථං - යමක් පිණිස

ඝරං ආවසන්තො - ගහිගෙයි වසන

අනුප්පත්ත (අනු-ප-අප් + ත) - පැමිණි, ලබන ලද

වීහි, පු. ගොයම්, වී

සංකඩ්ඪති (සං-කඩ්ඪ්) - රැස් කරයි

උටජ, පු. ගෙපැල

උත්සාහය, පු. - උත්සාහය

භාජෙති (භජ්) - බෙදයි

සාරථි, පු. රියැදුරා

භජති (භජ්) - බජයි

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. ධම්මස්ස උග්ගහණෙ තුම්හෙහි පමත්තෙහි න භවිතබ්බං.

2. සචෙ වෙජ්ජං ආනෙස්සාමි තස්ස වෙතනං දාතබ්බං භවිස්සති.

3. සො ගිලානො බ්‍රාම්හණො භගවන්තං ආගතං දිස්වා “ඉදානි, හත්‍ථා’පි මෙ න විධෙය්‍යා අඤ්ඤං කාතබ්බං නත්‍ථි”ති මනමෙව පසාදෙසි.

4. ත්‍වං අපත්‍ථියං පත්‍ථයසෙ.

5. සත්‍ථා තෙ උභො’පි සරණෙසු සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙත්‍වා එවමාහ “කදාචි වො දුක්ඛෙ උප්පන්නෙ තථාගතො අනුස්සරිතබ්බො”ති.

6. අථස්සා භාතා භරියං පක්කොසිත්‍වා ආහ “භද්දෙ, ඉමිස්සා සබ්බං කාතබ්බං කරොහී”ති.

7. තුම්හෙහි ද්වීහි ඉදානි අත්‍ර‍ ගීතානි ගායිතබ්බානි.

8. සප්පුරිසෙහි දානං දාතබ්බං සීලං රක්ඛිතබ්බං.

9. ඛෙත්තෙ කම්මං කතාවීනමෙතෙසං වෙතනං දාතබ්බං භවිස්සති.

10. ධම්මං සොතාරෙහි තුම්හෙහි යං යං සුතං තං සම්මා මනසි කාතබ්බං.

11. භොජනං භුත්තාවිනා ධාවනං න කාතබ්බං.

12. දෙසයස්සු භගවා ධම්මං අඤ්ඤාතාරො භවිස්සන්ති.

13. චරං වා යදි වා තිට්ඨං නිසින්නො උදවා සයං

යො විතක්කං විතක්කෙති පාපකං ගෙහනිස්සිතං

කුම්මග්ගං පටිපන්නො සො මොහනෙය්‍යෙසු මුච්ඡිතො.

අභබ්බො තාදිසො භික්ඛු ඵුට්ඨුං සම්බොධිමුත්තමං

14. ගමනෙන ත පත්තබ්බො ලොකස්සන්තො කුදාචන

න ච අප්පත්‍වා ලොකන්තං දුක්ඛා අත්‍ථි පමොචනං

15. භුත්තා භොගා ගතා භච්චා විතිණ්ණා ආපදා සු මෙ

උද්ධග්ගා දක්ඛිණා දින්නා අථො පංච බලී කතා

උපට්ඨිතා සීලවන්තො සඤ්ඤතා බ්‍ර‍ම්හචාරයො

යදත්‍ථං භොගමිච්ඡෙය්‍ය පණ්ඩිතො ඝරමාවසං

සො මෙ අත්‍ථො අනුප්පත්තො කතං අනනුතාපියං

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. තොප විසින් ගුරුහු සමීපයෙහි දහම් උගත යුතු.

2. පින්වත් ස්ත්‍රීනි, ගොයම් කපන තොප විසින් ගී ගැයීමත් කට යුතු ය.

3. පින්වත් දරුවනි, සුළඟින් සැලෙන අර ගසින් වැටෙන සියලු ගෙඩි තොප විසින් රැස් කළ යුතු.

4. පින්වත් දැරිය, මෙසේ තී හඬමින් පාසලට නො යෑ යුතු.

5. ග්‍රීෂ්මයෙන් තැවුණු තෙපි පොකුණක් දැකත් එයට බැස නෑ යුතු යැ යි කවර හෙයින් නො සිතවු ද?

6. දරුවනි, ඇදුරන් උගන්වන කල්හි තොප විසින් මෙසේ උස් හඬින් කථා නො කළ යුතු.

7. තොප මේ කෙත රකිමින් අර පැලෙහි අද විසියැ යුතු.

8. ගෙයි දොර සිටින අර යාචකයාට කන්නට කිසිවක් දියැ යුතු.

9. ගෙට ආ අමුත්තනට තොප විසින් සත්කාර කට යුතු.

10. සාරය අසාර වශයෙනුත් අසාරය සාර වශයෙනුත් නො ගත යුතු.

11. පින්වත් උපාසකවරුනි, පිය යුතු රක්නා මවක මෙන් තොප විසින් මහත් උත්සාහයෙන් සිල් රැක්ක යුතු.

12. මෙහි වසන තොප විසින් මගේ වචනය කළ යුතු.

13. සොරුන් විසින් බඩු බෙදනු ලබන කල්හි රාජ පුරුෂයෝ එහි ආහ.

14. අසුන් විසින් වේගයෙන් අදිනු ලබන රියෙන් රියැදුරා වැටුණේ ය.

15. තෙරුවන් බජන්නවුන් විසින් පවින් වෙන් වියැ යුතු.

41 සමාස

154. ශබ්ද කිහිපයක් එක් කොට එක් ශබ්දයක් වන සේ ගැළැපීම සමාස නමි. මෙසේ ගැළැපීමේදී සන්‍ධි විය හැකි තැන සන්‍ධිය කළ යුතු. සමාස වීමේදී ශබ්දයන් ගේ විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් හැරැ දමා ඒවායේ ප්‍ර‍කෘති රූප පමණක් ගෙන එක් කළ යුතු යි. එයින් පසු අග ශබ්දයට පමණක් විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් කොට (අග ශබ්දය විභක්ති අනුව වර නඟා) තැනට සුදුසු පරිදි පද සකස් කැරැ ගත යුතු.

සමාස වන්නට පෙර සමාන වූ පසු

1. නීලං උප්පලං නීල+උප්පල=නිලුප්පල(නිල්මානෙල්)

දීඝො මග්ගො දීඝමග්ග - දිග් මඟ

ගාමං ගතො ගාමගත - ගමට ගිය

හත්‍ථෙන කතං හත්‍ථකත - අතින් කරන ලද

බුද්ධෙන දෙසිතො බුද්ධදෙසිත-බුදුරදුන් විසින් දෙසනලද

2. මාතුයා සමො මාතුසම - මවුට සම

චීවරාය වත්‍ථං චීවරවත්‍ථ - සිවුරු පිණිස රෙදි

රුක්ඛම්හා පතිතො රුක්ඛපිතත - ගසෙන් වැටුණු

සෙට්ඨිනො පුත්තො සෙට්ඨිපුත්ත - සිටුහු ගේ පුත්

කූපෙ මණ්ඩූකො කූපමණ්ඩූක - ළිඳේ මැඬියා

3. චන්‍දො ච සුරියො ච චන්‍දසුරිය - සඳුත් හිරුත්

4. තයො ලොකා තිලොක - තුන් ලෝ

5. කතංපාපං යෙන සො කිතපාප - කළේ පව් යමකු

විසින් ද හේ, පව් කළ

6. රථස්ස පච්ඡා අනුරථං - රිය පස්සෙන්

දැන් උඩ දැක්වුණු සමාස පද කවර කොටසකට අයත් දැ යි දක්වනු ලැබේ.

155. අංක 1. නීලං උප්පලං (නිල් වූ මානෙල්) යන තැන නීලං යනු උප්පලං යන්නට විශේෂණ යි. මේ දෙ පද එක් වැ නීල උප්පල යී සිට, සන්‍ධි වී නීලුප්පල යී ශබ්දය සෑදේ. මෙහි අග අවයවය වූ උප්පල යන්න නපුංසක ලිංගික ශබ්දයෙකි. එය අනුව නපුංසකලිංගික ශබ්දයක් වැ “නීලුප්පලං, නීලුප්පලානි” යන ආදි වශයෙන් වර නැගේ. මේ ක්‍ර‍මයට විශේෂණ විශෙෂ්‍ය පද එක් වැ ශබ්ද ගැළැපීම කම්මධාරයසමාස නමින් පාලියෙන් ද වෙසෙසුත් සමස් නමින් සිංහලයෙන් ද බැවහර වේ.

අංක 2. ගාමං ගතො යන තැන ගාමං යනු දුතියා විභත්ති (කම් විබත්) වේ. එය පසු පදය හා ගැළැපීමේදී විබත් ලොප් වැ ගාම යැ යි ප්‍ර‍කෘතිය ම සිටී. මේ ගැළැපීම පාලියෙහි තප්පුරිස සමාස නමින් ද සිංහලයෙහි විබත්සමස් නමින් ද බැවහර වේ. හත්‍ථෙන කතං යන්නෙහි හත්‍ථෙන යනු තතියා විභත්ත්‍යන්ත යි. එහි බිවත ලොප් වැ හත්‍ථ යැ යි සිටී. චීවරාය වත්‍ථං යන තැන චීවරාය යන්නෙහි චතුත්‍ථි විභත්තිය ද රුක්ඛම්හා පතිතො යන තැන රුක්ඛම්හා යන්නෙහි පංචමී විභත්තිය ද, කූපෙ මණ්ඩුකො යන තැන කූපෙ යන්නෙහි සත්තමී විභත්තිය ද ලොප් වැ ප්‍ර‍කෘතිය පමණක් සිට පසු පදයේ ප්‍ර‍කෘතිය හා එක් වූ බව සැලකිය යුතු. මෙසේ මේ සමාසයේදී දුතියාවේ පටන් සත්තමිය දක්වා ඇති ස විබත් ම ලොප් වේ. කිසි විටෙක මේ සමාසයෙහි විභක්ති ප්‍ර‍ත්‍යය ද ලොප් නොවී සිටී. දෙවානං ඉන්‍දො = දෙවානමින්‍දො (දෙවිඳු) අන්තෙවාසි (අතවැසි) යනු එයට නිදසුනි.

අංක 3. චන්‍දො ච සුරියො ච (සඳු ද හිරු ද) යන තන්හි ච යන නිපාතයෙන් සම්බන්‍ධ වූ නාමපද දෙකක් එක ශබ්දයක් මෙන් ගැළැපී චන්‍දසුරිය යැ යි සෑදේ. ච යන නිපාතයෙන් සම්බන්‍ධ වූ පද එකට ගැළැපීමක් වූ බැවින් මෙයට වාත්‍ථසමාස යැ යි පාලියෙන් ද, දඅරුත් සමස් යැ යි සිංහලයෙන් ද බැවහැ වේ. චන්‍ද සමාස යනු ද මෙය ම ය. මෙසේ ගැළැපී හැදුණු සමහර ශබ්ද බහුවචනයෙහි ද සමහරෙක් ඒකවචනයෙහි ද වර නැඟෙත්. චන්‍දො ච සුරියො ච යනු සමාස වැ වරනැඟෙන විට චන්‍දසුරියා, චන්‍දසුරියෙ, චන්‍දසුරියෙහි, චන්‍දසුරියානං යන ආදි වශයෙන් යෙදේ. ගීතං ච වාදිතං ච (ගැයුම් ද වැයුම් ද) ගීත වාදිත යී සමාස වැ ගීතවාදිතං, ගීතවාදිතෙන, ගීතවාදිතස්ස යන ආදීන් එකවචනයෙහි ම වර නැඟේ.

අංක 4 සංඛ්‍යාවාචක (ගණන් අඟවන) ශබ්ද මුලට යෙදී එක් ශබ්දයක් වැ ගැළැපීම දිගුසමාස නමි. මේ සමාසයෙහි සමහර ශබ්ද සමාස වූ පසු නපුංසකලිංගික ඒකවචන බවට පැමිණේ. තයො ලොකා (තුන් ලෝ) යන්න සමාස වූ පසු තිලොක කියා සිටී. වාක්‍යයෙහි යෙදෙන විට නපුංසකලිංගික ව එක වචනයෙන් ම යෙදෙයි. තිලොකං, තිලොකෙන, තිලොකස්ස යන ආදි වශයෙනි. සමහර තැනෙක පර පදයේ ලිංගයෙන් ම සිට බහුවචනාන්ත වේ. තයො භවා (භව තුන) යනු තිභව යී සිද්ධ වැ තිභවා, තිභවෙ, තිභවෙහි, තිභවානං, තිභවෙසු යී වර නැඟේ.

අංක 5. සමාස වන පදවලින් හැඟෙන අර්‍ථය තිබියදී එයින් වෙසෙසෙන අනෙකක්හු ම හැඟැවේ නම් එයට බහුබ්බීහිසමාස යැයි පාලියෙන් ද අන් අරුත් සමස් (අන්‍යාර්‍ථ සමාස) යැ යි සිංහලයෙන් ද බැවහර වේ. කතපාප යැ යි කී විට එක් වරට ම හැඟෙන්නේ “කළ පව්” බව යි. එහෙත් අනෙකකු අපේක්ෂා කොට, කතපාපො පුරිසො (කළ පව් ඇති පුරුෂයා), කතපාපෙන පුරිසෙන (කළ පව් ඇති පුරුෂයා විසින්) යන ආදීන් කළ පව් ඇත්තෙක් ම හැඟැවෙයි. පංචචක්ඛු යන්නෙන් ඇස් ප සක් නො වැ ඇස් පසක් ඇත්තෙක් ම ඇඟැවෙයි. සමාස වන්නට පෙර කතං පාපං යෙන සො කතපාපො (කරන ලද්දේ පව් යමකු විසින් ද හෙ තෙමේ කතපාප නමි) යන ආදීන් ය ශබ්දය යොදා වාක්‍ය්‍ය සකස් කරනු ලැබේ. මෙසේ ම :

ආරුළ්හො වානරො යං සො (රුක්ඛො) ආරුළ්හවානරො (වඳුරා නැගුණේ යමකට ද එය ඒ (ගස) ආරුළ්හවානර (වඳුරා නැගුණු) නමි.

පතිතො වානරො යස්මා සො (රුක්ඛො), (වැටුණේ වඳුරා යමෙකින් ද ඒ ගස), පතිතවානර (වඳුරා වැටුණු) නමි.

දීඝා බාහූ යස්ස සො දීඝබාහු (දික් අත් ඇති මිනිසා).

ඵුල්ලානි කුසුමානි යස්සං ලතායං සා ඵුල්ලකුසුමා (පිපුණු මල් ඇති වැල) යන ආදිය ද බලා මෙය යෙදෙන සැටි සිතට ගත යුතු.

අංක 6. මුලට අව්‍යය පද (උපසර්‍ග හෝ නිපාත) යෙදී සමහර සමාස පද සෑදේ. ඒ අව්‍යය පදයන්ගේ අර්‍ථය ප්‍ර‍ධාන කොටැති පද එකට ගැළැපීම අව්‍යයීභාව සමාස නම් වේ. මෙසේ සමාස වූ ශබ්දයේ අග අකාරය වී නම් එයට අං වේ. අගට ආකාරාන්ත ශබ්දයක් සිටියොත් එහි ආකාරය හ්‍ර‍ස්ව වී අං වේ. ඉකාරාන්තාදිය නො වෙනස් වැ සිටී.

සමාස වන්නට පෙර සමාස වූ පසු

රථස්ස පච්ඡා (- අනු) අනුරථං - රියට පස්සෙන්

ගාමස්ස අන්තො අන්තොගාමං - ගම ඇතුළත

කූපස්ස සමීපෙ (- උප) උපකූපං - ළිඳ ළඟ

දිනෙ දිනෙ (- පති) පතිදිනං - දින පතා

බලං යථා යථාබලං - ශක්ති පරිදි

සත්ති යථා යථාසත්ති-ශක්තිය, නොඉක්ම, ශක්තිපරිදි

ගංගාය පාරං පාරගංගං - ගඟින් එ ගොඩ

ගැටපද විවරුව

මාතාපිතරො - මාපියෝ

උපගඞ්ගං - ගංගා නදිය අද්දරැ

වත්තතෙ - පවතී, ඇත

පරොපකාර, පු. අනුනට උපකාරය

දසාහං, දස අහං - දස දිනක්

සුවණ්ණමාලිථූප - රුවන්මැලි සෑය

ධූමයාන - දුම්රිය

පච්චාගච්ඡති (පති-ආ-ගම්) - ආපසු එයි

වායති, (වා) හමයි

ආරෝග්‍ය, න. සනීපය

මහාකණ්ණ - මහා කන් ඇති

ජන්තු - සත්ත්‍වයා

ඔට්ඨ, පු. ඔටුවා

උන්නත - උස්

කන්‍ධර, පු. බෙල්ල

පකති, ඉ. ස්වභාවය

පහට්ඨ - සතුටු

ජානො - වූයේ ය

වාපි, ඉ. වැව

පොක්ඛරණී, ඉ. පොකුණ

උතු, ඉ. සෘතුව

යොබ්බන, න. තරුණ බව

සම්භව, පු. උත්පත්තිය

කිංසුක, පු. කෑල

නිග්ගන්‍ධ - සුවඳ නැති

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න.

1. මම මාතාපිතරො නගරං ගතා.

2. උපගඞ්ගං බාරාණසී වත්තතෙ.

3. සබ්බෙහි යථාසත්ති පරොපකාරො කත්තබ්බො.

4. සො පුරිසො අනුරාධපුරෙ දසාහං වසිත්‍වා සිරිමහාබොධිං සුවණ්ණමාලිථූපං ච පූජෙත්‍වා ධූමයානෙන කොළම්බනගරං පච්චාගච්ඡි.

5. යත්‍ර‍ සුද්ධවාතො වායති, තත්‍ර‍ ජනානමාරොග්‍යං වත්තතෙ.

6. රාමො පිතුවචනෙන රජ්ජං පහාය වනමගච්ඡි.

7. ගජො මහාකණ්ණො ජන්තු.

8. ඔට්ඨා පකතියා උන්නතකන්‍ධරා ජන්තවො.

9. පිතා පච්චාගතං පුත්තං දිස්වා පහට්ඨමනො ජාතො.

10. ගිම්හෙ උතුම්හි වාපිපොක්ඛරණියො සුක්ඛජලා භවන්ති.

11. සබ්බානි අත්තනො කිච්චානි යථාසත්ති කාතබ්බානි.

12. යො රූපයොබ්බනසම්පන්නා’පි විසාලකුලසම්භවා’පි සචෙ විජ්ජාහීනා භවෙය්‍යුං නිග්ගන්‍ධා කිංසුකා විය තෙ න සොභන්ති.

(ආ) පාලියට නඟන්න.

1. ලක්දිවැ අනුරාධපුරයෙහි ඒළාල නම් මහබලැති දෙමළ රජෙක් විය.

2. එ කල්හි ම සිංහලද්වීපයේ දකුණු දිශායෙහි රුහුණු රටැ දුට්ඨගාමිනී නම් සිංහල රජෙක් ද විය.

3. “දෙමළු සසුන වනසති එ බැවින් දෙමළ බලය නසා සස්න බබුළුවන්නට ගඟින් එගොඩ යමි” යි එ රජ සිතී ය.

4. එ රං තමා ගේ සේනාව හා රුහුණු රටින් නික්මැ අනුරාධපුරයට පැමිණියේ ය.

5. ඒළාල රජුගේ ද ගාමිනී රජුගේ ද බිහිසුණු යුද්ධයෙක් විය.

6. ගාමිනී රජ දෙමළුන් ගේ රජුහු මරා රාජ්‍යය අත් පත් කොට ගෙන සිංහල වංශය ද බුද්ධශාසනය ද බැබැළැවී ය.

(මෙහි යටින් ඉරක් යොදා ඇති තැන් සමාස කොට යෙදිය යුතු).

(ඉ) මේවා සමාස කොට යොදා වාක්‍ය තනනු :

හත්‍ථීනං සමූහො, රුක්ඛස්ස මූලං, අග්ගිනා දඩ්ඪං, නානාවිධානි ඵලානි, බුද්ධෙන දෙසිතො, අද්ධමාසෙ අද්ධමාසෙ, කතානි පුඤ්ඤානි යෙන.

42 කාලාතිපත්ත

කාලාතිපත්ති විභක්තිය

156. කළ හැකි ව තුබුණ ක්‍රියාවක් කිසියම් අවහිරයක් බාදාවක් නිසා නො කෙළේ වී නම් එය ඇඟවීමෙහි පාලියෙහි කාලාතිපත්ති විභත්තිය යෙදේ. “හෙතෙම උපකරණ ලැබී නම් බත පිසීය” (බත පිසන්නට තුබුණි). එහෙත් ඒවා නොලත් බැවින් බත නො පිසුයේ ය. මේ අවහිරයත්, බාදාවත් නිසා ක්‍රියාව නොකිරීම යි. “උපකරණ ලැබීනම් බත පිසන්නට තුබුණි” යන මෙහි “ලැබී නම්” යන්න ද “පිසන්නට තුබුණි” යන්න ද පාලියේදී කාලාතිපත්ති විභත්තික ක්‍රියායෙන් දැක්වෙයි.

157. දැන් කාලාතිපත්ති විභත්තියෙහි විභත්තිපච්චයයෝ (විභක්තිප්‍ර‍ත්‍යයයෝ) මෙහි දැක්වෙත්.

පරස්සපද අත්තනොපද

එක බහු එක බහු

ප. පු. ස්සා ස්සංසු ස්සථ ස්සංසු

ම. පු. ස්සෙ ස්සථ ස්සසෙ ස්සව්හෙ

උ. පු. ස්සං ස්සම්හා ස්සෙ ස්සාම්හසෙ

පච් (ධාතුව)

(කත්තුකාරකයෙහි)

ප. පු. අපචිස්සා අපචිස්සංසු අපචිස්සථ අපචිස්සංසු

ම. පු. අපචිස්සෙ අපචිස්සථ අපචිස්සසෙ අපචිස්සව්හෙ

උ. පු. අපචිස්සං අපචිස්සම්හා අපචිස්සෙ අපචිස්සාම්හසෙ

158. කර්‍මකාරකයෙහි “අපචීයිස්ස, අපචීයිස්සංසු” යන ආදීන් වරනැගේ.

159. මෙහි ධාතුවට මුලින් අකාරයෙක් එක්වේ. අපචිස්සා යන්නෙහි මෙනි. සමහර තැනෙක ඒ අකාරය නැතිව ද යෙදේ. “පචිස්සා, පචිස්සංසු” ආදි වශයෙනි.

සො චෙ යානං අලභිස්සා අගච්ඡිස්සා.

හේ ඉදින් යානය ලැබූයේ නම් ගියේ ය.

(යන්නට තුබුණේ ය).

සචාහං න ගමිස්සං මහාජානිකො අභවිස්සං.

ඉදින් මම් නො ගියෙම් නම් මහත් පිරිහීම ඇත්තෙම්

වන්නෙමි (වන්නට තුබුණි).

සන්‍ධි

160. ස්වරයක් පර කල්හි ය් ව් ම් ද් න් ත් ර් ළ් හ් යන අකුරු ස්වරයකට මුලින් ආගම වේ (අමුතුවෙන් එක් වේ).

න + ඉමස්ස = නයිමස්ස ති + අංගිකං = තිවංගිකං

අත්ත + අත්‍ථ = අත්තදත්‍ථ ඉතො ආයති = ඉතො නායති

සබ්භි + එව = සබ්භිරෙව ඡ + අභිඤ්ඤා = ඡළභිඤ්ඤා

සමණ + අචල = සමණමචල අජ්ජ + අග්ගෙ = අජ්ජතග්ගෙ

සුඋජූ ච = සුහුජූ ච

(ආ) නිග්ගහීතයත් යකාරයත් (◌ය) දෙකට “ඤ්ඤ” ආදේශ වේ. (ඒ දෙක ඉවත් කොට ඒ වෙනුවට පැමිණේ).

සංයොග = සඤ්ඤොග.

(ඉ) ස්වරයකට පර වූ සමහර තැනෙක ව්‍යංජනයට ද්විත්‍ව (දෙකක් බව) වේ. ඒ ව්‍යංජන දෙක ම ධනිත (මහප්‍රාණ) වී නම් එයින් මුල එක සිථිල (අල්පප්‍රාණ) වේ.

චිර + ඨිති = චිරඨ්ඨිති = චිරට්ඨිති.

(ඊ) කිඤ්චාපි යන්න ක්‍රියාවට මුලින් සිට අසංභාව්‍යර්‍තයක් දෙයි. කිංචාපි සො පාපකං කම්මං කරොති (ඔහු ලාමක කර්‍මයක් කළත්, කරන්නෝ නුමුත්).

කරභුයෝගයෙහි ඊ-ප්‍ර‍ත්‍යයය

161. කලින් නොකළ නොවූ දැයක් කිරීම වීම ඇඟවීමට කරභු යන ධාතුනට මුලින් (නාමයේ අගට) ඊ-ප්‍ර‍ත්‍යයය එක් වේ.

මලින + ඊ + කරොති = මලිනීකරොති - කිලිටි කරයි.

මලින + ඊ + භවති = මලිනීභවති - කිලිටි වෙයි.

ගැටපද විවරුව

මාදිස - මා බඳු

කාක, පු. කවුඩා

ඉත්තර - ලාමක, එසේ මෙසේ වූ, සුලුපටු

ඉස්ස, පු. වලසා

කප්පට්ඨිතික - කපක් පවත්නා

යාවමහන්ත - ඉතා මහත්

භාරියං - බරපතළ

පච්චය, පු. උපකාරය

ධම්මරාජ - ධර්මිෂ්ඨ රජ

භොග, පු. වස්තුව, දේපොල

අරහත්ත, න. රහත් බව

චක්කවාල, පු. සක්වළ

තථාගත - බුදුරජ

මහාජානික, පු. මහත් හානිය ඇති

ස්වෙ, නි. හෙට

ඵන්‍දන, පු. කොලොම් රුක

වෙර, න. වෛරය

ඨාන, න. කාරණය, තැන

ධම්මික - දැහැමි

ධම්මචක්ඛු, න. දහම් ඇස

අනාගාමිඵල, න. අනාගාමී ඵලය

මාතුගාම, පු. ස්ත්‍රී

අංගුලි, ඉ. ඇඟිල්ල

භිය්‍යො, නි. ඊයේ

ලොහිත, න. ලේ

ආතුර - ගිලන්

අනාතුර - නොගිලන්

පග්ඝරණ, න. වැගිරීම

ධන, මූල, න. මුදල

අනගාරික - අනගාරික, ගිහිගෙන් වෙන් වූ

අජ්ජාපි - අදත්

මොහොට්ටිවත්ත ගාමජ - මොහොට්ටිවත්ත නම් ගමැ උපන්

ධම්මාරාම, පු. දම්රම්

පරියෙසන, න. සෙවීම

අනුස්සුක - උත්සාහ නැති

සිප්ප, න. ශිල්ප

දුට්ඨගාමිනී - දුටුගැමුණු, (ධෘෂ්ට) අභිත ගැමුණු

ආබාධ, පු. ලෙඩ

වීතමල - පහ වූ කෙලෙස් මල ඇති (කෙලෙස් මල නැති)

අගාර, න. ගිහිගෙය

රජ්ජ, න. රාජ්‍යය, රජකම

ධම්මවිනය, පු. ශාසනය

යාන, න. යානය, රථය

සම්මුඛීභාව, පු. හමු වීම

උළුක, පු. මහමුහුණා

එවරූප - මෙබඳු

ආයතිභව, පු. අනාගත භවය

විරජ - කෙලෙස් දූලි නැති

භික්ඛා, ඉ. සිඟමන

පරිනායකරතන, න. පුත්රුවන

පවෙදිත - දන්වන ලද, දෙසන ලද

අත්‍ථංගත - අවරට ගිය

අයුත්ත, න. නොසුදුසු දෑ

කිලෙසාතුර - කෙලෙසුන් ගෙන් ගිලන් වූ

බාල්‍ය, න. ළපැටි වයස

ඡන්න, පටිච්ඡන්න, ආවුත - වැසුණු

ජාති, ඉ. ජාතිය

කාමගුණ, පු. කාම කොටස

හික්කඩුවගාමජ - හික්කඩුව ගමැ උපන්

සත්‍ථ, න. ශාස්ත්‍ර‍ය

උස්සුක - උත්සුක, උත්සාහවත්

පරිබ්බය, පු. වියදම

මෙත්තෙය්‍ය, පු. මෛත්‍රෙය බුදුරජ

සීහල - සිංහල

අජ්ජ, නි. අද

ථෙර, පු. තෙර

අප්පොස්සුක්ක - මන්‍ද උත්සාහ ඇති

ආහරති (ආ + හරි) - ගෙන හැර පායි

ඛෙපෙති (ඛී) - ක්‍ෂයයට පමුණුවයි, විනාශ කරයි, නොකරුණේ වියදම් කරයි

උස්සහති (උ + සහ්) - උත්සාහ කරයි

නිපතති (නි + පත්) - වැදහෙයි, වැටෙයි

සක්ඛිස්සති - හැකි වන්නේය

ආදෙති, ආදදාති (ආ-දා) - ගනී

ආදාය - ගෙන

දෙති, දදානි - දෙයි

අන්තරධායති (අන්තර + ධා) - අතුරුදහන් වෙයි

ධම්මපාල, පු. ධර්‍මපාල

පරාධීන - අනුනට යටත්

සිරිසුමංගල, පු. සිරිසුමඟුල්

චිරස්සං - බොහෝ කලෙකින්

පබ්බාජෙති - පැවිදි කරයි

සංවත්තති (සං + වත්ත්) - යමක් පිණිස පවතී, හේතු වෙයි

පයොජෙති (ප + යුජ් + එ) - යොදයි

කිණාති (කී) - මිලයට ගනී

පබොධෙති (ප + බුධ්) - පුබුදුවයි

සක්කොති (සක්) - හැකි වෙයි

වොරොපෙති (වි + අව + රුහ්) - තොර කරයි

සමාගච්ඡති (සං + ආ + ගම්) - හමු වෙයි

පත්‍ථරති (ප + ථර්) - පැතිරෙයි

ඇබෑසිය

(අ) කිණාති (කී) - මිල දී ගනී, දෙසෙති (දිස්) - දෙසයි. මේවා වත්තමානා, පංචමී, සත්තමී, අජ්ජතනී, හීයත්තනී, භවිස්සන්තී, කාලාතිපත්ති යන සත් විබත්හි වරනඟන්න.

(ආ) සිංහලයට නඟන්න

1. සචෙ තුම්හෙ මාදිසස්ස බුද්ධස්ස සම්මුඛීභාවං නාගමිස්ස, ඉස්සථන්‍දනානං විය කකොළුකානං විය ච කප්පට්ඨිතිකං වො වෙරං අභවිස්ස.

2. “සචායං පුරිසො ඉත්තරසත්තො අභවිස්ස නාම්හාකං ආචරියො එවරූපං උපමං ආහරිස්සති යාවම්හා වතායං පුරිසො භවිස්සතී”ති සබ්බෙව බුද්ධස්ස පාදෙසු නිපතිත්‍වා සිරසා වන්‍දිංසු.

3. ඉදං කිර ඨානං දිස්වා තථාගතො දෙවදත්තං පබ්බාජෙසි : සචෙ හි සො න පබ්බජිස්ස ගිහී හුත්‍වා කම්මං ච භාරියං අකරිස්ස, ආයතිභවස්ස පච්චයං කාතුං න සක්ඛිස්ස පබ්බජිත්‍වා පන කිංචාපි කම්මං භාරියං කරිස්සති ආයතිභවස්ස පච්චයං කාතුං සක්ඛිස්සතී ති.

4. රූපං ච හිදං භික්ඛවෙ අත්තා අභවිස්ස නයිදං රූපං ආබාධාය සංවත්තෙය්‍ය.

5. සචාය භික්ඛවෙ රාජා පිතරං ධම්මිකං ධම්මරාජානං ජීවිතා න වොරොපෙස්සථ, ඉමස්මිං යෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛු උප්පජ්ජිස්සථ.

6. පස්සානන්‍ද ඉමං මහාධනසෙට්ඨිපුත්තං ඉමස්මිං යෙව නගරෙ ද්වෙඅසීතිකොටිධනං ඛෙපෙත්‍වා භරියං ආදාය භික්ඛාය චරන්තං. සචෙ හි අයං පඨමවයෙ භොගෙ අඛෙපෙත්‍වා කම්මන්තෙ පයොජයිස්සා, ඉමස්මිං නගරෙ අග්ගසෙට්ඨි අභවිස්සා, සචෙ පන නික්ඛමිත්‍වා පබ්බජිස්සා අරහත්තං පාපුනිස්සා භරියාපි’ස්ස අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨභිස්සා.

7. සචෙ සත්‍ථා අගාරං අජ්ඣාවසිස්ස, චක්කවත්තිරාජා අභවිස්ස, රාහුලසාමණෙරො පරිනායකරතනං, ථෙරී ඉත්‍ථිරතනං, සකලචක්කවාළරජ්ජං එතෙසඤ්ඤෙව.

8. සචෙ ආනන්‍ද නාලභිස්ස මාතුගාමො තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්ම විනයෙ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජං, චිරට්ඨිතිකං ආනන්‍ද බ්‍ර‍ම්හචරියං අභවිස්ස.

9. අයමඞ්ගුලිමාලස්ස මාතා අංගුලිමාලං ආනෙස්සාමීති ගච්ඡති, සචෙ සමාගමිස්සති, අංගුලිමාලො අංගුලිසහස්සං පූරෙස්සාමී’ති මාතරං මාරෙස්සති.

10. සචෙ’හං න ගමිස්සාමි මහාජානි අභවිස්ස.

11. සො චෙ භිය්‍යො යානං අලභිස්සා අගච්ඡිස්සා, සො චෙ අජ්ජ අනත්‍ථංගතෙ සූරියෙ යානං අලභිස්සා අගච්ඡිස්සා, සො චෙ ස්වෙ යානං අලභිස්සා අගච්ඡිස්සා.

12. අථ තෙ සත්‍ථා ආමන්තෙත්‍වා “කස්මා මහාරාජානො එවරූපං කරොථ? මයි අසන්තෙ අජ්ජ ලොහිතනදී පවත්තිස්ස, අයුත්තං වො කතං, තුම්හෙ පංචහි වෙරෙහි සවෙරා විහරථ අහං අවෙරො විහරාමි, තුම්හෙ කිලෙසාතුරා හුත්‍වා විහරථ, අහං අනාතුරො, තුම්හෙ කාමගුණෙ පරියෙසනුස්සුකා හුත්‍වා විහරථ, අහං අනුස්සුකො විහරාමී”තී චත්‍වා ඉමං ගාථං අභාසි.

(ඉ) පාලියට නඟන්න.

1. මම් ඊයේ එහි නොගියෙම් නම් මහ ලේවැගිරීමක් වන්නට තුබුණි.

2. ගමනට වියදම ලැබීම් නම් හෙට මා එනු ඇත.

3. ළපැටි වියේදි මම් ශිල්ප ඉගැන්මට උත්සාහ කෙළෙම් වීම් නම්, අද මෙබඳු පිරිහීමෙක් නො වන්නේ ය.

4. ඉදින් ඔබ මට මුදල් දුන්නාහු නම් මේ ගෙය මිලයට ගන්නට තුබුණි.

5. තෙපි පින් කරන්නහු නම් මතු මෛත්‍රෙය බුදුරජුන් දක්නහු ය.

6. ශාස්තෲන් වහන්සේ පහළ නොවූසේක් නම් මෙලොව අඳුරෙන් වැසුණු එකක් වන්නට තුබුණි.

7. එදා දුටුගැමුණු රජ පහළ නො වී නම් සිංහල නම් වූ මනුෂ්‍යජාතියක් අද ඇති නොවන්නට තුබුණි.

8. අනගාරික ධර්‍මපාල තුමා සිංහලයන් නොපිබිදැවී නම් තව ම (අදත්) අපි අනුනට යටත් අය වනු ඇත.

9. මොහොට්ටිවත්තේ (උපන්) ගුණානන්‍ද තෙර පහළ නොවී නම් බොහෝ කලෙකින් ම බුදුසස්න මෙ දිවයිනෙන් අතුරුදන් වන්නට තුබුණි.

10. හික්කඩුවේ (උපන්) සිරිසුමඟුල්තෙරණුවොත් (රත්මලානේ) දම්රම්තෙරණුවෝත් මන්දෝත්සාහ වූහු නම් මේසා මහත් ශාස්ත්‍රාලෝකයෙක් මෙ දිවයිනෙහි නො පැතිරෙන්නේ ය.

43 ප්‍රයෝජ්‍ය ක්‍රියා

162. අනුන් ලවා කරවනු ලබන ක්‍රියාව ප්‍රයෝජ්‍යක්‍රියා නමි. ධාතුවට එ, අය, ආපෙ, ආපය යන සතර ප්‍ර‍ත්‍යයයන් සුදුසු පරිදි එක් කිරීමෙන් ප්‍රයෝජ්‍යක්‍රියාඞ්ගය සෑදෙයි. එයට පසුව “ති අන්ති” ආදි ආඛ්‍යාත විභත්තිපච්චයයන් එක් කළ යුතු ය.

පච් ආදි හලන්ත ධාතූනට එ අය ආදි සතරෙන් කොයි එකක් වුව ද එක් වෙයි.

ආ-කාරාන්ත ධාතූනට ආපෙ, ආපය යන දෙකෙන් එකක් එක් කළ යුතු.

උ-වර්‍ණාන්ත ධාතූනට එ, අය දෙකෙන් එකක් එක් කළ යුතු.

ඉ-වර්‍ණාන්ත ධාතූනට එ ආදි සතරින් කවර එකෙක් හෝ එක් වෙයි.

චුරාදි ගණයේ ධාතූනට ආපෙ, ආපය යන ප්‍ර‍ත්‍යයයෝ එක් වෙති.

මේවා එක් වූ කල, ධාතුවේ මුල ස්වරය අයන්නෙක් වී නම් එය ආ වේ. ඉයන්නෙක් වීනම් ඒකාර වී පසුව ආය් බවට පැමිණේ.

ධාතුස්වරය උයන්න වී නම් එය ඔ කාර වේ. පසුව එය ආව් බවට පැමිණේ.

නිදසුන් :

ධාතුව ප්‍රයෝජ්‍ය රූපය තේරුම

පච් පාචෙති, පාචයති, පාචාපෙති, පාචාපයති පිසවයි

ලිඛ් ලෙඛෙති, ලෙඛයති, ලෙඛාපෙති, ලෙඛාපයති ලියවයි

දා දාපෙති, දාපයති දෙවයි

සි සායෙති, සායයති, සායාපෙති, සායාපයති හොවයි

සු සාවෙති, සාවයති අස්වයි

භූ භාවෙති, භාවයති වඩයි

චුර් චොරාපෙති, චොරාපයති සොරකම් කරවයි

163. ලවා යන අර්‍ථයෙහි බොහෝ සෙයින් තතියා විභත්තිය යෙදේ.

උදාහරණ :

සො සූදෙන ඔදනං පාචෙති.

(හේ අරක්කැමියා ලවා බත පිසවයි)

සො දාසෙන කටං කාරෙති.

(හේ දාසයා ලවා කළාලය කරවයි.)

164. යැවීම, ඉගැන්වීම ආදි අර්‍ථ ඇති ක්‍රියා සහිත වාක්‍යයෙහි ලවා යන අර්‍ථයෙහි දුතියා විභත්තිය යෙදේ.

සො ජනෙ සග්ගං ගමෙති. (හේ ජනයන් ස්වර්‍ගයට යවයි. ජනයන් ලවා ස්වර්‍ගයට යෑම කරවයි.)

සො සිස්සෙ ධම්මං අජ්ඣාපෙති. (හේ සිසුනට දහම් උගන්වයි. සිසුන් ලවා දහම් ඉගැන්ම කරවයි.)

සො පුත්තං අන්නං භොජාපෙති. (හේ පුතුට කෑම කවයි. පුතු ලවා අහර වැළැඳීම කරවයි.)

කර්‍මවාචක රූප

165. ප්‍රයෝජ්‍ය ක්‍රියාවේ කර්‍මවාචක රූප සෑදීමට එහි අංගයට ඊය යන්න හා තෙ අන්තෙ ආදිය එක්කරන්න.

උදාහරණ :

පාචෙ + ඊය + තෙ (පූර්‍වස්වර ලෝපයෙන් සන්‍ධි වී) පාචීයතෙ, පාචියති (පිසවනු ලැබේ).

ප්‍රයෝජ්‍ය ක්‍රියා සහිත වාසගම් කර්‍මකාරකයට පෙරැළීමේදී ලවා යන අර්‍ථය ලැබූ පදය තතියා විභත්තියෙන් සිටී.

උදාහරණ :

තෙන සූදෙන ඔදනො පාචීයතෙ, පාචීයති.

(ඔහු විසින් අරක්කැමියා ලවා බත පිසවනු ලැබේ.)

තෙන දාසෙන කටො කාරීයතෙ, කාරීයති.

(ඔහු විසින් දාසයා ලවා කළාලය කරවනු ලැබේ.)

අකර්‍මක සකර්‍මක

166. අකර්‍මක ධාතූනට ප්‍රයෝජ්‍ය රූපය දීමෙන් සකර්‍මක ක්‍රියා සෑදේ. මරති (මැරෙයි). මෙයට ප්‍රයෝජ්‍ය රූපය දුන් විට මාරෙති (මරයි) කියා සිද්ධ වේ.

ප්‍රයෝජ්‍ය ක්‍රියාවන්ගේ කෘදන්ත රූප

167. ප්‍රයෝජ්‍ය ක්‍රියාංගයට කෘදන්ත ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් කිරීමෙන් ඒවායේ කෘදන්ත රූප සෑදේ.

උදාහරණ :

පාචෙ (ඉ) ත = පාචිත (පිසවන ලද)

පාචෙ + අන්ත = පාචෙන්ත, පාචයන්ත (පිසවන)

පාචෙ + ඊය + මාන = පාචීයමාන (පිසවනු ලබන)

පාචෙ + ත්‍වා = පාචෙත්‍වා (පිසවා)

පාචෙ + ඉ + ත්‍වා = පාචයිත්‍වා (පිසවා)

පාචෙ + තුං = පාචෙතුං (පිසවන්නට)

පාචෙ (ඉ) තුං = පාචයිතුං (පිසවන්නට)

පාචෙ + තු = පාචෙතු (පිසවන්නා)

(පාචෙතා, පාචෙතාරො යන ආදීන් වර නැඟේ.)

පාචෙ + ඉ + තු = පාචයිතු (පිසවන්නා)

පාචෙ + අන = පාචන (පිසැවීම)

පාචෙ + තබ්බ = පාචෙතබ්බා (පිසැවිය යුතු)

පාචෙ + ඉ + තබ්බ (පාචය + ඉ + තබ්බ)

= පාචයිතබ්බ (පිසැවිය යුතු)

පාචෙ + අනීය = පාචයනීය (පිසැවිය යුතු).

ගැටපද විවරුව

පටිග්ගාහයතෙ - පිළිගන්වයි

මාතලී - එනම් රියැදුරා

ගුත්තිලපණ්ඩිතො - ගුත්තිල පඬි

නායයති - පමුණුවයි

ආණාපිත - අණවන ලද

යාචාපෙති - ඉල්ලවයි

බොධෙති - උගන්වයි

ආනාපෙති - ගෙන්වයි

ජාතභූමි - උපන්බිම

අනුභාවෙති - විඳුවයි

අතිලුද්ධ - ඉතා ලොහොබී, ඉතා ගිජු

චාරෙති - තණ කවයි

පායෙති - පොවයි

ජම්බුක - සිවලා

භොජයති - වළඳවයි

දළිද්ද - දිළින්දා

දාපෙති - දෙවයි

පරිවඩ්ඪිත - හාත්පසින් වැඩුණු

දාවග්ගි - ලැව් ගින්න

චතුප්පද - සිවුපාවා

උබ්බෙජිත - තැති ගන්වන ලද

ඇබෑසිය

(අ) සිංහලයට නඟන්න

1. යාචකො පුත්තෙහි අන්නං පටිග්ගාහයතෙ.

2. සක්කො මාතලිනා ගුත්තිලපණ්ඩිතං තාවතිංසභවනමානාපයි.

3. පිතරා ආණාපිතො එය කුමාරො පතිදිනං ගොනෙ වනෙ චාරෙසි ජලං ච පායෙසි.

4. අසප්පුරිසා සයම්පි පාපානි කරොන්ති පරෙහි පි කාරයන්ති

5. සො පාතො’ව ආරාමං ගන්ත්‍වා පංච භික්ඛු අභොජයී.

6. පිතා පුත්තෙන දළිද්දානං ධනං දාපෙසි.

7. සො බ්‍රාම්හණෙන රාජානං ධනං යාචාපෙති.

8. පණ්ඩිතෙන භික්ඛුනා කුමාරො ධම්මං බොධීයතෙ.

9. රාජා භික්ඛුං පාසාදමානාපෙත්‍වා වන්‍දිත්‍වා පූජෙත්‍වා මහන්තං සක්කාරමකාසි.

10. ජාතභූමියා දස්සනං මං සුඛමනුභාවෙති.

11. වනෙ සීහොසභානං වඩ්ඪමානො මිත්තධම්මො අතිලුද්ධෙන ජම්බුකෙන විනාසිතො.

12. වායුනා පරිවඩ්ඪිතෙන දාවග්ගිනා වනෙ සබ්බෙ චතුප්පාදාදයො උබ්බෙජිතා.

(ආ) දෙති, කරොති, හරති, වසති, ගායති, ඡින්‍දති යන ක්‍රියාවල ප්‍රයෝජ්‍ය රූප දෙන්න.

(ඉ) භාවෙති, සාවෙති, දාපෙති, නහාපෙති යන මොවුන්ගේ කර්‍මවාචක රූප ද මොවුන්ගේ අංගයනට -ත, -තබ්බ, -ත්‍වා, -තුං, -තු, -අන, -මාන යන ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යෙදී සෑදෙන කෘදන්ත රූප ද දෙනු. ඔවුන් යොදා වාක්‍ය දෙක බැගින් සාදන්න.

(ඊ) කර ධාතුවෙන් හැදෙන ප්‍රයෝජ්‍ය ක්‍රියාව, වත්තමානා, පංචමී, සත්තමී, අජ්ජතනී, භවිස්සන්තී යන විභත්තිවල කර්‍තෘකාරක කර්‍මකාරක දෙක්හි වර නඟන්න.

44 තද්ධිතන්ත (අ)

පද සෑදීම

168. නාමයට ප්‍ර‍ත්‍යයයන් එක් වැ සෑදෙනුයේ තද්ධිතන්ත නමි.

නාමය ප්‍ර‍ත්‍යය හා තද්ධිතන්ත තේරුම

ප්‍ර‍ත්‍යයාර්‍ථය පදය

වසිට්ඨ ණ (පරම්පරා ගතයා) වාසිට්ඨ වශිෂ්ඨ පරපුරෙ වූ

තැනැත්තා

කච්ච ණාන(පරම්පරාගතයා) කච්චාන කච්ච පරපුරෙහි

වූ තැනැත්තා

කච්ච ණායන(පරම්පරාගතයා) කච්චායන කච්ච පරපුරෙහි

වූ තැනැත්තා

විනතා[15] ණෙය්‍ය(පරම්පරාගතයා) වෙනතෙය්‍ය විනතාවගේ පුත

දක්ඛිණා ණෙය්‍ය(ලබන්නට සුදුසු) දක්ඛිණෙය්‍ය දානය ලබන්නට

සුදුසු

සක්‍යපුත්ත ණික (පුත්‍ර‍යා) සක්‍යපුත්තික ශාක්‍ය පුත්‍ර‍යා ගේ

(බුදුරජු ගේ) පුත්

මනු[16] ණව (පරම්පරා ගතයා) මානව මනුගේ පරපුරෙ වූ

තැනැත්තා

සමණ ණෙර (පුත්‍ර‍යා, ශිෂ්‍යයා) සාමණෙර ශ්‍ර‍මණයාගේ පුත්

(ශිෂ්‍ය)

ඝත ණක (මිශ්‍ර‍ වූ දෑ) ඝාතික ගිතෙලින් අනන

ලද්ද

සකට ණික (ඇවිදින්නා) සාකටික ගැලින් ඇවිදින්නා

සීස ණික (උසුලන්නා) සීසික හිසින් බර

උසුලන්නා

චම්පා¹ ණෙය්‍යක (වසන්නා) චම්පෙය්‍යක චම්පානුවර

වසන්නා

බාරාණසී¹ණෙය්‍යක (වසන්නා) බාරාණසෙය්‍යක බරණැස වසන්නා

කුසිනාරා ණක (වසන්නා) කොසිනාරක කුසිනාරායෙහි

වසන්නා

මගධ ණක (වසන්නා) මාගධක මගධරට වසන්නා

අග්ග ඤ (දතයුත්ත) අග්ගඤ්ඤ අග්‍ර‍ යැයි දත යුත්ත

අභිධම්ම ණික (පුහුණු කරන්නා) ආභිධම්මික අභිධර්‍මය හදාරන්නා

වච[17] ණික (කරන ලද) වාචසික වචනයෙන් කරන

ලද්ද

සරීර ණික (හටගත්) සාරීරික ශරීරයෙහි හටගත්

වීණා ණික(ශිල්පය කොටගත්) වෙණික වීණා වයන්නා

මගධ ණික (වසන්නා) මාගධික මගද රට වැසියා

කසාව ණ (රඳන ලද්ද) කාසාව කසට පොවන ලද්ද

පුරිස ණ (අයත්) පොරිස පුරුෂයාට අයත්

මගධ ණ (අයත්, එයින් ආ) මාගධ මගධරටට අයත්

මගධ රටින් ආ

සද්ධා ණ (ඇති) සද්ධ ශ්‍ර‍ද්ධාව ඇති

ණායන, ණාන, ණික, ණා ආදි ප්‍ර‍ත්‍යයන් ගේ ණ් යන්න නො ගත යුතු යි. එය සහිත ප්‍ර‍ත්‍යයයා පර කල්හි එය හා යෙදුණු නාමයේ මුල ස්වරය වෘද්ධියට පැමිණෙන බව ඇඟවීමටයි ඒ ණ් යන්න ප්‍ර‍ත්‍යය හා බැඳ දක්වා ඇත්තේ. ණික යන්නෙන් ගත යුත්තේ “ඉක” යන්න පමණි. “ණ” (ණ් අ) යන්නෙන් ගත යුත්තේ “අ” යන්න පමණි.

169. උඩ දක්වන ලද ණ, ණාන ආදි සියලු ම ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යෙදුණ විට නාමයේ මුල ස්වරයට වෘද්ධි වේ. බැඳි අකුරුවලට මුලින් වූ ස්වරයට වෘද්ධි නො වේ.

වෘද්ධි නම් :

අ යන්න ආ යන්න වීම යි.

ඉ යන්න එ යන්න වීම යි.

උ යන්න ඔ යන්න වීම යි.

ඇබෑසිය

වච්ඡායන, නාරායන, දීඝකාරායණ, කණ්ඩරායණ, වාසව, දානව, තෙලික, හත්‍ථික, සිප්පික, ගන්‍ධික යන පද කවර නාමපදවලට කවර ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යෙදී සෑදිණි ද? ඒවායේ අර්‍ථ කෙසේ ද? යි දක්වන්න.

45 තද්ධිතන්ත (ආ)

නාමය ප්‍ර‍ත්‍යය ප්‍ර‍ත්‍යයාර්‍ථ සෑදුණු පදය තේරුම

සුවණ්ණ + මය (එයින් සුවණ්ණමය රනින් කරන ලද

මන + මය කරන ලද) මනොමය සිතින් කරන ලද

පණ්ඩිත + ණ්‍ය(ය) බව පණ්ඩිච්ච පණ්ඩිත බව

නිපක + ණ්‍ය(ය) බව නෙපක්ක ස්ථානෝචිත

නුවණ ඇති බව

170. මේ ණ්‍යය-ප්‍ර‍ත්‍යය යෙදුණ විට ද පදයේ මුල ස්වරයට වෘද්ධි වේ. (බැඳි අකුරුවලට මුලින් සිටි ස්වරයට වෘද්ධි නො වේ.)

171. මන තම තප ආදී මනො ගණයට අයත් ශබ්දවලට ව්‍යංජනයකින් පටන් ගන්නා ප්‍ර‍ත්‍යයයක් එක් වන විට ඒ ශබ්දයේ අග “අ” යන්න “ඔ” කාර බවට පැමිණේ.

මන + මය = මනොමය

172. “ණ්‍ය(ය)” ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වන විට ඉන් මුල පදයේ අග සිටි “අ” යන්න ලොප් වේ.

පණ්ඩිත + ණ්‍ය = පණ්ඩිත් + ය = පණ්ඩිත්‍ය

මෙබඳු තැන :

ත්‍ය යන්නට ච්ච වේ

ද්‍ය යන්නට ජ්ජ වේ

ක්‍ය යන්නට ක්ක වේ

ප්‍ය යන්නට බ්බ වේ.

බ්‍ය යන්නට බ්බ වේ

භ්‍ය යන්නට බ්භ වේ

ල්‍ය යන්නට ල්ල වේ

ස්‍ය යන්නට ස්ස වේ

ම්‍ය යන්නට ම්ම වේ

173. ස්වාර්‍ථයෙහි ද ය-ප්‍ර‍ත්‍යය වේ. උපමාව ම ඔපම්ම කියා වේ. උපමා + ණ්‍ය = උපම් + ය = ඔපම්‍ය = ඔපම්ම.

ඇබෑසිය

1. පඤ්ඤා, චිත්ත, දෙසනා, ඤාණ, රජත, දාන, සීල, භාවනා යන පදවලට මය-ප්‍ර‍ත්‍යය එක්කර පද සාදා ඒවායේ අර්‍ථ දක්වනු.

2. කුසල, සමණ, සුහද, පුරිස, නිපක, සරූප, කරුණා යන ශබ්දවලට ණ්‍ය(ය)-ප්‍ර‍ත්‍යයය යොදා පද සාදා අර්‍ථ දෙනු.

46 තද්ධිතන්ත (ඉ)

ශබ්දය ප්‍ර‍ත්‍යය අර්‍ථය සෑදුණු පදය තේරුම

පච්ඡා ඉම උපන්, වූ පච්ඡිම පසු ව උපන්

බන්‍ධන ඊය කාරණය බන්‍ධනීය බැඳීමට කාරණය

දයා ආලු බහුල දයාලූ කරුණා බහුල

තප*[18] සී ඇති තපස්සී තපස් ඇති

පංච ම පූරණ පංචම පස්වන

සබ්බ ථා ප්‍රකාරයෙන් සබ්බථා සර්‍වප්‍ර‍කාරයෙන්

174. සංඛ්‍යා ශබ්දවලට සමූහය යන අර්‍ථයෙහි ක ප්‍ර‍ත්‍යය එක්වේ. ද්වි + ක = ද්වික. දෙදෙනෙකුන්ගේ සමූහය.

175. ද්වි, ති ශබ්ද දෙකට සමූහාර්‍ථයෙහි “අ” ප්‍ර‍ත්‍යය යොදා මුල “ඉ” යන්නට අය් යන ආදේශය කරනු. ද්විය තය යන ශබ්ද නිපැදේ.

176. අඩ්ඪ චතුත්‍ථ යන්න අඩ්ඪුඩ්ඪ කියා වේ. තුනහමාර ය.

අඩ්ඪ දුතිය යන්න දියඩ්ඪ කියා වේ. එකහමාර යි.

අඩ්ඪ තතිය යන්න අඩ්ඪතිය කියා වේ. දෙකහමාර යි.

177. ද්වෙ-ශබ්දයට ස්වාර්‍ථයෙහි තා ප්‍ර‍ත්‍යය එක් වේ. දෙවතා. දෙවියා ම දෙවතා නමි.

178. ථං-ප්‍ර‍ත්‍යය සර්‍වනාම කෙරෙන් “සේ, මෙන්” යන අර්‍ථයේ යෙදේ. කථං (කෙසේ), ඉත්‍ථං (මෙසේ), බහුත්‍ථං (බොහෝ සේ). මෙ තන්හි කිං යන්නට “ක” යන්න ද, ඉදං යන්නට “ඉ” යන්න ද ආදේශ වී තිබේ.

47 කිතකන්ත (කෘදන්ත)

179.

ධාතුව ප්‍ර‍ත්‍යය සෑදුණ පදය අර්‍ථය

කර් ණක (කරන්නා) කාරක කරන්නා

පච්*[19] ණ (කිරීම, වීම) පාක පිසීම

ඝුස් අන (කරන ස්වභාවය ඝොසන ඝෝෂ කරන

ඇති) ස්වභාවය ඇති

මේ අක ආදි ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යෙදුණ විට ධාතුවේ මුල ස්වරයට වෘද්ධි වේ.

180. නාම පද කෙරෙන් පරව ධාතුව සිට, එයට පසු වැ සිටි ප්‍ර‍ත්‍යයය හා එක් වේ.

පුඤ්ඤ + කර් + (ණ)අ = “පුඤ්ඤකාර” (පින් කරන්නා)

බ්‍ර‍ම්හ + චර් + (ණී)ඊ = “බ්‍ර‍ම්හචාරී” (බඹසර හැසිරෙන්නා)

මෙහි අ, ඉ යන ප්‍ර‍ත්‍යයයෙන් පර ව සිටි කල ධාතුවේ මුල ස්වරයට වෘද්ධිය වේ.

ධාතුව ප්‍ර‍ත්‍යය පදය පදාර්‍ථය

කර් අණීය කරණීය කටයුත්ත

කර් තබ්බ කත්තබ්බ කටයුත්ත

වද් ය(වද්‍ය) වජ්ජ කියයුත්ත

ගහ් අන ගහණ ගැන්ම

ජර් ආ ජරා දිරීම

වස් (+ අ) මාන වසමාන වසන

වස් (+ අ) අන්ත වසන්ත වසන

ඇබෑසිය

1. අන්තිම, අභිජ්ඣාලු, තෙජස්සී, දසම, අඤ්ඤථා යන පද කවර ප්‍ර‍ත්‍යයයන් යෙදී කවර අර්‍ථයන්හි සැදිණි දැ යි දක්වනු.

2. පාචක, චාග, සොභන, ධම්මචාරී, ගමනීය, වත්තබ්බ, ඛජ්ජ, මරණ, ඛමා, හසමාන, ධාවන්ත යන පද සෑදුණ සැටි දක්වා ඒවායේ අර්‍ථ ද ලියනු.

48 කාරකය

කර්‍තෘ, කර්‍ම, කරණ, සම්ප්‍ර‍දාන, අවධි, ආධාර යැ යි කාරක සයෙකි.

181. ක්‍රියාපද ද්විවිධ යි. සකර්‍මක අකර්‍මක වශයෙනි. කර්‍මයක් ගන්නා ක්‍රියා සකර්‍මක යි. කර්‍මයක් නො ගන්නා ක්‍රියා අකර්‍මක යි.

සො ඔදනං පචති (හේ බත පිසයි). මෙහි පචති (පිසයි) යනු සකර්‍මක ක්‍රියා යි. එහි කර්‍මය පිසෙන දැය යි. එනම් ඔදනං යන්නෙන් අඟවන බත යි.

සො භවති (හේ වෙයි). මෙහි භවති යන්නෙහි කර්‍මයෙක් නැත. එබැවින් ඒ අකර්‍මක ක්‍රියා යි.

182. ක්‍රියා පදයෙන් කර්‍තෘ කියැවේ (උක්ත වේ) නම් හේ උක්ත කර්‍තෘ නමි. කර්‍මය කියැවේ නම් උක්ත කර්‍ම නමි. මෙසේ උක්ත වූ කර්‍තෘ ද උක්ත වූ කර්‍මය ද ප්‍ර‍ථමා විභක්තියෙන් සිටී. කර්‍තෘ උක්ත වන කල ක්‍රියාව කර්‍තෘසාධනයෙන් සිටී. කර්‍මය උක්ත වන කල ක්‍රියාව කර්‍මසාධනයෙන් සිටී.

සො ඔදනං පචති (හේ බත පිස යි). මෙහි පචති යනු කර්‍තෘ සාධන යි. ප්‍ර‍ථම පුරුෂ ඒකවචන යි. එසේ ම එයින් උක්ත කර්‍තෘ වූ සො යන්න ද ප්‍ර‍ථම පුරුෂ ඒකවචනයෙන් සිටී. මෙසේ කර්‍තෘ උක්ත ව ප්‍ර‍ථමායෙන් සිටින විට කර්‍මය අනුක්ත ව ද්විතියායෙන් සිටී. ඔදනං යනු අනුක්ත කර්‍ම යි. ද්විතීයා (දුතියා) විභක්ති යි.

මයා ඔදනො පචීයතෙ (මා විසින් බත පිසනු ලැබේ). මෙහි පචීයතෙ යනු කර්‍මසාධන යි. ඒ ප්‍ර‍ථමපුරුෂ ඒකවචන යි. ඉන් උක්ත වූ කර්‍මය ඔදනො (බත) යන ප්‍ර‍ථම පුරුෂ ඒකවචන යි. ඒ ප්‍ර‍ථමාවිභක්තික ව සිටී. මෙහි “මයා” යන කර්‍තෘ අනුක්ත යි. අනුක්ත කර්‍තෘ තෘතියා විභක්තික (තතියා විභත්තික) ව සිටී.

183. සමහර ක්‍රියා කර්‍ම දෙකක් ගනී. ඒ ද්විකර්‍මක ක්‍රියා නමි. උදාහරණ : ගොපාලො ගාවිං ඛීරං දොහති (ගොපල්ලා දෙනගෙන් කිරි දොවයි) මෙහි ගාවිං යනු ද ඛීරං යනු ද කර්‍ම යි. මෙසේ කර්‍ම දෙකක් ගන්නා තවත් ක්‍රියාවෝ නම් යාචති, පුච්ඡති, භික්ඛති, සාසති, වාචෙති, නයති, වහති, හරති යන මොහු ය.

184. දොහති, යාචති, පුච්ඡති, භික්ඛති, සාසති, වාචෙති යන මේ ක්‍රියා යෙදෙන තන්හි කර්‍මසාධනයේදී අප්‍ර‍ධාන කර්‍මය උක්ත වේ. “ගොපාලෙන ගාවී ඛීරං දුය්හතෙ” ගොපල්ලා විසින් එලදෙන කිරි දොවනු ලැබේ. කර්‍තෘසාධනයේ ගාවිං ඛීරං යී යෙදුණ කර්‍ම දෙකින් අප්‍ර‍ධාන කර්‍මය වූ ගාවිං යන්න මේ කර්‍මසාධනයේදී උක්ත ව පඨමාවිභත්තියෙන් සිටී. නයති ආදි ක්‍රියාවල කර්‍ම දෙකින් ප්‍ර‍ධාන කර්‍මය ම කර්‍ම සාධනයේදී උක්ත වේ හෙවත් පඨමාවිභත්තික ව සිටී. තෙන ගාමං භාරො නීයති. මෙහි ප්‍ර‍ධාන කර්‍මය වූ භාරො යන්න උක්ත යි.

185. අකර්‍මක ක්‍රියාවකට ප්‍රයෝජ්‍යරූපය දුන් කල සකර්‍මක වේ. සකර්‍මක ක්‍රියාවකට ප්‍රයොජ්‍ය රූපය දුන් කල ද්විකර්‍මක වේ.

සයති (වැදහෙයි) - අකර්‍මක.

සයාපෙති (හොවයි, නිදි කරවයි) - සකර්‍මක‍.

සො සයති - හේ වැද හෙයි (අකර්‍මක).

අහං තං සයාපෙමි - මම ඔහු හොවමි (සකර්‍මක).

සො කම්මං කරොති - හේ වැඩය කරයි (ඒකකර්‍මක).

සො පුරිසං කම්මං කාරෙති

- හේ මිනිසා ලවා වැඩ කරවයි (ද්විකර්‍මක).

186. අත්‍යන්ත සංයෝගයෙහි ද්විතීයාවිභක්තිය (දුතියා විභත්ති) වේ. සො මාසං කම්මං කරොති (හේ මාසයක් කර්‍මාන්තය කරයි). සො යොජනං ධාවති (හේ යොදුනක් දුවයි).

187. සහ, සද්ධිං, අලං, කිං යන පද සමග තතියා විභත්තිය යෙදේ.

තෙන සහ, තෙන සද්ධිං - ඔහු හා.

අලං මෙ සුවණ්ණෙන - මට රනින් ප්‍රයෝජන නැත.

කිං මෙ සුවණ්ණෙන ? මට රනින් කවර ප්‍රයෝජන ද?

188. අංගවිකාරයක් ඇඟවීමේදී තතියාව යෙදේ.

අක්ඛිනා කාණො - ඇස කණ වූ

පාදෙන ඛංජො - පා කොර වූ.

189. කාලාර්‍ථයෙහි තතියාව යෙදේ.

එකෙන දිවසෙන බාරාණසිං පායාසි.

(එක් දවසින් බරණැසට ගියේ ය.)

190. සුදුසු කාලය ඇඟවීමෙහි දුතියාව වේ. කාලෙන ධම්මසවණං - සුදුසු කල්හි බණ ඇසීම.

191. ක්‍රියා විශේෂණ දුතියායෙන් සිටී. දුක්ඛං ජීවති (දුක සේ ජීවත් වේ). සමහර විට තතියා ආදියෙනුත් සිටී. දුක්ඛෙන ජීවති.

192. දීමක් ලබන්නා චතුර්ථියෙන් සිටී. යාචකස්ස භත්තං දෙති - (සිඟන්නා හට බත් දෙයි).

193. යමකුට කිපේ නම්, ඊර්‍ෂ්‍යා කෙරේ නම්, පසසා නම් හේ චතුර්ථියෙන් සිටී.

තස්ස කුජ්ඣති (ඔහුට කිපේ), මය්හං උසූයන්ති (මට ඊර්‍ෂ්‍යා කෙරෙත්), බුද්ධස්ස සිලාඝතෙ (බුදුරජුට ප්‍ර‍ශංසා කරයි).

194. “නමො” යන නිපාතය යෙදෙන විට ද චතුත්‍ථිය වේ. නමො භගවතො - භාග්‍යවත් හට නමස්කාර වේ වා.

195. “පිණිස” යන අර්‍ථයෙහි ද චතුත්‍ථිය යෙදේ. යුද්ධාය ගච්ඡති - යුද්ධය පිණිස යේ.

196. යමෙකින් ඉවත් වේ නම් එය පංචමීවිභත්තික ව සිටී. ගාමම්හා අපෙන්ති (ගමෙන් ඉවත් වෙත්).

197. යමකු ගෙන් බියෙක් වේ නම් හේ ද පංචමීයෙන් සිටී. සීහස්මා භායාමි (සිංහයාට බියෙමි).

198. රිතෙ යන නිපාතය සමග යෙදෙන පද පංචමීවිභත්තික ව සිටී. රිතෙ ධම්මා (ධර්‍මය හැර, ධර්‍මයෙන් තොර ව. විනා යන්න දුතියාවිභත්‍යන්ත, තතියා විභත්‍යන්ත පංචමී විභත්‍යන්ත පද සමග යෙදේ. ධම්මං විනා, ධම්මෙන විනා, ධම්මා විනා - ධර්‍මය හැර, ධර්‍මයෙන් තොර ව.

199. දක්‍ෂ වූයේ යමකට ද එය ඡට්ඨී විබතින් සිටී. කුසලා නච්චගීතස්ස (නැටුමට ගී කීමට දක්‍ෂයෝ).

200. තර, තම යෝගයෙහි ද ඡට්ඨීවිභත්තිය වේ. නරානං ඛත්තියො සූරතරො, සූරතමො (ක්‍ෂත්‍රියයා මිනිසුන් අතුරෙහි ඉතා ශූර යි, ශූර ම තැනැත්තේ ය).

201. යම් ක්‍රියාවක් කරන කල එය නො සලකා හැරීම ඇඟවීමට ද ඡට්ඨී විභත්තිය ද සත්තමී විභත්තිය ද යෙදේ. රුදන්තස්ස දාරකස්ස, රුදන්තම්හි දාරකම්හි සො පබ්බජී (හේ දරුවා අඬද්දී (දරුවාගේ ඇඬුම නොසලකා) පැවිදි විය.

202. යමකුට පැහැදුණේ ද ඒ ඡට්ඨී විභත්තිය ගනී. බුද්ධස්ස පසන්නො (බුදුරජුට පැහැදුණේ).

203. චතුත්‍ථි විභත්තියේ අර්‍ථයෙහි දීමක් ලබන්නා සත්තමියෙන් සිටී. සංඝෙ දානං දෙති (සංඝයාට දන් දෙයි).

204. “යමක් කරන කල්හි හෝ හළ කල්හි” යන්න ඇඟවීමට ඒ ක්‍රියාව අඟවන කෘදන්ත පදයත් ක්‍රියාව කරන්නා හඟවන පදයත් සත්තමීවිභත්තියෙන් සිටී. මේ භාවසත්තමී නමි.

පුරිසෙ ගච්ඡන්තෙ - පුරුෂයා යන කල්හි

පුරිසෙ ගතෙ - පුරුෂයා ගිය කල්හි

කෘදන්ත පදය කර්‍මසාධන වූ තන්හි එයත් කර්‍මයත් සත්තමියෙන් සිටී.

කම්මෙ කයිරමානෙ (කර්‍මය කරනු ලබන කල්හි).

මේ දුන් උපදෙස් ස්වල්පය මනා ව සිතට ගත යුතු ය.

ඇබෑසිය

1. සමාස කී වර්‍ගයෙක් ඇත් ද? ඒ මොනවා ද?

2. තද්ධිත නම් කිම?

3. කෘදන්ත (කිතක) නම් කිම?

4. ආඛ්‍යාත ක්‍රියා කී වර්‍ගයෙක් ද?

5. ආඛ්‍යාත විභත්ති කවුරු ද?

6. අකර්‍මක ක්‍රියාවෙක් කෙසේ සකර්‍මක වේ ද?

උපග්‍ර‍න්ථය 1 නාම වරනැගිල්ල

පුල්ලිංගික අකාරන්ත - බුද්ධ

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා බුද්ධො බුද්ධා

ආලපන බුද්ධ බුද්ධා

දුතියා බුද්ධං බුද්ධෙ

තතියා බුද්ධෙන බුද්ධෙභි, බුද්ධෙහි

චතුත්‍ථි බුද්ධාය, බුද්ධස්ස බුද්ධානං

පඤ්චමී බුද්ධා, බුද්ධම්හා, බුද්ධස්මා බුද්ධෙභි, බුද්ධෙහි

ඡට්ඨී බුද්ධස්ස බුද්ධානං

සත්තමී බුද්ධෙ, බුද්ධම්හි, බුද්ධස්මිං බුද්ධෙසු

ඉකාරන්ත - මුනි

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා මුනි මුනී, මුනයො

ආලපන මුනි මුනී, මුනයො

දුතියා මුනිං මුනී, මුනයො

තතියා මුනිනා මුනීභි, මුනීහි

චතුත්‍ථි මුනිනො, මුනිස්ස මුනීනං

පඤ්චමී මුනිනා, මුනිම්හා, මුනිස්මා මුනීභි, මුනීහි

ඡට්ඨී මුනිනො, මුනිස්ස මුනීනං

සත්තමී මුනිම්හි, මුනිස්මිං මුනිසු, මුනීසු

උකාරන්ත - තරු

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා තරු තරූ, තරවො

ආලපන තරු තරූ, තරවො

දුතියා තරුං තරූ, තරවො

තතියා තරුනා තරූභි, තරූහි

චතුත්‍ථි තරුනො, තරුස්ස තරූනං

පඤ්චමී තරුනා, තරුම්හා, තරුස්මා තරූභි, තරූහි

ඡට්ඨී තරුනො, තරුස්ස තරූනං

සත්තමී තරුම්හි, තරුස්මිං තරුසු, තරූසු

ඊකාරන්ත - සාමී

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා සාමී සාමී, සාමිනො

ආලපන සාමි සාමී, සාමිනො

දුතියා සාමිං සාමී, සාමිනො

තතියා සාමිනා සාමීභි, සාමීහි

චතුත්‍ථි සාමිනො, සාමිස්ස සාමීනං

පඤ්චමී සාමිනා, සාමිම්හා, සාමිස්මා සාමීභි, සාමීහි

ඡට්ඨී සාමිනො, සාමිස්ස සාමීනං

සත්තමී සාමිනි, සාමිම්හි, සාමිස්මිං සාමීසු

ඌකාරන්ත - විදූ

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා විදූ විදූ, විදුනො

ආලපන විදු විදූ, විදුනො

දුතියා විදුං විදූ, විදුනො

තතියා විදුනා විදූභි, විදූහි

චතුත්‍ථි විදුනො, විදුස්ස විදූනං

පඤ්චමී විදුනා, විදුම්හා, විදුස්මා විදූභි, විදූහි

ඡට්ඨී විදුනො, විදුස්ස විදූනං

සත්තමී විදුම්හි, විදුස්මිං විදුසු

ඔකාරන්ත - ගො

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ගො ගාවො

ආලපන ගො ගාවො

දුතියා ගාවුං, ගාවං, ගවං ගාවො

තතියා ගාවෙන, ගවෙන ගාවෙභි, ගවෙභි, ගාවෙහි

ගවෙහි, ගොභි, ගොහි

චතුත්‍ථි ගාවස්ස, ගවස්ස ගවං, ගුන්නං, ගොනං

පඤ්චමී ගාවම්හා, ගවම්හා ගාවෙභි, ගවෙභි, ගාවෙහි

ගාවස්මා, ගවස්මා ගවෙහි, ගොහි, ගොභි

ඡට්ඨී ගාවස්ස, ගවස්ස ගවං, ගුන්නං, ගොනං

සත්තමී ගාවෙ, ගවෙ, ගාවම්හි ගාවෙසු, ගවෙසු, ගොසු

ගවම්හි, ගාවස්මිං, ගවස්මිං

තුප්පච්චයන්ත - නත්තු

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා නත්තා නත්තාරො

ආලපන නත්ත, නත්තා නත්තාරො

දුතියා නත්තාරං නත්තාරො, නත්තාරෙ

තතියා නත්තාරා නත්තාරෙභි, නත්තාරෙහි

චතුත්‍ථි නත්තු, නත්තුනො, නත්තාරානං නත්තානං,

නත්තුස්ස නත්තූනං

පඤ්චමී නත්තාරා නත්තාරෙභි, නත්තාරෙහි

ඡට්ඨී නත්තු, නත්තුනො, නත්තාරානං, නත්තානං,

නත්තුස්ස නත්තූනං

සත්තමී නත්තරි නත්තාරෙසු, නත්තුසු

පිතු

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා පිතා පිතරො

ආලපන පිත, පිතා පිතරො

දුතියා පිතරං පිතරො, පිතරෙ

තතියා පිතරා පිතරෙභි, පිතරෙහි,

පිතූභි, පිතූහි

චතුත්‍ථි පිතු, පිතුනො, පිතුස්ස පිතරානං, පිතානං, පිතූනං

පඤ්චමී පිතරා පිතරෙභි, පිතරෙහි,

පිතූභි, පිතූහි

ඡට්ඨී පිතු, පිතුනො, පිතුස්ස පිතරානං, පිතානං, පිතූනං

සත්තමී පිතරි පිතරෙසු, පිතූසු

වන්තුප්පච්චයන්ත - ගුණවත්තු

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ගුණවා, ගුණවන්තො ගුණවන්තො, ගුණවන්තා

ආලපන ගුණවං, ගුණව, ගුණවා ගුණවන්තො, ගුණවන්තා

දුතියා ගුණවන්තං ගුණවන්තෙ

තතියා ගුණවතා, ගුණවන්තෙන ගුණවන්තෙභි,ගුණවන්තෙහි

චතුත්‍ථි ගුණවතො, ගුණවන්තස්ස ගුණවතං, ගුණවන්තානං

පඤ්චමී ගුණවතා, ගුණවන්තම්හා, ගුණවන්තෙභි,ගුණවන්තෙහි

ගුණවන්තස්මා

ඡට්ඨී ගුණවන්තො, ගුණවන්තස්ස ගුණවතං, ගුණවන්තානං

සත්තමී ගුණවති, ගුණවන්තෙ, ගුණවන්තෙසු

ගුණවන්තම්භි, ගුණවන්තස්මිං

අන්තප්පච්චයන්ත - ගච්ඡන්ත

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ගච්ඡං ගච්ඡන්තො, ගච්ඡන්තා

ආලපන ගච්ඡං, ගච්ඡ, ගච්ඡා ගච්ඡන්තො, ගච්ඡන්තා

දුතියා ගච්ඡන්තං ගච්ඡන්තෙ

තතියා ගච්ඡතා, ගච්ඡන්තෙන ගච්ඡන්තෙභි, ගච්ඡන්තෙහි

චතුත්‍ථි ගච්ඡතො, ගච්ඡන්තස්ස ගච්ඡතං, ගච්ඡන්තානං

පඤ්චමී ගච්ඡතා, ගච්ඡන්තම්හා, ගච්ඡන්තෙභි, ගච්ඡන්තෙහි

ගච්ඡන්තස්මා

ඡට්ඨී ගච්ඡතො, ගච්ඡන්තස්ස ගච්ඡතං, ගච්ඡන්තානං

සත්තමී ගච්ඡති, ගච්ඡන්තෙ, ගච්ඡන්තෙසු

ගච්ඡන්තම්හි, ගච්ඡන්තස්මිං

විශේෂ ශබ්ද - අත්ත

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා අත්තා අත්තානො

ආලපන අත්ත, අත්තා අත්තානො

දුතියා අත්තං, අත්තානං අත්තානො

තතියා අත්තනා, අත්තෙන අත්තනෙභි, අත්තනෙහි

චතුත්‍ථි අත්තනො අත්තානං

පඤ්චමී අත්තනා අත්තනෙභි, අත්තනෙහි

ඡට්ඨී අත්තනො අත්තානං

සත්තමී අත්තනි අත්තනෙසු

රාජ

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා රාජා රාජානො

ආලපන රාජ, රාජා රාජානො

දුතියා රාජානං, රාජං රාජානො

තතියා රඤ්ඤා, රාජෙන, රාජිනා රාජෙභි, රාජෙහි,

රාජුභි, රාජුහි

චතුත්‍ථි රඤ්ඤො, රාජිනො රඤ්ඤං, රාජානං, රාජූනං

පඤ්චමී රඤ්ඤා, රාජිනා, රාජෙභි, රාජෙහි,

රාජස්මා, රාජිම්හා රාජූභි, රාජූහි

ඡට්ඨී රඤ්ඤො, රාජිනො රඤ්ඤං, රාජානං, රාජූනං

සත්තමී රඤ්ඤෙ, රාජිනි, රාජුසු, රාජෙසු

රාජම්හි, රාජස්මිං

නපුංසකලිංගික

අකාරාන්ත - චිත්ත

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා චිත්තං චිත්තා, චිත්තානි

ආලපන චිත්ත චිත්තා, චිත්තානි

දුතියා චිත්තං චිත්තෙ, චිත්තානි

සෙස්ස බුද්ධ ශබ්දය සේ වර නැගේ.

ඉකාරාන්ත - අට්ඨි

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා අට්ඨි අට්ඨී, අට්ඨීනි

ආලපන අට්ඨි අට්ඨී, අට්ඨීනි

දුතියා අට්ඨිං අට්ඨී, අට්ඨීනි

සෙස්ස මුනි ශබ්දයේ මෙනි.

උකාරාන්ත - ආයු

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ආයු ආයූ, ආයූනි

ආලපන ආයු ආයූ, ආයූනි

දුතියා ආයුං ආයූ, ආයූනි

සෙස්ස තරු ශබ්දයේ මෙනි.

ඊකාරාන්ත - දණ්ඩී

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා දණ්ඩී දණ්ඩී, දණ්ඩීනි

ආලපන දණ්ඩි දණ්ඩී, දණ්ඩීනි

දුතියා දණ්ඩිනං, දණ්ඩිං දණ්ඩී, දණ්ඩීනි

සෙස්ස පුංලිංගික දණ්ඩීශබ්දයේ මෙනි.

ඌකාරාන්ත - ගොත්‍ර‍භූ

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ගොත්‍ර‍භූ ගොත්‍ර‍භූ, ගොත්‍ර‍භූනි

ආලපන ගොතභූ ගොත්‍ර‍භූ, ගොත්‍ර‍භූනි

දුතියා ගොත්‍ර‍භූං ගොත්‍ර‍භූ, ගොත්‍ර‍භූනි

සෙස්ස ඌකාරාන්ත පුංලිංගිකයන් ගේ මෙනි.

මනොගණික ශබ්ද - මන

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා මනං, මනො මනා, මනානි

ආලපන මන මනා, මනානි

දුතියා මනං මනෙ, මනානි

තතියා මනසා, මනෙන මනෙභි, මනෙහි

චතුත්‍ථි මනසො, මනස්ස මනසං, මනානං

පඤ්චමී මනසා, මනම්හා, මනස්මා මනෙභි, මනෙහි

ඡට්ඨී මනසො, මනස්ස මනසං, මනානං

සත්තමී මනසි, මනෙ, මනෙසු

මනම්හි, මනස්මිං

ඉත්ථිලිංගික

ආකාරන්ත - කඤ්ඤා

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා කඤ්ඤා කඤ්ඤා, කඤ්ඤායො

ආලපන කඤ්ඤෙ කඤ්ඤා, කඤ්ඤායො

දුතියා කඤ්ඤං කඤ්ඤා, කඤ්ඤායො

තතියා කඤ්ඤාය කඤ්ඤාභි, කඤ්ඤාහි

චතුත්‍ථි කඤ්ඤාය කඤ්ඤානං

පඤ්චමී කඤ්ඤාය කඤ්ඤාභි, කඤ්ඤාහි

ඡට්ඨී කඤ්ඤාය කඤ්ඤානං

සත්තමී කඤ්ඤාය, කඤ්ඤායං කඤ්ඤාසු

ඉකාරන්ත - රත්ති

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා රත්ති රත්තී, රත්තියො

ආලපන රත්ති රත්තී, රත්තියො

දුතියා රත්තිං රත්තී, රත්තියො

තතියා රත්තියා රත්තීභි, රත්තීහි

චතුත්‍ථි රත්තියා රත්තීනං

පඤ්චමී රත්තියා රත්තීභි, රත්තීහි

ඡට්ඨී රත්තියා රත්තීනං

සත්තමී රත්තියං, රත්තියා රත්තිසු, රත්තීසු

ඊකාරන්ත - නදී

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා නදී නදී, නදියො

ආලපන නදි නදී, නදියො

දුතියා නදිං නදී, නදියො

තතියා නදියා නදීභි, නදීහි

චතුත්‍ථි නදියා නදීනං

පඤ්චමී නදියා නදීභි, නදීහි

ඡට්ඨී නදියා නදීනං

සත්තමී නදීයං, නදියා නදීසු

පඨමා බහු වචනයෙහි නජ්ජො යී ද, තතියා චතුත්‍ථි පංචමී ඡට්ඨී ඒකවචනවලැ නජ්ජා යි ද, සත්තමී ඒකවචනයෙහි නජ්ජා, නජ්ජං යී ද විශෙෂ රූප ඇති බව සැලැකිය යුතු.

උකාරාන්ත - යාගු

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා යාගු යාගූ, යාගුයො

ආලපන යාගු යාගූ, යාගුයො

දුතියා යාගුං යාගූ, යාගුයො

තතියා යාගුයා යාගූභි, යාගූහි

චතුත්‍ථි යාගුයා යාගූනං

පඤ්චමී යාගුයා යාගූභි, යාගූහි

ඡට්ඨී යාගුයා යාගූනං

සත්තමී යාගුයා, යාගුයං යාගූසු

සබ්බනාම - සබ්බ

(පුල්ලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා සබ්බො සබ්බෙ

ආලපන සබ්බ සබ්බෙ

දුතියා සබ්බං සබ්බෙ

තතියා සබ්බෙන සබ්බෙභි, සබ්බෙහි

චතුත්‍ථි සබ්බස්ස සබ්බෙසං, සබ්බෙසානං

පඤ්චමී සබ්බස්මා, සබ්බම්හා සබ්බෙභි, සබ්බෙහි

ඡට්ඨී සබ්බස්ස සබ්බෙසං, සබ්බෙසානං

සත්තමී සබ්බම්හි, සබ්බස්මිං සබ්බෙසු

(නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා සබ්බං සබ්බානි

ආලපන සබ්බ සබ්බානි

දුතියා සබ්බං සබ්බානි

සෙස්ස පුල්ලිඞ්ගයෙහි මෙනි.

(ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා සබ්බා සබ්බා, සබ්බායො

ආලපන සබ්බ සබ්බා, සබ්බායො

දුතියා සබ්බං සබ්බා, සබ්බායො

තතියා සබ්බාය සබ්බාභි, සබ්බාහි

චතුත්‍ථි සබ්බස්සා, සබ්බාය සබ්බාසං, සබ්බාසානං

පඤ්චමී සබ්බාය සබ්බාභි, සබ්බාහි

ඡට්ඨී සබ්බස්සා, සබ්බාය සබ්බාසං, සබ්බාසානං

සත්තමී සබ්බස්සං, සබ්බායං සබ්බාසු

ත

(පුල්ලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා සො තෙ, නෙ

දුතියා තං, නං තෙ, නෙ

තතියා තෙන, නෙන තෙභි, නෙහි, තෙහි, නෙහි

චතුත්‍ථි තස්ස, නස්ස තෙසං, තෙසානං,

නෙසං, නෙසානං

පඤ්චමී තම්හා, තස්මා, තෙභි, තෙහි,

නම්හා, නස්මා නෙභි, නෙහි

ඡට්ඨී තස්ස, නස්ස තෙසං, තෙසානං,

නෙසං, නෙසානං

සත්තමී තම්හි, තස්මිං තෙසු, නෙසු

නම්හි, නස්මිං

(නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා තං, නං තානි, නානි

දුතියා තං, නං තානි, නානි

සෙස්ස පුල්ලිඞ්ගයෙහි මෙනි.

(ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා සා තා, තායො, නා, නායො

දුතියා තං, නං තා, තායො, නා, නායො

තතියා තාය, නාය තාභි, තාහි, නාභි, නාහි

චතුත්‍ථි තස්සා, තාය, තාසං, තාසානං,

නස්සා, නාය නාසං, නාසානං

පඤ්චමී තාය, නාය තාභි, තාහි, නාභි, නාහි

ඡට්ඨී තස්සා, තාය, තාසං, තාසානං,

නස්සා, නාය නාසං, නාසානං

සත්තමී තස්සං, තායං, තාසු, නාසු

නස්සං, නායං

ඉදං

(පුල්ලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා අයං ඉමෙ

දුතියා ඉමං ඉමෙ

තතියා ඉමිනා, අනෙන ඉමෙභි, ඉමෙහි, එභි, එහි

චතුත්‍ථි ඉමස්ස, අස්ස ඉමෙසං, ඉමෙසානං,

එසං, එසානං

පඤ්චමී ඉමම්හා, ඉමස්මා, ඉමෙභි, ඉමෙහි,

අම්හා, අස්මා එභි, එහි

ඡට්ඨී ඉමස්ස, අස්ස ඉමෙසං, ඉමෙසානං,

එසං, එසානං

සත්තමී ඉමස්මිං, ඉමම්හි, ඉමෙසු, එසු

අස්මං, අම්හි

(නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ඉදං, මං ඉමානි

දුතියා ඉදං, ඉමං ඉමානි

සෙස්ස පුල්ලිඞ්ගයෙහි මෙනි.

(ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි)

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා අයං ඉමා, ඉමායො

දුතියා ඉමං ඉමා, ඉමායො

තතියා ඉමාය ඉමාභි, ඉමාහි

චතුත්‍ථි ඉමිස්සා, ඉමාය ඉමාසං, ඉමාසානං

පඤ්චමී ඉමාය ඉමාභි, ඉමාහි

ඡට්ඨී ඉමිස්සා, ඉමාය ඉමාසං, ඉමාසානං

සත්තමී ඉමිස්සං, ඉමායං ඉමාසු

තුම්හ

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා ත්‍වං තුම්හෙ, වො

දුතියා ත්‍වං, තං, තුවං තුම්හෙ, තුම්හාකං, වො

තතියා ත්‍වයා, තයා, තෙ තුම්හෙභි, තුම්හෙහි, වො

චතුත්‍ථි තව, තුය්හං, තවං තුම්හාකං, තුම්හං, වො

පඤ්චමී ත්‍වයා, තයා තුම්හෙභි, තුම්හෙහි

ඡට්ඨී තව, තුය්හං, තෙ තුම්හාකං, තුම්හං, වො

සත්තමී ත්‍වයි, තයි තුම්හෙසු

අම්හ

විභක්ති ඒක බහු

පඨමා අහං මයං, අම්හෙ, නො

දුතියා මං අම්හෙ, අම්හාකං, නො

තතියා මයා, මෙ අම්හෙභි, අම්හෙහි, නො

චතුත්‍ථි මම, මය්හං, මම, මෙ අම්හාකං, අම්හං, නො

පඤ්චමී මයා අම්හෙභි, අම්හෙහි

ඡට්ඨී මම, මය්හං, මමං, මෙ අම්හාකං, අම්හං, වො

සත්තමී මයි අම්හෙසු

සංඛ්‍යා

එක ශබ්දය සබ්බ ශබ්දය මෙනි.

ද්වි ශබ්දය පටන් අට්ඨාරස ශබ්දය තෙක් ශබ්දයෝ බහු වචනයේ පමණක් වර නැගෙත්.

ද්වි

විභත්ති ඒක

පඨමා ද්වෙ, දුවෙ

දුතියා ද්වෙ, දුවෙ

තතියා ද්වීභි, ද්වීහි

චතුත්‍ථි ද්වින්නං, දුවින්නං

පඤ්චමී ද්වීභි, ද්වීහි

ඡට්ඨී ද්වින්නං, දුවින්නං

සත්තමී ද්විසු

ති

පුංලිඞ්ගයෙහි නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

ප. තයො තීනි තිස්සො

දු. තයො තීනි තිස්සො

ත. තීභි, තීහි තීභි, තීහි තීභි, තීහි

ච. තින්නං,තින්නන්නං තින්නං, තින්නන්නං තිස්සන්නං

ප. තීභි, තීහි තීභි, තීහි තීභි, තීහි

ඡ. තින්නං,තින්නන්නං තින්නං, තින්නන්නං තිස්සන්නං

ස. තීසු තීසු තීසු

චතු ශබ්දය

පුංලිඞ්ගයෙහි නපුංසක ලිඞ්ගයෙහි ස්ත්‍රීලිඞ්ගයෙහි

ප. චත්තාරො, චතුරො චත්තාරි චතස්සො

දු. චත්තාරො, චතුරො චත්තාරි චතස්සො

ත. චතූභි, චතූහි චතූභි, චතූහි චතූභි, චතූහි

ච. චතුන්නං චතුන්නං චතස්සන්නං

ප. චතූභි, චතූහි චතූභි,චතූහි චතූභි, චතූහි

ඡ. චතුන්නං චතුන්නං චතස්සන්නං

ස. චතුසු චතුසු චතුසු

පංච

පඨමා පංච

දුතියා පංච

තතියා පඤ්චභි, පඤ්චහි

චතුත්‍ථි පඤ්චන්නං

පඤ්චමී පඤ්චභි, පඤ්චහි

ඡට්ඨී පඤ්චන්නං

සත්තමී පඤ්චසු

එකූනවීසති ශබ්දය පටන් කොට නවුති ශබ්දය තෙක් ස්ත්‍රීලිඞ්ගික යි. ඒකවචනයෙහි ම වර නැඟේ. එහි ඉකාරාන්තයෝ රත්ති ශබ්දයේ ඒකවචන මෙන් ද, ආකාරාන්තයෝ කඤ්ඤාශබ්දයේ ඒක වචන මෙන් ද වර නැඟෙති. සත ශබ්දය පටන් අසංඛෙය්‍ය ශබ්දය තෙක් වූ අකාරාන්තයෝ නපුංසකලිඞ්ගික ව ඒකවචනයේ වර නැගෙත්. චිත්ත ශබ්දයේ ඒකවචන මෙනි. කොටි ආදි ඉකාරාන්තයෝ ස්ත්‍රීලිඞ්ගිකයි. ඒකවචනයෙහි ම (රත්ති ශබ්දයේ ඒකවචන සේ) වර නැගෙත්.

උපග්‍ර‍න්ථය 2 ආඛ්‍යාත වරනැගිල්ල

පච් (ධාතුව)

වත්තමානා විභත්ති

වත්තමානා : ති, අන්ති - සි, ථ - මි, ම - තෙ, අන්තෙ - සෙ, ව්හෙ, එ, ම්හෙ, වත්තමානා පච්චුප්පන්නෙ.

කත්තරි පරස්සපදෙ කත්තරි අත්තනොපදෙ

එක බහු එක බහු

ප. පු. පචති පචන්ති පචතෙ පචන්තෙ

ම. පු. පචසි පචථ පචසෙ පචව්හෙ

උ. පු. පචාමි පචාම පචෙ පචාම්හෙ

කම්මනි පරස්සපදෙ කම්මනි අත්තනොපදෙ

ප. පු. පචීයති පචීයන්ති පචීයතෙ පචීයන්තෙ

ම. පු. පචීයසි පචීයථ පචීයසෙ පචීයව්හෙ

උ. පු. පචීයාමි පචීයාම පචීයෙ පචීයාම්හෙ

කර්‍මකාරක - පචීයති ආදිය පච්චති ආදි වශයෙනුත් යෙදේ.

පඤ්චමී විභත්ති

පඤ්චමී : තු, අන්තු - හි, ථ - මි, ම - තං, අන්තං - ස්සු, ව්හො - එ, ආමසෙ. ආණත්‍යාසිට්ඨෙ’නුත්තකාලෙ පඤ්චමී.

කත්තරි පරස්සපදෙ කත්තරි අත්තනොපදෙ

එක බහු එක බහු

ප. පු. පචතු පචන්තු පචතං පචන්තං

ම. පු. පච, පචාහි පචථ පචස්සු පචව්හො

උ. පු. පචාමි පචාම පචෙ පචාමසෙ

කම්මනි පරස්සපදෙ කම්මනි අත්තනොපදෙ

ප. පු. පචීයතු පචීයන්තු පචීයතං පචීයන්තං

ම. පු. පචීය, පචීයාහි පචීයථ පචීයස්සු පචීයව්හො

උ. පු. පචීයාමි පචීයාම පචීයෙ පචීයාමසෙ

සත්තමී විභත්ති

සත්තමී : එය්‍ය, එය්‍යුං - එය්‍යාසි, එය්‍යාථ - එය්‍යාමි, එය්‍යාම - එථ, එරං - එථො, එය්‍යව්හො - එය්‍යං, එය්‍යාම්හෙ.

අනුමතිපරිකප්පත්‍ථෙසු සත්තමී.

කත්තරි පරස්සපදෙ කත්තරි අත්තනොපදෙ

එක බහු එක බහු

ප. පු. පචෙය්‍ය පචෙය්‍යුං පචෙථ පචෙරං

ම. පු. පචෙය්‍යාසි පචෙය්‍යාථ පචෙථො පචෙය්‍යව්හො

උ. පු. පචෙය්‍යාමි පචෙය්‍යාම පචෙය්‍යං පචෙය්‍යාම්හෙ

කම්මනි පරස්සපදෙ කම්මනි අත්තනොපදෙ

ප. පු. පචීයෙය්‍ය පචීයෙය්‍යුං පචීයෙථ පචීයෙරං

ම. පු. පචීයෙය්‍යාසි පචීයෙය්‍යාථ පචීයෙථො පචීයෙය්‍යව්හො

උ. පු. පචීයෙය්‍යාමි පචීයෙය්‍යාම පචීයෙය්‍යං පචීයෙය්‍යාම්හෙ

පරොක්ඛා

පරොක්ඛා : අ, උ - එ, ත්‍ථ - අ, ම්හ, ත්‍ථ, රෙ - ත්‍ථො, ව්හො - ඉ, ම්හෙ. අපච්චක්ඛෙ පරොක්ඛාතීතෙ.

කත්තරි පරස්සපදෙ කත්තරි අත්තනොපදෙ

එක බහු එක බහු

ප. පු. පපච පපචු පපචිත්‍ථ පපචිරෙ

ම. පු. පපචෙ පපචිත්‍ථ පපචිත්‍ථො පපචිව්හො

උ. පු. පපච පපචිම්හ පපචි පපචිම්හෙ

කම්මනි පරස්සපදෙ කම්මනි අත්තනොපදෙ

ප. පු. පපචීය පපචීයු පපචීයිත්‍ථ පපචීයිරෙ

ම. පු. පපචීයෙ පපචීයිත්‍ථ පපචීයිත්‍ථො පපචීයිව්හො

උ. පු. පපචීය පපචීයිම්හ පපචීයි පපචීයිම්හෙ

හීයත්තනී විභත්ති

හීය්‍යත්තනී : ආ, ඌ - ඔ, ත්‍ථ - අ, ම්හා - ත්‍ථ, ත්‍ථුං - සෙ, ව්හං - ඉං ම්හසෙ. හීය්‍යොප්පභුති පච්චක්ඛෙ අතීතෙ හීය්‍යත්තනී.

කත්තරි පරස්සපදෙ

එක බහු

ප. පු. අපචා අපචූ

ම. පු. අපචො අපචත්‍ථ

උ. පු. අපච අපචම්හා

අත්තනොපදෙ

ප. පු. අපචත්‍ථ අපචත්‍තුං

ම. පු. අපචසෙ අපචව්හං

උ. පු. අපචිං අපචම්හසෙ

කම්මනි අත්තනොපදෙ

එක බහු

ප. පු. අපචීයා අපචීයු

ම. පු. අපචීයො අපචීයත්‍ථ

උ. පු. අපචීය අපචීයම්හා

පරස්සපදෙ

ප. පු. අපචීයත්‍ථ අපචීයත්‍ථුං

ම. පු. අපචීයසෙ අපචීයව්හං

උ. පු. අපචීයිං අපචීයම්හසෙ

අජ්ජතනී විභත්ති

අජ්ජතනී : ඊ, උං - ඔ, ත්‍ථ - ඉං, ම්හා - ආ, ඌ - සෙ, ව්හං - අ, ම්හෙ. සමීපෙ’ජ්ජතනී.

කත්තරි පරස්සපදෙ

එක බහු

ප. පු. අපචී අපචුං, අපචිංසු

ම. පු. අපචො අපචිත්‍ථ

උ. පු. අපචිං අපචිම්හා

අත්තනොපදෙ

ප. පු. අපචා අපචූ

ම. පු. අපචිසෙ අපචිව්හං

උ. පු. අපච අපචම්හෙ

කම්මනි අත්තනොපදෙ

එක බහු

ප. පු. අපචීයි අපචීයුං, අපචීයිංසු

ම. පු. අපචීයො අපචීයිත්‍ථ

උ. පු. අපචීයිං අපචීයිම්හා

පරස්සපදෙ

ප. පු. අපචීයා අපචීයු

ම. පු. අපචීයිසෙ අපචීයිව්හං

උ. පු. අපචීය අපචීයිම්හෙ

භවිස්සන්තී විභත්ති

භවිස්සන්තී : ස්සති, ස්සන්ති - ස්සසි, ස්සථ - ස්සාමි, ස්සාම, ස්සතෙ, ස්සන්තෙ - ස්සසෙ, ස්සව්හෙ - ස්සං, ස්සාම්හෙ.

කත්තරි පරස්සපදෙ

එක බහු

ප. පු. පචිස්සති පචිස්සන්ති

ම. පු. පචිස්සසි පචිස්සථ

උ. පු. පචිස්සාමි පචිස්සාම

අත්තනොපදෙ

ප. පු. පචිස්සතෙ පචිස්සන්තෙ

ම. පු. පචිස්සසෙ පචිස්සව්හෙ

උ. පු. පචිස්සං පචිස්සාම්හෙ

කම්මනි අත්තනොපදෙ

එක බහු

ප. පු. පචීයිස්සති පචීයිස්සන්ති

ම. පු. පචීයිස්සසි පචීයිස්සථ

උ. පු. පචීයිස්සාමි පචීයිස්සාම

අත්තනොපදෙ

ප. පු. පචීයිස්සතෙ පචීයිස්සන්තෙ

ම. පු. පචීයිස්සසෙ පචීයිස්සව්හෙ

උ. පු. පචීයිස්සං පචීයිස්සාම්හෙ

කාලාතිපත්ති විභත්ති

කාලාතිපත්තී : ස්සා, ස්සංසු - ස්සෙ, ස්සථ - ස්සං, ස්සම්හා - ස්සථ, ස්සිංසු - ස්සසෙ, ස්සව්හෙ - ස්සං, ස්සාම්හසෙ.

ක්‍රියාතිපන්තෙ’තීතෙ කාලාතිපත්ති.

කත්තරි පරස්සපදෙ

එක බහු

ප. පු. අපචිස්සා අපචිස්සංසු

ම. පු. අපචිස්සෙ අපචිස්සථ

උ. පු. අපචිස්සං අපචිස්සම්හා

අත්තනොපදෙ

ප. පු. අපචිස්සථ අපචිස්සිංසු

ම. පු. අපචිස්සසෙ අපචිස්සව්හෙ

උ. පු. අපචිස්සං අපචිස්සාම්හසෙ

කම්මනි අත්තනොපදෙ

එක බහු

ප. පු. අපචීයිස්සා අපචීයිස්සංසු

ම. පු. අපචීයිස්සෙ අපචීයිස්සථ

උ. පු. අපචීයිස්සං අපචීයිස්සම්හා

අත්තනොපදෙ

ප. පු. අපචීයිස්සථ අපචීයිස්සංසු

ම. පු. අපචීයිස්සසෙ අපචීයිස්සව්හෙ

උ. පු. අපචීයිස්සං අපචීයිස්සාම්හසෙ

හෙත්‍වත්ථෙ

ධාතූහි ණෙ ණය ණාපෙ ණපයා කාරිතානි. හෙත්‍වත්‍ථෙ පාචෙති පාචෙන්තිත්‍යාදි.

ගණභෙදො

භවති භවන්තිත්‍යාදි භුවාදි

රුන්‍ධති රුන්‍ධන්තිත්‍යාදි රුධාදි

දිබ්බති දිබ්බන්තිත්‍යාදි දිවාදි

සුණොති සුණොන්තිත්‍යාදි ස්වාදි

කිණාති කිණන්තීත්‍යාදි කියාදි

ගණ්හාති ගණ්හන්තීත්‍යාදි ගහාදි

තනොති තනොන්තීත්‍යාදි තනාදි

චොරෙති චොරෙන්තීත්‍යාදි චුරාදි

විකරණප්පච්චයා

භුවාදිතො අ කියාදිතො නා

රුධාදිතො (අ) නිග්ගහීතපුබ්බඤ්ච ගහාදිතො ප්ප ණ්හා

දිවාදිතො යො තනාදිතො ඔ යිරා

ස්වාදිතො ණු ණා උණා ච චුරාදිතො ණෙ ණයා

නිමි.

[1]* පැරැණි ඇදුරෝ “සි” යනු පඨමා විභක්ති ඒකවචන යැ යි ගෙන එයට “ඔ” ආදේශය කොට “බුද්ධො” යි සෑදූහ. මෙහි දැක්වූ ක්‍ර‍මය ආධුනිකයනට එයට වඩා ලෙහෙසි යි.

[2]* විභක්ති යනු සංස්කෘත යි. ව්‍යවහාර සිංහලයෙහි ද එය යෙදෙයි. විභත්ති යනු එහි පාලි රූපය යි.

[3]* ඉදං ශබ්දයෙන් ළඟ සිටින අය හෝ දැය දැක්වේ.

[4]* අර්‍ථක්‍රියා මිශ්‍ර‍ක්‍රියා මෙහි 23 පිට බලනු. විශෙෂණ ගැන 18 පිට බලනු.

[5]* මුද්ධනි = මුදුනෙහි, හිසමත්තෙහි.

[6]* ර්ය යන්න කීමේ පහසුව පිණිස යිර වේ.

[7] සමහර ධාතූන් ගේ මුල සිටි වයන්න මෙබඳු තැන්හි වුයන්නෙක් වේ.

[8] ධාතුව මැද වූ බින්දුවට ලොප් වේ.

[9] ධාතුවේ මුලකුර වූ වයන්නට වූ විය.

[10] නි-නිපාතයට පර වූ කම් ධාතුවේ කයන්නට ඛ-ආදේශය වේ.

[11] (හර්-ධාතුවට හා-ආදේශය වූ තැනෙකි.)

[12] මේ ලකුණින් දැක්වෙන පද තු-ප්‍ර‍ත්‍යයාන්තයන් යොදා පාලියට නඟන්න.

[13]* කර් යන්නට කා වූ තැනෙකි.

[14]* මේ තන්හි රකාරයෙන් පර න යන්න ණ කාර බවට පැමිණේ.

[15] “ණෙය්‍ය ණෙය්‍යක” යන ප්‍ර‍ත්‍යයයෝ ස්ත්‍රීලිංගික ශබ්දවලට එක්වෙත්.

[16] “ණව” ප්‍ර‍ත්‍යයය උකාරන්ත නාම කෙරෙන් යෙදේ.

[17] වච, තම, රජ, තප, තෙජ, ඔජ, උර, සිර ආදි මනොගණයට අයත් ශබ්දවලට පර ව ස්වරයකින් පටන් ගන්නා ප්‍ර‍ත්‍යයයන් වුවොත් ස්-යන්නක් එක් කරනු ලැබේ. මනණික = මනස් ඉක = මානසික

[18]* තප, මන ආදි මනොගණයට අයත් ශබ්ද සමග සී ප්‍ර‍ත්‍යයය යෙදේ. එහි “ස” යන්නට ද්විත්‍ව වේ.

[19]* අ ප්‍ර‍ත්‍යයය පර ව සිටි කල ව යන්නට ක යන්නත්, ජ යන්නට ග යන්නත් ආදේශ වේ.